Το πρωτάθλημα ποδοσφαίρου Σμύρνης ήταν ποδοσφαιρική διοργάνωση που διεξαγόταν υπό την αιγίδα του ΣΕΓΑΣ. Χρησιμοποιούνταν και ο όρος Κύπελλο Συλλόγων στις πρώτες διοργανώσεις. Καταργήθηκε το 1922 ύστερα από τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Ιστορικό
Η ίδρυση του ΣΕΓΑΣ
Ο Σύνδεσμος Ελληνικών Γυμναστικών Αθλητικών Σωματείων (ΣΕΓΑΣ) ιδρύθηκε με την ονομασία ΣΕΑΓΣ το 1897 επί βασιλείας Γεωργίου του Α' το 1897, πριν από την έναρξη του Ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897, με σκοπό την προετοιμασία των τότε ελληνικών αθλητικών σωματείων, μετά τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες στην Αθήνα το 1896.
Το 1895 κατά τη διάρκεια διασυλλογικών αγώνων στην Πάτρα ανάμεσα στον Παναχαϊκό, τον Πανελλήνιο, τον Παναιτωλικό Μεσολογγίου, του Εθνικού Γυμναστικού Συλλόγου και στη Γυμναστική Εταιρία Πατρών, είχε προταθεί η ένωση όλων των συλλόγων σε μιά ομοσπονδία[1]. Στις 25 Οκτωβρίου 1896 ο Πανελλήνιος έστειλε σε όλους τους συλλόγους της εποχής εγκύκλιο που τους καλούσε σε συνέδριο στις 11-15 και 17 Ιανουαρίου 1897 με θέμα την Ίδρυση συνδέσμου, την ψήφιση καταστατικού και εκλογές.
Στις 11 Ιανουαρίου 1897 στην πρώτη συγκέντρωση στο γυμναστήριο του "Πανελληνίου Γ.Σ." ήταν παρόντες και διαπιστεύτηκαν 28 σύλλογοι με έναν εξ’ αυτών να έχουν έδρα στη Σμύρνη η οποία άνηκε εκτός Ελλάδας: το Γυμνάσιον Σμύρνης (πρόδρομος του Πανιωνίου) το οποίο είχε συμμετάσχει στους Ολυμπιακούς του 1896, καθώς και δύο κυπριακές, ο Γ.Σ. «τα Παγκύπρια» Λευκωσίας, και ο Γ.Σ. «τα Ολύμπια» Λεμεσού.
Τον Φεβρουάριο του 1907 ο ΣΕΓΑΣ διέγραψε δύο ποδοσφαιριστές του Πανιωνίου Σμύρνης, Α. Λάσκαρη και Λ. Λαμπρινίδη. Μετά από ένσταση του Πειραϊκού Συνδέσμου κατά του Εθνικού Γυμναστικού Συλλόγου, διότι κατά τον μεταξύ τους ποδοσφαιρικό αγώνα, αγωνίσθηκαν στις τάξεις του Εθνικού δύο παίκτες του Πανιωνίου. Πρόεδρος του ΣΕΓΑΣ την περίοδο 1908-09 που πήρε υπό την αιγίδα του το πρωτάθλημα Σμύρνης ήταν ο Α.Ραγκαβής και ακολούθησαν Α.Παναγιωτόπουλος (1910-11), Π.Καλλιγάς (1912-13) και Μ.Μίνδλερ (1914-1922).[2]
Το ποδόσφαιρο στη Σμύρνη
Το άθλημα είχαν φέρει στη Σμύρνη οι Άγγλοι κάτοικοι της πόλης, που κατοικούσαν κυρίως στη συνοικία Μπουρνόβας.[3] Το 1877 στον Μπουρνόβα έγινε ο πρώτος ποδοσφαιρικός αγώνας στη Σμύρνη (αν και ο πρώτος που έχει καταγραφεί στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν στη Θεσσαλονίκη το 1875). Το 1894 ιδύθηκε ο Αγγλικός 'Ομιλος Μπουρνόβα, ο πρώτος ποδοσφαιρικός σύλλογος στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (αήττητος από ιδρύσεως ως το 1908).[4] Το 1896 ιδρύθηκε με τη συμβολή των Άγγλων το Σπόρτινγκ Κλάμπ, διαθέτοντας πολυτελείς εγκαταστάσεις στην περιοχή του Και, στην προκυμαία.[5] Τα μέλη του ήταν Βρετανοί, Αμερικάνοι, Άγγλοι, Γάλλοι, Ιταλοί, Αρμένιοι και Έλληνες, οι οποίοι εξασκούνταν κυρίως στο τένις, στην ποδηλασία, στο ποδόσφαιρο και το βόλλεϋ. Το Σπόρτινγκ Κλάμπ οργάνωνε επίσης ποδοσφαιρικές συναντήσεις ανάμεσα στις άτυπες πρώτες ομάδες της Σμύρνης και του Μπουρνόβα και των πληρωμάτων των βρετανικών θωρηκτών που ναυλοχούσαν στο λιμάνι.[6]
Οι Άγγλοι έφτιαξαν γήπεδο στο Μπουρνόβα στο οποίο διεξάγονταν οι Πανιώνιοι Αγώνες (έως το 1904) και ήταν έδρα του ποδοσφαιρικού συλλόγου Bournobat J.A.A (Bournobat Juniors Athletic Association of Smyrna - Αθλητική Ενωσις Σμύρνης), αγγλικής ένωσης με αρκετούς Έλληνες αθλητές όπως οι Αγγελόπουλος, Αναγνωστόπουλος, Αργυρίου, Γριμάνης, Καλομοίρης, Καραράς, Κεντρωτής, Κόγκος, Κούτελης, Μεγαρίδης, Παστουρμαντζής και Περώνης και συνυπήρχε στην περιοχή με την Ελληνική Ποδοσφαιρική Ομάδα Μπουρνόβα. Η JAA διασπάστηκε το 1908 σε δύο μέρη και το ένα εντάχθηκε στον προϋπάρχοντα (ίδρ. 1900 περίπου) Ερμή, ενώ το άλλο σχημάτισε το βραχύβιο Θησέα Μπουρνόβα που είχε στενές σχέσεις με τον Απόλλωνα. Σε εφημερίδες της Σμύρνης μεταξύ των οποίων και η Αμάλθεια αναφέρονται ποδοσφαιρικοί αγώνες στα 1890-93 από τον Ορφέα και το Γυμνάσιον Σμύρνης. [7]
Σύμφωνα με την Αμάλθεια τον Απρίλιο του 1896 ο αγγλικός Ποδοσφαιρικός Όμιλος του Μπουρνόβα αντιμετώπισε την ομάδα αξιωματικών του αγγλικού πολεμικού πλοίου «Χουντ» (νίκησε 8-0), έχοντας στις τάξεις του και τρεις Έλληνες: Μουράτη, Κονταξόπουλο και Τομπρώφ. Στις 21 Ιανουαρίου 1897, ο Ποδοσφαιρικός Όμιλος Περαίας (Κορδελιού) αντιμετώπισε σε αγώνα τους αξιωματικούς των αγγλικών πλοίων που βρίσκονταν στο λιμάνι της Σμύρνης. Τον Ιανουάριο του 1898 σύμφωνα με τον τοπικό τύπο το Γυμνάσιον αντιμετώπισε στο Κορδελιό τον τοπικό όμιλο και νίκησε 6-0.
Η πρώτη οργανωμένη ποδοσφαιρική ομάδα του «Γυμνασίου» -του μετέπειτα Πανιώνιου- συγκροτήθηκε το 1895, ενώ ο Ορφέας ήδη το 1896 διατηρούσε τμήμα ποδοσφαίρου. Κατά τη δεκαετία του 1900 ο Πανιώνιος, ο Απόλλων (από το 1910), η Αρμενική Ένωση Ποδοσφαίρου (είχε καταγράψει πολλούς φιλικούς αγώνες με τον Πέλοπα), ο Μπουρνόβας JAA (αγγλική με πολλούς Έλληνες), ο Πέλοψ Μελαντίας, η εβραϊκή Μακάμπι, η τουρκική Ιστικλάλ (από το 1914 - ενώ διέκοψε να λειτουργεί το 1919-22), η Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης, και η Σχολή Μπάρξερ διοργάνωναν τουρνουά και ένα ανεπίσημο πρωτάθλημα Σμύρνης. Η τελευταία το 1910 κατέκτησε το Κύπελλο Πανιωνίου. Πολλά σχολεία διέθεταν κι αυτά αθλητικές ομάδες, που συναγωνίζονταν με τα επίσημα σωματεία.
Ο Πανιώνιος αλλά και ο ελληνοαγγλικός σύλλογος Μπουρνόβας διέθεταν ίσως τις καλύτερες ελληνικές ομάδες εκείνη την περίοδο, δίνοντας παίκτες και στην Εθνική ομάδα για τους Μεσοολυμπιακούς Αγώνες των Αθηνών του 1906. Τον Οκτώβριο 1906 ο Πανιώνιος διοργάνωσε το Κύπελλο Πανιωνίου, το οποίο έγινε έπειτα θεσμός, στο γήπεδο του Παραδείσου (αντίτιμο συμμετοχής για κάθε σύλλογο ανερχόταν σε μισή οθωμανική λίρα). Την ίδια χρονιά ο Πανιώνιος εισήγαγε και το ποδόσφαιρο στους Πανιώνιους Αγώνες ως πρωτάθλημα Σχολών και η Σχολή Χόλτον κέρδισε το τουρνουά.
Στα τέλη του 1909 ο Πανιώνιος έδωσε τρεις αγώνες στην Αθήνα, αμέσως μετά τη λήξη του 2ου πρωταθλήματος ποδοσφαίρου Ελλάδας που είχε διοργανώσει ο ΣΕΓΑΣ. Ο Πανιώνιος νίκησε με 5-3 τον πρόσφατο τότε πρωταθλητή Ελλάδος «Πανελλήνιο Ποδοσφαιρικό Όμιλο» -μετέπειτα Παναθηναϊκός-, ήρθε ισόπαλος 1-1 με τη Μικτή Πειραιά και ηττήθηκε με 2-3 από τη Μικτή Αθηνών η οποία κατέκτησε το τουρνουά. Την ίδια χρονιά κατέκτησε το Κύπελλο Αθηνών-Σμύρνης. Στις 13 Απριλίου 1911 ο Πανιώνιος βρέθηκε στην Αθήνα για φιλικό κόντρα στη μικτή Ποδοσφαιρικός Όμιλος Αθηνών / Πειραϊκός Σύνδεσμος (δύο σωματείων με μεγάλη αντιπαλότητα) στο Ποδηλατοδρόμιο, με διαιτητή τον Παναγή Βρυώνη και διεξήχθη μάλιστα παρουσία του πρωθυπουργού Βενιζέλου και πλήθους κόσμου (εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ, φύλλο της 14ης Απριλίου 1911).[8]
Η στολή του Πανιωνίου το 1908
Στις 6 Αυγούστου 1907 ο Απόλλων σε ανεπίσημο αγώνα αντιμετώπισε σε φιλική συνάντηση τον Πανιώνιο (2-0) (τρεις μήνες πριν διεξήχθησαν οι ποδοσφαιρικοί αγώνες μεταξύ των σχολικών ομάδων της Σμύρνης). Αυτός ήταν και ο πρώτος αγώνας ανάμεσα στους "αιώνιους' αντιπάλους της Σμύρνης.
H ποδοσφαιρική ομάδα του Απόλλωνα[9] που ιδρύθηκε το 1910 και έκανε την πρώτη του επίσημη εμφάνιση στο πρωτάθλημα Σμύρνης το 1912, γρήγορα εξελίχθηκε κερδίζοντας σε φιλικούς αγώνες αγγλικές ομάδες της Σμύρνης, αλλά και σερί πρωταθλημάτων που άρχισε να διοργανώνει ο ΣΕΓΑΣ.[10] Θεωρήθηκε η ισχυρότερη ελληνική ομάδα στη Μικρά Ασία, αλλά και από τις καλύτερες στον ελληνικό χώρο. Αξιοσημείωτες ήταν οι φιλικές νίκες που πέτυχε επί του πληρώματος του Αυστριακού Βίριντους το 1911 και του Αγγλικού Μέσεντζερ το 1918. Παράλληλα αναπτύχθηκε μία μεγάλη κόντρα με τον Πανιώνιο που υποστηριζόταν κυρίως από την αστική τάξη, σε αντίθεση με τον Απόλλωνα που είχε τη στήριξη των λαϊκών στρωμάτων. Σωματεία που συμμετείχαν σε ποδοσφαιρικά τουρνουά, φιλικά και κύπελλα (με έτος ίδρυσης σε παρένθεση) ήταν:[11][α]
Wanderers Smyrna (αγγλική, από παίκτες του αγγλικού Μπουρνόβα, μετά το 1915 έως το 1920)
Σιδηροδρομική Ένωση (μείγμα αγγλικής, γαλλικής και ελληνικής σύνθεσης)
Juniors Athletic Association of Bournabat (ή ΑΟ Νέων Μπουρνόβα: διασπάστηκε το 1908 σε δύο μέρη και το ένα εντάχθηκε στον προϋπάρχοντα (ίδρ. 1900 περίπου) Ερμή, ενώ το άλλο σχημάτισε το βραχύβιο Θησέα Μπουρνόβα)
Αρμενική Ενωση Χομενετμέν (1918, συγχώνευση μεταξύ Κναρ και Αρμενικής Λέσχης Κυνηγών)[14]
Βαρντάνυαν Κλαμπ Κάρατας (αρμένικη)
Βασπουραγκάν (αρμένικη)
Apetyan (αρμένικη)
Σακαχιάν (αρμένικη)
Rum (αρμένικη)
Το πρωτάθλημα
Η πρώτη διοργάνωση του ποδοσφαιρικού κυπέλλου Σμύρνης (όπως ονομάζονταν αρχικά), υπό την έγκριση του ΣΕΑΓΣ ξεκίνησε την περίοδο 1908-09, με την βοήθεια της Τοπικής Επιτροπής Σμύρνης. Διοργανώθηκε από τον Πανιώνιο με έγκριση του ΣΕΓΑΣ, ο Πανιώνιος διοργάνωνε το «Κύπελλο Συλλόγων Σμύρνης» με συμμετοχή των ομάδων της πόλης: Απόλλων Σμύρνης, Αρμενική Λέσχη Κυνηγών, Πέλοψ Μελαντίας κ.ά.
Η επόμενη σεζόν που ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 1910, με την
συμμετοχή του Πανιωνίου, του Πέλοπα Μελαντίας και του Ερμή Μπουρνόβα. Ο Πανιώνιος κατέκτησε τελικά για δεύτερη συνεχή φορά το κύπελλο, με δεύτερο τον Πέλοπα Μελαντίας. Ο Πανιώνιος κατέκτησε το κύπελλο και τις τρεις σεζόν: 1909, 1910, 1911. Στο ίδιο διάστημα ο αγγλικός Μπουρνόβας θεωρείτο ακατανίκητος αλλά δεν μετείχε στο πρωτάθλημα. Κυπελλούχος Σμύρνης το 1912 στέφθηκε η Αρμενική Λέσχη, που συγκέντρωσε έξι βαθμούς έναντι τεσσάρων του Πανιωνίου και δύο του Πέλοπα. Ο τελευταίος αγώνας του κυπέλλου της Τοπικής Επιτροπής Σμύρνης πραγματοποιήθηκε ανάμεσα στην Αρμενική Ένωση και τον Πανιώνιο με αποτέλεσμα 1-1. Ο Πανιώνιος, αν και αήττητος, κατετάγη δεύτερος, λόγω των νικών της Αρμενικής Ένωσης επί του Πέλοπα.
Τα πρώτα χρόνια οι αγώνες διεξάγονταν στα Στάδια Πανιωνίου και Παραδείσου. Αργότερα προστέθηκε και το γήπεδο Απόλλωνα. Το σύστημα διεξαγωγής ήταν πρωτάθλημα δύο γύρων. Συμμετοχή σε όλα τα πρωταθλήματα 1909-1911 είχε μόνο ο Πανιώνιος. Σταδιακά εντάχθηκαν ο Απόλλων (από το 1910-11 στη Β΄ κατηγορία) και η Αρμενική Λέσχη (από 1911-12). ενώ την επόμενη χρονιά το κατέκτησε η Αρμενική Λέσχη Κυνηγών με πρόεδρο τον Μικιρδίτς Χανικιάν.[15] Στις 16 Μαρτίου 1912 η αρμενική ομάδα κέρδισε τον τίτλο απέναντι στον Πέλοπα, τον Πανιώνιο, την αγγλική Bournabat Juniors Athletic Association και τον Απόλλωνα[16] Μάλιστα αμέσως μετά τον τίτλο η Αρμενική Λέσχη έδωσαε φιλικό στη Σμύρνη με μια μικτή Γαλατασαράι- Φενέρμπαχτσε.
Ο αγγλικός όμιλος Μπουρνόβα (ως Βάρβαρος) διαλύθηκε το 1915 και επανεμφανίστηκε το 1919-20 μόνο στον α΄ γύρο και ξανά στον α΄ γύρο του 1921-22. Από 1917-18 ως 1919-20 τη διοργάνωση του πρωταθλήματος ανέλαβε ξανά ο Πανιώνιος, ο οποίος το 1919-20 αθλοθέτησε το «Κύπελλο της Νίκης» για την πρωταθλήτρια ομάδα.
Ακολούθησαν πέντε συνεχόμενοι τίτλοι από τον Απόλλωνα.[17] Το 1919 ο Απόλλων κατέκτησε και πάλι το πρωτάθλημα λίγο πριν την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη, απέναντι σε ομάδες όπως η Μακαμπί, οι Γουόντερερς, ο Πανιώνιος, Αγγλικός Όμιλος Βουρνόβα, Αρμενική Λέσχη. Την ομάδα αποτελούσαν οι: Μαγουλάς, Φωτιάδης, Καίσαρης, Δημήτρης Γώτης, Αγαμέμνων Γκίλης, Κουγιουντόγλου, Καμπουρόπουλος, Οικονομίδης, Βασίλης Σάμιος, Τσαρλς, Ταλούμης. Από τη συγκεκριμένη χρονιά μάλιστα διασώζεται και φωτογραφία από την αναμέτρηση Μακαμπί - Γουόντερερς στο Στάδιο Πανιωνίου.
Η ομάδα του Απόλλωνα, πρωταθλήτρια Σμύρνης του 1919
Η Αρμενική Λέσχη αποτελούσε πλέον τον ισχυρότερο αντίπαλο του Απόλλωνα που κατέκτησε και τον τίτλο του 1920. Τον Ιανουάριο του 1920, η διοίκηση του Απόλλωνα, ενοχλημένη από την αρθρογραφία του αθηναϊκού περιοδικού Ολυμπιονίκης, που αφορούσε στην πρώτη ήττα της ποδοσφαιρικής του ομάδας από την Αρμενική Λέσχη, (το τρόπαιο του 1919-20 είχε αθλοθετήσει ο Πανιώνιος), και μετά από ανταπόκριση του προέδρου του Πανιωνίου Δημητρού Δάλλα από τη Σμύρνη, έστειλε επιστολή στον Πανελλήνιο Σύλλογο, με την οποία του ανακοίνωνε τα ακόλουθα αποτελέσματα: Απόλλων – Γουόντερερς 7-0 Απόλλων – Πανιώνιος 1-0 Απόλλων – Αγγλικός Όμιλος Βουρνόβα 3-1 Απόλλων – «Ευρώπη» 4-3 «Ευρώπη» – Πανιώνιος 1-0 «Ευρώπη» – Αρμενική Λέσχη 6-1 «Ευρώπη» – Γουόντερερς: δεν παρουσιάσθηκαν οι Γουόντερερς «Ευρώπη» – Αγγλικό Στραταρχείο 16-0 Οι αγώνες διεξάγονταν συνήθως είτε το Στάδιο του Πανιωνίου, είτε του Απόλλωνος.
Αντιθέτως η ομάδα του Πανιωνίου δεν μπορούσε να πρωταγωνιστήσει, επειδή είχε αποδεκατιστεί από την επιστράτευση του 1921 και στελεχωνόταν πλέον από πολύ νεαρούς αθλητές, από παλαιότερους που είχαν αποσπασθεί από το μέτωπο και από αθλητές της Παλαιάς Ελλάδας που είχαν εσχάτως εγγραφεί στα μητρώα της.
Η σφραγίδα του Πανιωνίου Σμύρνης
Το τελευταίο πρωτάθλημα διεξήχθη τη σεζόν 1921-22 με τον Απόλλωνα διοργανωτή και πρωταθλητή. Ξεκίνησε τις 19 Δεκεμβρίου 1921 έως τις 27 Φεβρουαρίου 1922, ημέρα του μεγάλου τελικού, ανάμεσα στον Απόλλωνα και την Αρμενική Λέσχη. Το κύπελλο του πρωταθλητή είχε αθλοθετηθεί από τον Απόλλωνα και οι πέντε ομάδες που συμμετείχαν ήταν οι: Απόλλων, Αρμενική Λέσχη, Αγγλικός Ποδοσφαιρικός Όμιλος «Βάρβαρος» (ο παλιός Αγγλικός Όμιλος Μπουρνόβα), Πανιώνιος και Σιδηροδρομική Ένωση (αγγλο-γαλλο-ελληνική ομάδα). Οι αγώνες τελούνταν κάθε Κυριακή, στα στάδια του Απόλλωνα και του Πανιωνίου. Στον τελικό οι «κυανόλευκοι» επικράτησαν 3-1 ενώ ο τελικός διεξήχθη στο γήπεδο του Πανιωνίου, παρουσία 5.000 θεατών, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος Σμύρνης.[18][19]
Η τελευταία πρωταθλήτρια Σμύρνης του 1922 είχε τους εξής ποδοσφαιριστές: Καίσαρης, Κουγιουντόγλου, Τσαρλς, Ταλούμης, Μαυρομμάτης (Χαραλαμπάκης), Π.Χρυσούλης, Καμπουρόπουλος, Β.Σάμιος, Παπαγιάννης, Δ.Γώττης, Α.Γκίλης, Αλεβιζάκης, Ντομένικο, Βίγλατσης, Ι.Ζαλούμης, Κιμητσόπουλος, Μαγουλάς, Γ.Μαρσέλλος και οι τερματοφύλακες Αντώνης Φωτιάδης (βασικός) και Ζεϊμπέκης (αναπληρωματικός τερματοφύλακας). Πρόεδρος ο Φωτιάδης (οι Χρυσούλης και Μαρσέλλος αιχμαλωτίστηκαν και θανατώθηκαν από τους Τούρκους λίγους μήνες μετά).
Στο πασχαλινό τουρνουά της Ποδοσφαιρικής Ενώσεως Αθηνών-Πειραιώς του 1922 είχαν προσκληθεί ο Απόλλων και ο Πανιώνιος, αλλά δεν συμμετείχαν καθώς πολλοί ποδοσφαιριστές τους ήταν στρατευμένοι στον πόλεμο. Ένα χρόνο πριν, το 1921, το αθλητικό τμήμα της Αμερικανικής Χ.Α.Ν., υπό τον Αμερικανό Στάλεϋ, είχε διοργανώσει στρατιωτικούς ποδοσφαιρικούς αγώνες στο Στάδιο του Πανιωνίου, παρουσία πλήθους κόσμου.
Πρωταθλητές Σμύρνης 1897-1908
Προ του 1908 είναι άγνωστο αν διεξαγόταν κάποιο υποτυπώδες πρωτάθλημα.
1897 ως 1908 : Αγγλικός ΑΟ Μπουρνόβα (ήταν αήττητος σε όλους τους αγώνες)
1906: Αγγλικός ΑΟ Μπουρνόβα (ως νικητής του Ολυμπιακού τουρνουά Σμύρνης)
Πανελλήνιος Ποδοσφαιρικός Όμιλος Σμύρνης (φθινόπωρο 1919, την ίδρυσε ο Γιώργος Καλαφάτης που υπηρετούσε στη Σμύρνη, και «αποτελείτο από κράμα στρατευμένων παικτών διαφόρων ανεγνωρισμένων ελλαδικών συλλόγων» και έδινε μόνο φιλικά ματς)
Αρμενικός Όμιλος Αραράτ (1921)
Αρμενική Λέσχη Οδεμησίου (1921)
Ομάδα Ουλαμού Εφέδρων Αξιωματικών Κορδελιού (1922)
Συμμετέχοντες (7): Απόλλων (πρωταθλητής), Γουόντερερς, Πανιώνιος, Αγγλικός Όμιλος Βουρνόβα, «Ευρώπη» (αγγλικό πλοίο, αποχώρησε το Φεβρουάριο), Αρμενική Λέσχη, Αγγλικό Στραταρχείο (αποχώρησε πριν το τέλος α' γύρου)
Συμμετέχοντες (5): Απόλλων (πρωταθλητής), Αρμενική Λέσχη (φιναλίστ), Αγγλικός Ποδοσφαιρικός Όμιλος «Βάρβαρος», Πανιώνιος και Σιδηροδρομική Ένωση (αποχώρησε μετά από 2 ματς).
Γήπεδα
Στη Σμύρνη μέχρι το 1922 δραστηριοποιήθηκαν αρκετά Ελληνικά αθλητικά σωματεία, με αρχαιότερο όλων τον Ορφέα, πρόγονο του Πανιωνίου Γυμναστικού Συλλόγου Σμύρνης, που ιδρύθηκε το 1890 και ανεπίσημα το 1888. Από τότε και μετά άρχισαν να δημιουργούνται σύλλογοι, γυμναστήρια και γήπεδα ως αθλητικοί χώροι. [21] Ένα από τα πρώτα γήπεδα ήταν του Μπουρνόβα όπου πραγματοποιούνταν οι Πανιώνιοι Αγώνες αλλά και τα Απολλώνια και για τους αγώνες ανακαινίσθηκε πλήρως το 1904 από τον αρχιτέκτονα Β. Λίττη και απέκτησε στίβο 400 μέτρων και κερκίδες χωρητικότητας 6.000 θεατών. Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος Σμύρνης θεωρούσε απαραίτητη την εκγύμναση των νέων και δούλεψε σημαντικά για ν' αποκτήσει ο Πανιώνιος το δικό του γήπεδο. Κατάφερε να παραχωρηθεί έκταση 105 στρεμμάτων από τη Δημογεροντία και την Κεντρική Επιτροπή. Το στάδιο είχε στίβο περιμέτρου 334 μέτρων, γήπεδο ποδοσφαίρου, γυμναστήριο και εξέδρα 7.000 θεατών και εγκαινιάστηκε το 1912 και ήταν το μεγαλύτερο στη Σμύρνη.[22] Παράλληλα, βοήθησε και τον Απόλλωνα να αποκτήσει το δικό του ιδιόκτητο γήπεδο, το 1916 στη συνοικία του Αγίου Τρύφωνα, στο προάστιο Μπέλα Βίστα, κοντά στο θέατρο Τερψιθέα. Τα κυριότερα γήπεδα ήταν:
Η πρώτη μικτή, αποτελούμενη κυρίως από Άγγλους, αντιμετώπισε τη μικτή Κωνσταντινούπολης 4 φορές τον 19ο αιώνα (1897, 1898, 1899, 1904) κερδίζοντας ισάριθμες φορές (η μικτή Κωνσταντινούπολης αποτελούνταν κατά κόρον από Έλληνες).
Στις 2 Μαρτίου 1908 η Μικτή Σμύρνης αποτελούμενη αποκλειστικά από ποδοσφαιριστές του Πανιωνίου νίκησε με 3-1 (1-1 ημίχρονο) τη Μικτή Αθηνών-Πειραιώς (Εθνικού ΓΣ Αθηνών, Πανελλήνιου ΓΣ και Πειραϊκού Συνδέσμου) σε φιλικό αγώνα που διεξήχθη στο Ποδηλατοδρόμιο του Νέου Φαλήρου, παρουσία του διαδόχου τότε Κωνσταντίνου και μελών της ελληνικής βασιλικής οικογένειας. Ο Πανιώνιος αγωνίστηκε με "κατερύθρους μπλούζας και λευκά παντελόνια" (εφ. "Εμπρός", 3/3/1908) και είχε την ακόλουθη σύνθεση σύμφωνα με την ορολογία της εποχής: Τερματοφύλακας: Κ. Μαλκότσης. Οπισθοφύλακες: Α. Μωραϊτίνης, Κ. Λάσκαρις (αρχηγός). Μέσοι: Ν. Νικολαΐδης, Χ. Βεντιρόζος, Ι. Χριστιανούδης. Εμπροσθόφυλακες: Δ. Λάσκαρις, Κ. Βύζιος, Γ. Νικολαΐδης, Ν. Απέργης, Θεμ. Κωνσταντινίδης.[23]
Το 1921 η μικτή Σμύρνης συμμετείχε στην ιστορική ποδοσφαιρική συνάντηση μεταξύ της Νέας Ελλάδος και της Παλαιάς Ελλάδος στο στάδιο του Πανιωνίου στη Σμύρνη, όπου παρουσία 7.500 θεατών, του Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσοστόμου, στρατιωτικών και πολιτικών αρχών της πόλης, η μικτή Αθηνών/Πειραιώς (Παλαιά Ελλάδα) νίκησε 4-2.
Ποδοσφαιριστές σωματείων Σμύρνης σε διεθνείς διοργανώσεις
Μεσοολυμπιακοί 1906
Τον Ιανουάριο του 1906, η υποεπιτροπή Σμύρνης των Ολυμπιακών Αγώνων έσπευσε να ανακοινώσει στους συλλόγους της πόλης ότι οι αγώνες επρόκειτο να τελεσθούν στις 9 Απριλίου και όσοι επιθυμούσαν να λάβουν μέρος σε αυτούς θα έπρεπε να το δηλώσουν στην εν λόγω επιτροπή, που θα συνεδρίαζε κάθε Τετάρτη σε μια από τις αίθουσες του Σπόρτινγκ Κλουμπ. Πρόεδρος της υποεπιτροπής ήταν ο Φωκίων Βουτζινάς, η έδρα της οποίας βρισκόταν στην οδό Τζόγια Χαν 8.
Έτσι, στις 13 Μαρτίου διεξήχθη προκριματικός ποδοσφαιρικός αγώνας μεταξύ των ομάδων του Αγγλικός Όμιλος Μπουρνόβα και του Απόλλωνα. Η νικήτρια ομάδα του αγγλικού Ομίλου Μπουρνόβα αντιμετώπισε την ομάδα του Πανιωνίου στις 15 Μαρτίου 1906, την οποία και νίκησε με 7-1.
Ημιτελικός ανάμεσα στη Μικτή Σμύρνης και την Εθνική Δανίας στους Ολυμπιακούς του 1906 στην Αθήνα.
Ως αποτέλεσμα οι παίκτες του του αγγλικού ομίλου Μπουρνόβα συμμετείχαν ως εκπρόσωποι στην ομάδα της Σμύρνης που έλαβε μέρος στους Μεσοολυμπιακούς Αγώνες των Αθηνών το 1906, όπου και κατέλαβε τη 2η θέση επί τεσσάρων ομάδων. Συμμετείχαν οι εξής ποδοσφαιριστές: Ριχάρδος Bούσαλης (γκολκίπερ), Αλβ. Βίτελ και Ζαρέ Κουγιουμτζιάν (αμυντικοί), Εδ. Βίτελ, Ερβ. Βίτελ, Περσ. Λαφονταίν (αμυντικοί μέσοι), Χαβ. Ζόλυ, Δον. Βίτελ, Ιάκ. Ζιρώ, Γκράχαμ και Εδμ. Ζιρώ (επιθετικοί) της ποδοσφαιρικής ομάδας του Α.Ο. Μπουρνόβα. Στο τουρνουά πήραν μέρος μόνον τέσσερις ομάδες, η Ελλάδα, η Δανία, η Μικτή Θεσσαλονίκης και η Μικτή Σμύρνης που αποτελείτο από Έλληνες, Άγγλους, Γάλλους και Αρμένιους. Η Σμύρνη και η Θεσσαλονίκη ανήκαν στην επικράτεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η ποδοσφαιρική ομάδα της Σμύρνης αρχικά στον ημιτελικό έχασε από την ομάδα της Δανίας με 5-1. Έτσι για τη 2η θέση και το αργυρό (τότε χάλκινο) μετάλλιο αγωνίστηκαν η Σμύρνη με τη Θεσσαλονίκη (οποία αποτελούσαν κυρίως Έλληνες ποδοσφαιριστές και ένας Εβραίος όλοι του "Ομίλου Φιλομούσων", του μετέπειτα Ηρακλή Θεσ.) με νικήτρια τη Σμύρνη με 3-0.[24] Η μικτή Θεσσαλονίκης αποτελούνταν από τους: Γιάννη Σαριδάκη, Γιάννη Άμποτ, Γιώργο Βαπόρη, Νίκο Πίνδο, Α.Τέγο, Νίκο Πεντσίκη, Γιάννη Κύρου, Γιώργο Σωτηριάδη, Β.Ζαρκάδη, Δημήτρη Μητσόπουλο, και Α.Καραγγονίδη.
Ολυμπιακοί 1920
Η εθνική Ελλάδος στην Ολυμπιάδα της Αμβέρσας
Το 1920 στην Εθνική ομάδα που δημιουργήθηκε για τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αμβέρσας, συμμετείχαν τρεις ποδοσφαιριστές του Πανιωνίου και τέσσερις του Απόλλωνα. Από τον Πανιώνιο οι: Θεόδωρος Δημητρίου (ο Μπέμπης ή Μπίμπος, αριστερός ακραίος επιθετικός) και ο αναπληρωματικός Σωτήριος Δεσποτόπουλος (μέσος).[25][26][27][28] Από τον Απόλλωνα οι: Αντώνιος Φωτιάδης (τερματοφύλακας), Α. Γκίλλης, Δ. Γώττης, και Ι. Ζαλούμης. Ο αγώνας της εθνικής ομάδας κόντρα στη Σουηδία στις 28 Αυγούστου 1920, θεωρείται από τη Διεθνή Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία FIFA ως ο πρώτος της εθνικής Ελλάδας και μοναδικός επίσημος πριν τη δημιουργία της ΕΠΟ το 1926.[29][30] Οι διεθνείς ποδοσφαιριστές:
↑"Πανιώνιος Γυμναστικός Σύλλογος", Χρήστος Σ. Σολομωνίδης-Νικόλαος E. Λωρέντης, έκδοση Πανιωνίου ΓΣΣ (αναμνηστική για την 75ετία από την ίδρυση του Ορφέος Σμύρνης), Αθήνα 1967, σελ. 129
↑Ορισμένες μεταγενέστερες πηγές συμπεριλαμβάνουν εκ παραδρομής και τον Αγαμέμνονα Γκίλη του Απόλλωνα Σμύρνης - αφετηρία πιθανώς αποτέλεσε η πρώτη απόπειρα για την καταγραφή της ιστορίας της εθνικής Ελλάδας ("Η εθνική ομάς της Ελλάδος (και οι δέκα αγώνες της εθνικής Ενόπλων)", Αλέξανδρος Σιδηρόπουλος, έκδοσις ιδιωτική, Αθήναι 1953, σελ. 80) και έκτοτε αντιγράφεται
↑"Γκολ 2000 • Ένας αιώνας ποδόσφαιρο: αλμανάκ, ιστορία, σχόλια", Ανδρέας Μπόμης, Εκδόσ. Πελεκάνος, Αθήνα 2000, ISBN 978-000-4000-05-3, σελ. 40 και 54
↑Oι τουρκικές ομάδες δεν υπηρχαν μέχρι και το 1912 όταν και άρχισαν να δίνουν φιλικούς αγώνες. Συμμετείχαν σε δικό τους ξεχωριστό πρωτάθλημα που ξεκίνησε το 1915 και οργανώθηκε από τον κυβερνήτη Σμύρνης Ραχμί Μπέη.
↑H Aλτάι κέρδισε τα 3 πρωταθλήματα υπό τον κυβερνήτη Σμύρνης Ραχμί Μπέη με συμμετοχή των τουρκικών ομάδων Καρσίγιακα ΣΚ, Μεντίλι, Τουράν και Τρίπολη (1915, 1916, 1917). Μετά την Συνθήκη του Μούδρου το 1918 και έως το 1922 οι τουρΚικές ομάδες δεν αγωνίστηκαν.
