Η Ελισαβετιανή εποχή είναι η εποχή της αγγλικής ιστορίας κατά τη διάρκεια της βασιλείας της Ελισάβετ Α', από το 1558 μέχρι τον θάνατό της το 1603. Διαδέχεται την εποχή της Αγγλικής Μεταρρύθμισης και προηγείται της Ιακωβιανής εποχής. Οι ιστορικοί συχνά αναφέρουν αυτή την περίοδο ως τη «χρυσή εποχή» της αγγλικής ιστορίας κατά την οποία η Αγγλία γνώρισε μια έντονη φάση οικονομικής, πολιτιστικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Το σύμβολο της Βρετανίας (γυναικεία προσωποποίηση της Μεγάλης Βρετανίας) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1572 και συχνά αργότερα, για να σηματοδοτήσει την ελισαβετιανή εποχή που ενέπνευσε εθνική υπερηφάνεια μέσω των κλασικών ιδανικών, της διεθνούς επέκτασης και του ναυτικού θριάμβου επί της Ισπανίας, εκείνη την εποχή του πιο σημαντικού αντιπάλου της. Αυτή την εποχή «η Αγγλία ήταν οικονομικά πιο υγιής, πιο επεκτατική και πιο αισιόδοξη υπό τους Τυδόρ» από οποτεδήποτε άλλοτε στη χιλιόχρονη ιστορία της.[1]
Η εποχή αντιπροσωπεύει το απόγειο της αγγλικής Αναγέννησης και γνώρισε την άνθηση της ποίησης, της μουσικής και του θεάτρου, με τα έργα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ και πολλών άλλων θεατρικών συγγραφέων που απεγκλώβισαν τις παλιές θεατρικές φόρμες και ανανέωσαν το θέατρο. Ήταν επίσης μια εποχή εξερευνήσεων και επέκτασης στο εξωτερικό, καθώς και εδραίωσης της Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης στον αγγλικό λαό, ιδιαίτερα μετά τη νίκη επί της Ισπανικής Αρμάδας το 1588. Ήταν επίσης η τελευταία περίοδος στην αγγλική ιστορία κατά την οποία η Αγγλία αποτελούσε ξεχωριστό βασίλειο, πριν από την ένωσή της με τη Σκωτία.[2]
Ο όρος Ελισαβετιανή εποχή είχε ήδη καθιερωθεί στην αγγλική και βρετανική ιστορική συνείδηση πολύ πριν από την άνοδο της Ελισάβετ Β' και αναφέρεται αποκλειστικά στην εποχή της Ελισάβετ Α΄.
Κύρια γεγονότα
Η ελισαβετιανή εποχή ξεχωρίζει ιδιαίτερα όταν εξετάζεται υπό το φως των αποτυχιών των περιόδων πριν από τη βασιλεία της Ελισάβετ και εκείνων που ακολούθησαν. Ήταν μια σύντομη περίοδος εσωτερικής ειρήνης μετά τον εμφύλιο Πόλεμο των Ρόδων τον προηγούμενο αιώνα, την Αγγλική Μεταρρύθμιση και τις θρησκευτικές διαμάχες μεταξύ Προτεσταντών και Καθολικών πριν από τη βασιλεία της Ελισάβετ και των μεταγενέστερων συγκρούσεων του αγγλικού εμφυλίου πολέμου (1642–1651) και της συνεχιζόμενης πολιτικής διαμάχης μεταξύ του Κοινοβουλίου και της μοναρχίας που κυριάρχησαν τον υπόλοιπο 17ο αιώνα. Το χάσμα μεταξύ Καθολικών και Προτεσταντών διευθετήθηκε, για κάποιο διάστημα, με τις Ελισαβετιανές Θρησκευτικές Συμφωνίες και το Κοινοβούλιο δεν ήταν ακόμη αρκετά ισχυρό για να αμφισβητήσει τον βασιλικό απολυταρχισμό.
Η Ελίζαμπεθ εγκαινιάζει την Ειρήνη και την Αφθονία Λεπτομέρεια από τον πίνακα Η οικογένεια του Ερίκου Η΄: Μια αλληγορία της διαδοχής των Τυδώρ, 1572, που αποδίδεται στον Λούκας ντε Χέιρε
Η Αγγλία είχε επίσης καλύτερες προοπτικές σε σύγκριση με άλλα έθνη στην Ευρώπη. Η Ιταλική Αναγέννηση είχε φτάσει στο τέλος της μετά το τέλος των Ιταλικών Πολέμων, που άφησαν την Ιταλική Χερσόνησο φτωχή. Το βασίλειο της Γαλλίας από το 1562 είχε εμπλακεί στην εμφύλια πολεμική σύγκρουση των Θρησκευτικών Πολέμων, που επιλύθηκαν (προσωρινά) με μια πολιτική ανοχής στον Προτεσταντισμό το 1598 με το Διάταγμα της Νάντης. Ένας άλλος παράγοντας ήταν η εκδίωξη των Άγγλων από τα τελευταία τους φυλάκια στην ηπειρωτική Ευρώπη από τους τέρθιος του ισπανικού στρατού, έτσι η μακροχρόνια σύγκρουση μεταξύ Γαλλίας και Αγγλίας ανεστάλη σε μεγάλο βαθμό για το μεγαλύτερο μέρος της βασιλείας της Ελισάβετ.[3]
Ο μόνος σημαντικός αντίπαλος ήταν η Ισπανία των Αψβούργων, εναντίον της οποίας η Αγγλία πολέμησε στην Ευρώπη και την Αμερική σε αψιμαχίες που οδήγησαν στον Αγγλο-ισπανικό πόλεμο του 1585-1604. Μια προσπάθεια του Φίλιππου Β' της Ισπανίας να εισβάλει στην Αγγλία με την Ισπανική Αρμάδα το 1588 απέτυχε. Με τη σειρά της η Αγγλία ξεκίνησε μια εξίσου ανεπιτυχή εκστρατεία στην Πορτογαλία και τις Αζόρες, το 1589. Στη συνέχεια, η Ισπανία παρείχε κάποια υποστήριξη στους Ιρλανδούς Καθολικούς που εξεγέρθηκαν κατά της (εξασθενημένης) αγγλικής κυριαρχίας και οι ισπανικές ναυτικές και χερσαίες δυνάμεις προκάλεσαν μια σειρά αποτυχιών στις αγγλικές επιθέσεις. Αυτό μείωσε την αγγλική οικονομία που είχε αποκατασταθεί προσεκτικά υπό τη συνετή καθοδήγηση της Ελισάβετ. Η αγγλική εμπορική και εδαφική επέκταση έφτασε στα όριά της με την υπογραφή της Συνθήκης του Λονδίνου, το 1604, ένα χρόνο μετά το θάνατο της Ελισάβετ, η οποία σηματοδότησε το τέλος του Αγγλο-ισπανικού πολέμου.[4]
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Αγγλία είχε μια συγκεντρωτική, καλά οργανωμένη και αποτελεσματική κυβέρνηση, κυρίως αποτέλεσμα των μεταρρυθμίσεων του Ερρίκου Ζ' και του Ερρίκου Η', καθώς και των αυστηρών τιμωριών που επέβαλε η Ελισάβετ εναντίον των αντιφρονούντων. Οικονομικά, η χώρα άρχισε να επωφελείται πολύ από τη νέα εποχή του διατλαντικού εμπορίου, την καταλήστευση ισπανικών λιμανιών και πλοίων από αγγλικές πειρατικές επιδρομές με επικεφαλής θαλασσοπόρους όπως τον Φράνσις Ντρέικ και το αφρικανικό δουλεμπόριο.[5]
Η θρησκευτική πολιτική της βασίλισσας Ελισάβετ Α' θεωρήθηκε ως η εδραίωση του Αγγλικανισμού και η υποταγή της εκκλησίας στη μοναρχική εξουσία. Σ' αυτόν τον τομέα, το Βιβλίο της Κοινής Προσευχής, το επίσημο κείμενο προσευχής, επέβαλε τη μετάφραση της Βίβλου με τρόπο σύμφωνο με την Αγγλικανική εκκλησία. Με τον Νόμο της Υπεροχής (1558) ακυρώθηκε η επιστροφή στον Καθολικισμό που επιθυμούσε η Μαρία Α΄ της Αγγλίας και εδραιώθηκε η Αγγλικανική εκκλησία, με στόχο κυρίως να ενισχυθεί η εξουσία του κράτους και ταυτόχρονα να περιορισθεί η κοινωνική και πολιτική ανυπακοή των Πουριτανών. Για αρκετά χρόνια, η Ελισάβετ απέφυγε να διώξει τους Καθολικούς επειδή ήταν μεν ενάντια στον Καθολικισμό, αλλά όχι στους Καθολικούς υπηκόους της, αν δεν δημιουργούσαν κανένα πρόβλημα.
Το 1570 η Ελισάβετ αφορίστηκε από τον Πάπα Πίο Ε' που έκρινε ότι δεν ήταν νόμιμη βασίλισσα και ότι οι υπήκοοί της δεν της όφειλαν πλέον υπακοή. Ο πάπας έστειλε Ιησουίτες και ιεροδιδασκάλους για να κηρύξουν κρυφά και να υποστηρίξουν τους Καθολικούς. Μετά από πολλές συνωμοσίες για την ανατροπή της, οι Καθολικοί κληρικοί στην Αγγλία θεωρήθηκαν προδότες και καταδιώχθηκαν. Συχνά οι ιερείς βασανίζονταν ή εκτελούνταν μετά τη σύλληψη, εκτός και αν συνεργάζονταν με τις αγγλικές αρχές. Οι άνθρωποι που υποστήριζαν δημόσια τον καθολικισμό αποκλείστηκαν από τα επαγγέλματα, συχνά επιβάλλονταν πρόστιμο ή φυλάκιση. Αυτό δικαιολογήθηκε με το σκεπτικό ότι οι Καθολικοί δεν διώκονταν για τη θρησκεία τους, αλλά τιμωρούνταν επειδή ήταν προδότες που υποστήριζαν τους εχθρούς της Βασίλισσας, στην πράξη, ωστόσο, οι Καθολικοί το αντιλαμβάνονταν ως θρησκευτική δίωξη και θεωρούσαν όσους εκτελούνταν ως μάρτυρες.[6]
Μεταξύ αυτών που αποτελούσαν απειλή για την Ελισάβετ Α' ήταν η Μαρία Στιούαρτ, βασίλισσα της Σκωτίας, Καθολική, η οποία αναγκάστηκε να καταφύγει στην Αγγλία όπου πολλοί Καθολικοί άρχισαν να την προσεγγίζουν ως νόμιμη βασίλισσα της Αγγλίας. Μετά τη συνωμοσία της εναντίον της Ελισάβετ, δικάστηκε, καταδικάστηκε σε θάνατο και αποκεφαλίστηκε το 1587.
Ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας, της ναυτικής ισχύος και προσπάθειες αποικισμού
Επί Ελισάβετ Α', οι βιοτεχνικές και μεταποιητικές δραστηριότητες αναπτύχθηκαν, σημαντική συνεισφορά αποτέλεσαν πολιτικοί και θρησκευτικοί πρόσφυγες από την Ολλανδία και τη Γαλλία. Με αυτόν τον τρόπο, δημιουργήθηκαν οι βάσεις για μια εθνική βιομηχανία γυαλιού, κεραμικής και μεταξιού και προωθήθηκαν οι εξαγωγές ερίου κυρίως στην Ολλανδία ως πρώτη ύλη.
Κατά τη διάρκεια της εποχής, η ισχύς του στρατιωτικού και εμπορικού στόλου της χώρας ενισχύθηκε: χάρη στη συνεργασία ιδιωτών όπως ο σερ Φράνσις Ντρέικ, ο οποίος χαρτογράφησε τις ισπανικές αποικίες και συσσώρευσε μεγάλο πλούτο, υπονομεύτηκε η ισπανική ηγεμονία. Το 1583, ο Χάμφρεϊ Γκίλμπερτ έπλευσε στη Νέα Γη, κατακτώντας το λιμάνι του Σεντ Τζον μαζί με όλη τη γη 200 λεύγες βόρεια και νότια από αυτό.
Το 1584, η βασίλισσα παραχώρησε στον Ουότερ Ράλεϊ ένα καταστατικό για τον αποικισμό της Βιρτζίνια που ονομάστηκε προς τιμήν της. Ο Ράλεϊ και η Ελίζαμπεθ αναζήτησαν τόσο άμεσο πλούτο όσο και βάση για πειρατές που επέδραμαν κατά ισπανικών πλοίων. Η πρώτη απόπειρα αγγλικής εγκατάστασης στην ανατολική ακτή της Βόρειας Αμερικής έγινε αυτή την εποχή - ο Ράλεϊ έστειλε άλλους να ιδρύσουν αποικία στο νησί Ροανόκε, στα ανοιχτά της σημερινής Βόρειας Καρολίνας, το 1587, παραμένει ακόμη μυστήριο πώς εξαφανίστηκαν όλοι οι άποικοι.[7]
Η βασιλεία της Ελισάβετ όχι μόνο σφράγισε την εμφάνιση της Αγγλίας ως μεγάλης δύναμης στην ευρωπαϊκή σκηνή, αλλά χαρακτηρίστηκε από μεγάλη πολιτιστική και αστική ανάπτυξη. Η ίδια η Ελισάβετ είχε τη φήμη ως λάτρης των τεχνών, ιδιαίτερα της μουσικής και του θεάτρου, και η υποστήριξη της ίδιας και των μελών της αυλής της έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη σταδιοδρομία πολλών Άγγλων συγγραφέων.
Στο τέλος της εποχής άρχισε η ενασχόληση με τις επιστήμες, αν και δεν υπήρξε μεγάλη πρόοδος. Κύριες προσωπικότητες της περιόδου ήταν οι αστρονόμοι Τόμας Ντιγκς και Tόμας Χάριοτ, ο γιατρός Ουίλιαμ Γκίλμπερτ που δημοσίευσε τη θεμελιώδη μελέτη του για τον μαγνητισμό και ο χαρτογράφος, μαθηματικός και αποκρυφιστής Τζων Ντη. Πρωτοπόρος της σύγχρονης επιστημονικής σκέψης υπήρξε ο φιλόσοφος Σερ Φράνσις Μπέικον.[8]
Μεγάλο μέρος αυτής της επιστημονικής και τεχνολογικής προόδου σχετίζεται με την πρακτική ικανότητα της πλοήγησης. Τα αγγλικά επιτεύγματα στην εξερεύνηση ήταν αξιοσημείωτα στην ελισαβετιανή εποχή. Ο σερ Φράνσις Ντρέικ έκανε τον γύρο του πλανήτη μεταξύ 1577 και 1581 και ο Μάρτιν Φρόμπισερ εξερεύνησε την Αρκτική.
Η Ελισαβετιανή Αγγλία δεν θεωρείται εποχή τεχνολογικής καινοτομίας, ωστόσο σημειώθηκε κάποια πρόοδος. Το 1564 ο Γκίλιαμ Μπούνεν από την Ολλανδία έγινε ο πρώτος κατασκευαστής αμαξών της βασίλισσας Ελισάβετ —παρουσιάζοντας μια νέα ευρωπαϊκή εφεύρεση άμαξας με ελατήρια στην Αγγλία, ως εξέλιξη των προηγούμενων μέσων μεταφοράς.[9]
.jpg){kind=small}
