Συντεταγμένες: 40°15′15″N 22°20′35″E / 40.25417°N 22.34306°E / 40.25417; 22.34306

Κάτω Μηλιά
Άποψη της Κάτω Μηλιάς
Κάτω Μηλιά Κάτω Μηλιά
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Αποκεντρωμένη Διοίκηση	Μακεδονίας-Θράκης
Περιφέρεια	Κεντρικής Μακεδονίας
Περιφερειακή Ενότητα	Πιερίας
Δήμος	Κατερίνης
Δημοτική Ενότητα	Πέτρας
Δημοτική Κοινότητα	Μηλιάς
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμα	Μακεδονία
Νομός	Πιερίας
Υψόμετρο	190
Πληθυσμός
Μόνιμος	776
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Γεωγραφικός κωδικός	12
Ταχ. κώδικας	60150
Τηλ. κωδικός	23510
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Η Κάτω Μηλιά είναι χωριό του Νομού Πιερίας. Βρίσκεται κτισμένη σε υψόμετρο 190 μέτρων και απέχει 16 χιλιόμετρα από την Κατερίνη. Ο πληθυσμός, κατά την Απογραφή 2011 ήταν 869 κάτοικοι.

Οι κάτοικοι της Κάτω Μηλιάς ασχολούνται κυρίως με την γεωργία και ειδικότερα με την καλλιέργεια καπνού. Το χωριό βρίσκεται ανάμεσα σε δύο ποτάμια, το Μαυρονέρι και τον Γκορτσόλακα, και είναι κτισμένο στους πρόποδες των Πιερίων, απέχοντας 15 χιλιόμετρα από τη Γραφική Άνω Μηλιά και 25 χιλιόμετρα από το Χιονοδρομικό Κέντρο Ελατοχωρίου. Εδώ και αρκετές δεκαετίες έχει αναπτυχθεί σημαντική πολιτιστική δραστηριότητα με μπροστάρη τον Πολιτιστικό Και Μορφωτικό Σύλλογο Κάτω Μηλιάς "Οι Λαζαίοι". Η Κάτω Μηλιά έχει αδελφοποιηθεί με την πόλη της Αταλάντης. Στο χωριό υπάρχει φαρμακείο και κτηνιατρείο.

Η Κάτω Μηλιά έχει τον συνοικισμό Βαγγελαρή στο πάνω μέρος του χωριού που δημιουργήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 60 από τους τελευταίους κατοίκους που εγκατέλειψαν την ΜΠΑΡΑ παλιά Μέση Μηλιά και μαζί με τα Ταχνιστα αποτέλεσαν την Κάτω Μηλιά την καινούργια Μητρόπολη της ΜΗΛΙΆΣ.

Η Κάτω Μηλιά απετέλεσε, από το 1999 μέχρι το 2010, την έδρα του Δήμου Πέτρας, ενώ από το 2011 συγκροτεί την Τοπική Κοινότητα Μηλιάς μαζί με την Άνω Μηλιά, τις Καρυές, τη Μεσαία Μηλιά και τη Φτέρη. Σύμφωνα με την Απογραφή του 2011 ο συνολικός πληθυσμός της Ενότητας ανέρχεται σε 1.430 κατοίκους.

Στην περιοχή βορειοανατολικά της Κάτω Μηλιάς, έχουν βρεθεί σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα (θέση Βροντισμένη), ανάμεσα στα οποία και μιας αρχαιότατης ρωμαϊκής πόλης (πιθανόν της Πουδαίας, σύμφωνα με το Χάμοντ). Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η τρίκλιτη βασιλική του 5ου αιώνα .

Έπειτα από την κατάκτηση των Τούρκων, οι κάτοικοι της περιοχής εγκατέλειψαν τις πεδινές τοποθεσίες και εγκαταστάθηκαν στα βουνά. Στα μέσα του 16ου αιώνα, οι κάτοικοι της Βροντισμένης μαζί με ξυλοκόπους από την Ήπειρο και τη Θεσσαλία μετακινήθηκαν στα ορεινά και ίδρυσαν τη Μηλιά, στη θέση της σημερινής Άνω Μηλιάς, όπου κτίστηκε και ο πρώτος ναός της Αγίας Παρασκευής. Κατά το 19ο αιώνα, στην περιοχή έζησε και έδρασε η γνωστή κλεφταρματολική οικογένεια των Λαζαίων, οι οποίοι ήταν και μεταξύ των ιδρυτών της Μηλιάς. Το χωριό την περίοδο της Τουρκοκρατίας υπήρξε τσιφλίκι και αγοράστηκε από τη δημογεροντία (κοινότητα) το 1826. Στα μέσα του 17ου αιώνα, με επικεφαλής τους Λαζαίους, οι κάτοικοι της Μηλιάς απέκρουσαν επιδρομή των Τούρκων. Όμως, ο γιος του Αλή Πασά, ο Βελή Πασάς, εξεστράτευσε εναντίον των Λαζαίων και έπειτα από πολιορκία κατέλαβε με προδοσία τον Πύργο τους, όπου φυλάγονταν πολεμοφόδια και τρόφιμα. Με έφοδο διέφυγαν οι καπεταναίοι από τον Πύργο και συνέχισαν τον αγώνα τους στη Νότια Ελλάδα. Ανάμεσα σε αυτούς που βρίσκονταν μέσα στον Πύργο ήταν και ο Νικόλαος Κασομούλης. Η χειρότερη στιγμή για το χωριό ήρθε στις 2 Απριλίου 1822 όταν οι Τούρκοι το πυρπόλησαν και κατέστρεψαν εντελώς και το ναό της Αγίας Παρασκευής, ο οποίος οικοδομήθηκε ξανά αργότερα. Από την Κάτω Μηλιά κατάγονταν ο οπλαρχηγός της Επανάστασης του 1821 Μήτρος Λιακόπουλος. Εκτός από τη δράση των Λαζαίων, οι Μηλιώτες συμμετείχαν και στα επαναστατικά κινήματα του 1854 και 1878.

Στη διάρκεια του Πολέμου με τους Ιταλούς, το 1940, βρήκαν το θάνατο, σύμφωνα με επίσημο απολογισμό 4 Μηλιώτες και 2 ήταν αγνοούμενοι. Η κορυφαία αντιστασιακή πράξη έγινε στις 18 Απριλίου 1943 με τη μάχη στα Τάχνιστα, όπου σκοτώθηκαν 5 Μηλιώτες, σε έναν άνισο αγώνα με τους Ναζί.

Από τα μέσα του 19ου αιώνα, οι Μηλιώτες άρχισαν να εγκαθίστανται σταδιακά σε χαμηλότερες θέσεις, όπως τις Καλύβες και την Μπάρα, η οποία είναι η σημερινή Μεσαία Μηλιά. Το 1898 σε χαμηλές περιοχές ιδρύθηκε ο ναός του Αγίου Γεωργίου. Άλλοι από τους κατοίκους εγκαταστάθηκαν στα Τάχνιστα, τη σημερινή Κάτω Μηλιά, όπου και ίδρυσαν το ναό του Αγίου Δημητρίου.

Το όνομα του χωριού (Μηλιά) οφείλεται στην ευδοκίμηση της αγριομηλιάς στην απάνεμη πλαγιά των Πιερίων. Το όνομα Μηλιά αναφέρεται για πρώτη φορά σε τουρκικό έγγραφο της εποχής του Σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς (1529-1565), όταν Μέγας Βεζίρης ήταν ο Ιμπραήμ Πασάς. Στο χωριό ιδρύθηκε πρωτάτο (καπετανάτο) και είχαν εκεί την έδρα τους οι αρματολοί. Το 18ο αιώνα επισκέφθηκε τη Μηλιά ο Γάλλος περιηγητής Τουρνεφό, ο οποίος περιέγραψε τις πεδινές περιοχές της (τα αχνιστά μανδριά), από όπου προήλθε και η μετέπειτα ονομασία, Τάχνιστα.

Με Βασιλικό Διάταγμα, στις 28 Ιουνίου 1918 ιδρύθηκε η Κοινότητα Μηλιάς, με έδρα τον ομώνυμο συνοικισμό. Μαζί με αυτήν την κοινότητα ενώθηκαν και οι συνοικισμοί Βρυάζα (ο οποίος το 1926 αποσπάστηκε και εντάχθηκε στην Κοινότητα Ρητίνης), Καρυαί, Μόρνα (το 1926 μετονομάστηκε σε Σκοτεινά) και Φτέρη. Τον Ιανουάριο του 1965 με Β.Δ. η έδρα μεταφέρθηκε στην Κάτω Μηλιά, η οποία από τότε μέχρι και το 1984 ονομαζόταν Κοινότητα Κάτω Μηλέας. Το 1986 η Κοινότητα Κάτω Μηλιάς μετονομάσθηκε σε κοινότητα Μηλιάς.

Σήμερα η πρώην Κοινότητα και νυν Δημοτικό Διαμέρισμα Μηλιάς του Δήμου Πέτρας αποτελείται από την καθ' αυτό Μηλιά, την παλιά μητρόπολη των χωριών της περιοχής, τη σημερινή Άνω Μηλιά, το νέο χωριό, τη Μεσαία Μηλιά και την Κάτω Μηλιά, όπως μετεξελίχθηκαν τα Τάχνιστα, τα χειμαδιά των Μηλιωτών. Στην πρώην κοινότητα ανήκε και ανήκει και σήμερα ο συνοικισμός των Καρυών, όπως και οι οικισμός της Φτέρης.

Η Μηλιά είχε 545 κατοίκους το 1920, 612 το 1928, 852 το 1940, 608 το 1951, 765 το 1961 , 508 το 1971 , 442 το 1981 και 423 το 1991, με βάση τις αντίστοιχες απογραφές.

Η Τάχνιστα (Κάτω Μηλέα) είχε 233 κατοίκους το 1920, 329 το 1940, 617 το 1951, 840 το 1961 , 1.083 το 1971 , 1.053 το 1981 και 994 το 1991, με βάση τις αντίστοιχες απογραφές.

Οι κάτοικοι της Μεσαίας Μηλιάς ήταν 852 το 1940 και 608 το 1951.

Η Άνω Μηλιά είχε 62 κατοίκους το 1940 και 43 το 1991, με βάση τις αντίστοιχες απογραφές.

Οι Καρυές είχαν 69 κατοίκους το 1920, 86 το 1928, 99 το 1940, 127 το 1951, 172 το 1961, 194 το 1971, 192 το 1981, 183 το 1991.

Η Φτέρη είχε 214 κατοίκους το 1928 και μόλις 12 το 1991.

Ο ναός της Αγίας Παρασκευής ρυθμού βασιλικής, τρίκλιτος συνδέθηκε με το χωριό Άνω Μηλιά. Εκεί στην αυλή της εκκλησίας αυτής, έκανε κήρυγμα ο Κοσμάς ο Αιτωλός. Οι τρομοκρατημένοι από μια επιδημία που είχε ενσκήψει τον ίδιο καιρό κάτοικοι ζητούσαν τη βοήθεια του Αγίου για να την αποφύγουν. Σύμφωνα με την παράδοση ο Κοσμάς ο Αιτωλός τέλεσε παράκληση και γύρισε το χωριό τρεις φορές. Την τρίτη φορά ο Άγιος Κοσμάς στερέωσε στη διχάλα ενός πεύκου ένα σιδερένιο σταυρό, στο ανατολικό μέρος του χωριού. Ο Σταυρός αυτός σώζεται μέχρι σήμερα και διέφυγε ακόμα και της πυρπόλησης των Ναζί την περίοδο της Κατοχής.

Η Αγία Παρασκευή πυρπολήθηκε από τους Ναζί, λίγο πριν από τα Χριστούγεννα του 1943. Η παράδοση διασώζει ότι μόνο όταν οι κάτοικοι έβγαλαν έξω από το ναό τις εικόνες και ιδιαίτερα την εικόνα της Αγίας Παρασκευής, πήρε φωτιά ο ναός, ενώ ανατινάχθηκε και ο ναός του Αγίου Αθανασίου. Το 1966 άρχισε η επισκευή του ναού της Αγίας Παρασκευής και το 1969 τελέστηκε η πρώτη πανηγυρική Θεία Λειτουργία.

Ο Άγιος Γεώργιος χτίστηκε το 1898 και είναι τρίκλιτος , ρυθμού βασιλικής και με ξυλόγλυπτο τέμπλο. Σήμερα παραμένει προσκυνηματικός ναός και τις ενοριακές ανάγκες του νέου χωριού (στην Μεσαία Μηλιά) καλύπτει ο ναός του Αγίου Ευσταθίου, ο οποίος θεμελιώθηκε στα μέσα της δεκαετίας του ' 60 και εγκαινιάστηκε το 1984.

Στην Κάτω Μηλιά βρίσκεται ο νεότερος ναός του Αγίου Δημητρίου. Ο ναός αυτός εγκαινιάστηκε το 1990 και θεμελιώθηκε το 1981 στη θέση του παλαιότερου ναού, ο οποίος κατεδαφίστηκε, επειδή το χωριό μεγάλωσε. Στην τοποθεσία "Παλιούρι" βρίσκεται επίσης ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής.

Η Μεσαία Μηλιά έχει νηπιαγωγείο, που ιδρύθηκε το 1969-70 και Δημοτικό Σχολείο.

Το 1969-70 ιδρύθηκε το Νηπιαγωγείο της Κάτω Μηλιάς. Το Δημοτικό Σχολείο του χωριού έχει πια μειωμένο αριθμό παιδιών. Η Κάτω Μηλιά έχει Γυμνάσιο^[1] στο οποίο φοιτούν και παιδιά από γειτονικά χωριά (Μοσχοχώρι, Καρυές,Λόφο,Άγιο Δημήτριο, Ράχη, Μεσαία Μηλιά,Φωτεινά και Λόκοβη) καθώς και Γενικό Λύκειο στο οποίο φοιτούν απόφοιτοι του Γυμνασίου Κάτω Μηλιάς και Ρητίνης. Η κοινότητα Μηλιάς απέκτησε τον 20ό αιώνα κοινοτικό δάσος. Στο πλαίσιο του προγράμματος ΠΕΛΛΑ "Σχολικές Βιβλιοθήκες" έχει δημιουργηθεί μέσω του ΕΠΕΑΕΚ βιβλιοθήκη. Η βιβλιοθήκη αποτελεί πολύτιμο εργαλείο για τους μαθητές και αναπόσπαστο μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Οι μαθητές με την αξιοποίηση των ευκαιριών που τους προσφέρει η βιβλιοθήκη, με τη χρήση της βιβλιογραφίας, την εκπόνηση συνθετικών ερευνητικών εργασιών, μαθαίνουν να αυτενεργούν, να αναπτύσσουν πρωτοβουλίες και να διαχειρίζονται τη γνώση.

Η βιβλιοθήκη στεγάζεται στο κτήριο του γυμνασίου σε μια αίθουσα 90 τ.μ.. Λειτουργεί τις ώρες και τις ημέρες λειτουργίας του σχολείου. Ο χώρος είναι ευχάριστος, καλαίσθητος και κλιματιζόμενος. Στη βιβλιοθήκη λειτουργεί αναγνωστήριο. Υπάρχει τηλεόραση, DVD, VIDEO, για να γίνονται προβολές. Περιλαμβάνει περίπου 6.000 τίτλους βιβλίων περισσότερα από 500 CD, Βιντεοκασέτες και DVD. Τα μέλη της βιβλιοθήκης, μαθητές και καθηγητές, μπορούν να δανείζονται το υλικό για 15 ημέρες. Στη βιβλιοθήκη λειτουργούν τέσσερις υπολογιστές για την καταχώριση και την αναζήτηση του υλικού. Οι υπολογιστές είναι συνδεδεμένοι με το διαδίκτυο. Υπάρχει φωτοαντιγραφικό μηχάνημα για φωτοτυπίες και εκτύπωση. Από το σχολικό έτος 2011-12 λειτουργεί στην Κάτω Μηλιά και Γενικό Λύκειο. Το ΓΕ.Λ στηρίζεται από τους αποφοίτους του Γυμνασίου Κάτω Μηλιάς και του Γυμνασίου Ρητίνης. Το ΓΕ.Λ. συστεγάζεται με το Γυμνάσιο Κάτω Μηλιάς.

Σήμερα, η Κάτω Μηλιά έχει ένα τετραθέσιο Δημοτικό Σχολείο και ένα μονοθέσιο Νηπιαγωγείο, ενώ στη Μεσαία Μηλιά λειτουργεί διθέσιο Δημοτικό και μονοθέσιο Νηπιαγωγείο.

Από αθλητική άποψη, στην Κάτω Μηλιά υπάρχει ομάδα ποδοσφαίρου, ο ΠΑΟ Κ. Μηλιάς (Ποδοσφαιρικός Αθλητικός Όμιλος Κάτω Μηλιάς), ο οποίος ιδρύθηκε το 1979 και αγωνίζεται στην β' ερασιτεχνική κατηγορία του τοπικού πρωταθλήματος της Ε.Π.Σ. Πιερίας.

Από τα σημαντικότερα έθιμα είναι οι αυγομαχίες, που γίνονται την τρίτη ημέρα του Πάσχα, στη θέση Μπάρα. Επίσης, την ημέρα της Ζωοδόχου Πηγής στο ομώνυμο ξωκλήσι και το απόγευμα στον αύλειο χώρο του σχολείου τελούνται μουσικές εκδηλώσεις. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος "Οι Λαζαίοι" διοργανώνει και τις εκδηλώσεις σε ανάμνηση της μάχης των Λαζαίων στις 2 Απριλίου 1822 και οι γιορτές λέγονται "Μνήμες Λαζαίων".

• Η Μηλιά στη διαδρομή των αιώνων, πρακτικά Συνεδρίου του Μορφωτικού και Πολιτιστικού Συλλόγου Κάτω Μηλιάς "Οι Λαζαίοι", 7-8 Απριλίου 2001, εκδ. ΜΑΤΙ.

• Άνω Μηλιά
• Καρυές
• Τάχνιστα
• Φτέρη