Η σαλμονέλα ή σαλμονέλλα είναι ένα γένος^[1] παθογόνων^[2] ραβδόμορφων κινητών^[1] βακτηρίων^[1][3] (εξαιρέσεις τα μη κινητά Salmonella ορότυπος Gallinarum και Salmonella ορότυπος Pullorum),^[1] που προκαλεί ποικίλες ασθένειες στο έντερο και το στομάχι. Οι ασθένειες αυτές ονομάζονται σαλμονέλλωση. Οι δύο κυριότερες κατηγορίες σαλμονέλας είναι η τυφική και η μη τυφική σαλμονέλλωση.^[3] Η σαλμονέλα προκαλείται, όταν το μικρόβιό της διεισδύσει στο επιθήλιο του λεπτού εντέρου και προκαλέσει φλεγμονή, με αποτέλεσμα -σύμφωνα με στοιχεία- να παραχθεί μια εντεροτοξίνη στα εντερικά κύτταρα. Η ασθένεια αυτή προέρχεται συνήθως από το νερό, το χώμα, τα έντομα, τις επιφάνειες εργοστασίων και κουζινών, τα ζωικά περιττώματα και τα ακατέργαστα κρέατα, πουλερικά και θαλασσινά.

Η μη τυφική σαλμονέλλωση είναι το ηπιότερο εκ των δύο ειδών σαλμονέλλωσης.^[1] Ο μικροοργανισμός που την προκαλεί βρίσκεται στα περιττώματα των ζώων και των ανθρώπων.^[3] Τα συμπτώματα της μη τυφικής σαλμονέλλωσης είναι ο πυρετός, ο κοιλόπονος^[2][3] και η διάρροια^{[2][3] [4]} και γίνονται ορατά από μισή, έως και τρεις ημέρες μετά τη μόλυνση. Ο μέσος χρόνος ανάρρωσης από την ασθένεια αυτή είναι 4 έως 7 ημέρες, χωρίς να είναι αναγκαία η ιατρική παρέμβαση.^[2][3] Σε περίπτωση, όμως, αφυδάτωσης του ασθενούς, ή εξάπλωσης της ασθένειας, είναι απαραίτητη η ενυδάτωση με ενδοφλέβια υγρά.^[2]

Η τυφική σαλμονέλλωση, ευρύτερα γνωστή ως τυφοειδής πυρετός προκαλείται από τα βακτήρια Salmonella Typhi,^{[1][2] [3]} Salmonella Paratyphi A, Salmonella Paratyphi B και Salmonella Paratyphi C,^[1][4] μολύνοντας και αλλοιώνοντας διάφορα όργανα.^[1] Αυτή η κατηγορία σαλμονέλας επηρεάζει ολόκληρο τον οργανισμό και όχι απλά τα έντερα, όπως συμβαίνει με την πρώτη κατηγορία, κάνοντας την ασθένεια πολύ πιο επικίνδυνη για τον οργανισμό, έως και θανατηφόρα.^[2][3] Τα συμπτώματα της τυφικής σαλμονέλλωσης είναι τα ίδια με αυτά της μη τυφικής, μόνο που ο πυρετός είναι υψηλότερος,^[3][4] και εξαφανίζεται μετά από τρεις εβδομάδες,^[1][2] ενώ μόνο στην τυφική συναντώνται και: ναυτία, διάρροια, κοιλιακές κράμπες,^[1] πονοκέφαλος,^{[1][2] [3]} εμετοί,^[1][4] εντερική διάτρηση, μηνιγγίτιδα, οστεομυελίτιδα, ηπατομεγαλία, σπληνομεγαλία,^[2] ελαττωμένη επιθυμία για φαγητό, εντερική αιμορραγία,^[3] στομαχόπονος,^[4] ενώ είκοσι με τριάντα ημέρες μετά την προσβολή του οργανισμού, ενδέχεται να υπάρξουν πόνοι στις αρθρώσεις.^[1]

Στην προκειμένη περίπτωση, η λήψη φαρμάκων, σε συνδυασμό με την ιατρική παρακολούθηση είναι απαραίτητη.^[3] Τα συμπτώματα της τυφικής σαλμονέλλωσης γίνονται ορατά από έξι ώρες, έως και δύο ημέρες μετά την προσβολή του οργανισμού από την ασθένεια και διαρκούν, συνήθως, μία με δύο ημέρες (εκτός του πυρετού).^[1] Το βακτηρίδιο Salmonella Typhi, το οποίο είναι το βασικότερο αίτιο του ξεσπάσματος της τυφικής σαλμονέλας, απαντάται μόνο στους ανθρώπους.^[2][3] Ο τυφοειδής πυρετός εμφανίζει ποσοστό θνησιμότητας 10%, έναντι 1% περίπου των υπολοίπων μορφών σαλμονέλλωσης.^[1] Υπάρχουν και ασθενείς, οι οποίοι, αν και έχουν υποβληθεί σε θεραπεία, εξακολουθούν να είναι φορείς του μικροβίου αυτού.^[2]

Τα βακτήρια Salmonella Typhimurium, Salmonella Enteritis ή αλλιώς Salmonella Enteritidis, Salmonella Dublin, Salmonella Infantis, και Salmonella Virchow προκαλούν ασυμπτωματικές λοιμώξεις, οξείες σηψαιμίες και θανάτους στα πτηνά, κυρίως νεαρής ηλικίας, όταν συνυπάρχουν κάτω από δυσμενείς συνθήκες, όπως: η κακή διατροφή, το στρες και οι παρασιτώσεις του εντέρου.

Ο τύφος των ορνίθων είναι ένα είδος σαλμονέλλωσης, το οποίο απαντάται κυρίως στα πουλερικά. Τα κύρια συμπτώματά του είναι η ανορεξία, η κατήφεια και διάφορα αναπνευστικά προβλήματα. Το αποτέλεσμα του τύφου των ορνίθων είναι οι αιφνίδιοι θάνατοι κυρίως αναπτυσσόμενων και ενηλίκων πτηνών.

Η λευκή διάρροια των νεοσσών έχει κύρια χαρακτηριστικά την υψηλή θνησιμότητα, τη διάρροια, την κατήφεια, την ασυνήθιστα αυξημένη επιθυμία για πόση, και διάφορα νευρικά συμπτώματα.^[4]

Εφόσον τα βακτήρια της σαλμονέλας υπάρχουν στα περιττώματα των ανθρώπων, είναι εξαιρετικά εύκολο να προσβληθεί κανείς από αυτήν.^[2][3] Για το λόγο αυτό, απαιτείται αυστηρή τήρηση των βασικών κανόνων υγιεινής (σχολαστικό πλύσιμο των χεριών μετά τη χρήση του μπάνιου κλπ.). Σε αντίθετη περίπτωση, τα βακτήρια κατακάθονται και ύστερα εγκαθίστανται ολοκληρωτικά στον οργανισμό, ο οποίος αποδυναμώνεται και εν τέλει, εξ αιτίας αυτού, ο προσβεβλημένος από την ασθένεια καταλήγει στο κρεβάτι.^[3] Κάποια από τα τρόφιμα, που μπορεί να είναι φορείς της σαλμονέλας είναι τα βατραχοπόδαρα, οι καρύδες, οι σάλτσες, το φιστικοβούτυρο, το κακάο, η σοκολάτα, η ζύμη, τα θαλασσινά (ψάρια, γαρίδες), τα γαλακτοκομικά προϊόντα, η ξηρή ζελατίνη,^[1] τα λαχανικά,^[2][3] βοδινό κρέας, το κοτόπουλο, το γάλα^{[2][3] [4]} και τα αβγά.^[3][4] Τα αβγά, μάλιστα, περιέχουν το βακτήριο Salmonella enterica, στον κρόκο τους, το οποίο καθιστά ιδιαίτερα επικίνδυνη την κατανάλωσή του, όταν αυτό είναι ωμό. Το Salmonella enterica δεν εμπεριέχεται μόνο στα αβγά, αλλά και σε άλλα τρόφιμα.^[1] Η προσβολή ενός φαγώσιμου από σαλμονέλα δεν επιφέρει αλλαγές στην όψη και τη μυρωδιά του.^[2] Υπάρχουν, βέβαια, και ζωντανοί οργανισμοί-φορείς της σαλμονέλας, όπως τα πουλερικά, οι χοίροι,^[1][4] τα βοοειδή, τα άλογα, οι σκύλοι, οι γάτες, τα άγρια θηλαστικά και πτηνά, τα ερπετά και τα αμφίβια.^[4]

Η αποφυγή κατανάλωσης ωμών τροφίμων, (κρέας, κοτόπουλο, γάλα, λαχανικά,^[2][3] αβγά), το πλύσιμο των χεριών μετά το μαγείρεμα,^{[2][3] [4]} η χρήση του μπάνιου μετα από επαφή με οποιοδήποτε ζώο (κυρίως με χελώνες ή κάποιο ερπετό),^[2][3] το καλό βράσιμο ή ψήσιμο της τροφής, πριν την κατανάλωσή της,^[1][2] το τακτικό πλύσιμο των μαγειρικών σκευών^{[1][2] [4]} και του πάγκου, η αποφυγή επαφής μαγειρεμένων τροφίμων με ακατέργαστα προϊόντα^[1][2] και η σωστή συντήρηση των τροφών,^[4] είναι βασικοί κανόνες για την αποφυγή της προσβολής από τη σαλμονέλλωση, αλλά και άλλων ασθενειών.^[1] Eπίσης, το κρέας δεν πρέπει να είναι ροζ, ή κόκκινο στο κέντρο του,^[2][3] το γάλα πρέπει να παστεριώνεται,^[2] ενώ τα αβγά δεν πρέπει να είναι υγρά, πριν την κατανάλωσή τους.^[3] Το βακτήριο της σαλμονέλας εξουδετερώνεται, όταν εκτεθεί σε θερμοκρασία 70°C.^[1]

Τα κατοικίδια ζώα, τα οποία είναι δυνατό να προσβληθούν επίσης από σαλμονελλώσεις, μπορούν να προστατευθούν με την τήρηση των κανόνων της βιοασφαλείας, την κατανάλωση ζωοτροφών, απαλλαγμένων από σαλμονέλα, τον εμβολιασμό τους και τον κτηνιατρικό έλεγχο.^[4]

Η σαλμονέλα μπορεί να διαγνωσθεί με καλλιέργειες αίματος ή περιττωμάτων.^[1][2]

Τα αντιβιοτικά δε χρησιμεύουν στην καταπολέμηση της μη τυφικής σαλμονέλλωσης, εκτός αν υπάρξει εξάπλωση της ασθένειας εκτός του εντέρου και προσβληθούν τα οστά, ή προκληθεί σηψαιμία.^[2] Η σηψαιμία σαλμονέλας είναι ικανή να μολύνει όλα τα συστήματα οργάνων. Σε αυτήν την περίπτωση, ο προσβεβλημένος οργανισμός εμφανίζει σηπτική αρθρίτιδα, μια πολύ επικίνδυνη ασθένεια, η οποία δύσκολα μπορεί να αντιμετωπισθεί και προκύπτει, είτε ταυτόχρονα, είτε είναι επακόλουθο της σηψαιμίας. Σε περίπου 2% των ασθενών, εμφανίζoνται η αντιδραστική αρθρίτιδα Postenteritis και το σύνδρομο Reiter (Ράιτερ), μετά από τρεις εβδομάδες.^[1] Δεν υπάρχει εμβόλιο για τη μη τυφική σαλμονέλα.

Τα αντιβιοτικά, που μπορούν να καταπολεμήσουν την τυφική σαλμονέλλωση είναι η χλωραμφαινικόλη, η αμπικιλλίνη και η τριμεθοπρίμη, ή σουλφομεθοξαζόλη. Στην κτηνοτροφία, χορηγούνται αντιβιοτικά στα ζώα, μέσω της τροφής τους, ώστε να αναπτυχθούν γρηγορότερα. Αυτό, κάνει τα βακτηρίδια της σαλμονέλας, τα οποία "ζουν" μέσα στα ζώα αυτά, ανθεκτικά στα αντιβιοτικά αυτά. Σε αντίθεση με τη μη τυφική, η τυφική σαλμονέλα μπορεί να καταπολεμηθεί με εμβόλιο, όμως, το υπάρχον δεν είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό.^[2]

Το 2006, αναφέρθηκαν 160.649 επιβεβαιωμένα κρούσματα σαλμονέλας (ποσοστό εμφάνισης 34,6 περιπτώσεις ανά 100,000 πληθυσμού) στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Την πλειονότητα των περιπτώσεων αφορούν, κατά είδος, τα βακτήρια Salmonella Typhimurium και Salmonella Enteritis, ενώ ηλικιακά, άτομα έως 14 ετών.^[4]

Οι ηλικιωμένοι αποτελούν την πιο ευπαθή ομάδα στη σαλμονέλα^{[1][2] [4]} με ποσοστό θνησιμότητας 15%, όταν προσβάλλονται από το βακτηρίδιο Salmonella Dublin και 3,6%, όταν προσβάλλονται από το Salmonella Enteritis.^[1] Ακολουθούν τα νήπια και οι χρόνια ασθενείς.^{[1][2] [4]} Οι ασθενείς του AIDS είναι είκοσι φορές πιο ευάλωτοι στην ασθένεια αυτή, απ' ό,τι ο γενικός πληθυσμός, καθώς προσβάλλονται από την ασθένεια κατ' επανάληψη.^[1]