Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Μαδρίτης

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Μαδρίτης
Museo Arqueológico Nacional[1]
Χάρτης
Είδοςεθνικό μουσείο, αρχαιολογικό μουσείο[1] και μνημείο[2]
Γεωγραφικές συντεταγμένες40°25′25″N 3°41′22″W
Διοικητική υπαγωγήΜαδρίτη[2][1]
ΧώραΙσπανία[2]
Έναρξη κατασκευής1867[3][4]
Ολοκλήρωση9  Ιουλίου 1871
ΠροστασίαΚληρονομιά πολιτιστικού ενδιαφέροντος (από 1962)[2]
Ιστότοπος
Επίσημος ιστότοπος
Commons page Πολυμέσα και Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (ισπανικά: Museo Arqueológico Nacional‎‎, MAN) είναι ένα μουσείο στη Μαδρίτη της Ισπανίας. Βρίσκεται στην οδό δε Σεράνο (Calle de Serrano) δίπλα στην Plaza de Colón, και μοιράζεται το κτήριο του με την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ισπανίας.

Ιστορία

Το μουσείο ιδρύθηκε το 1867 με Βασιλικό Διάταγμα της Ισαβέλλας Β' ως θεματοφύλακας νομισματικών, αρχαιολογικών, εθνογραφικών και διακοσμητικών συλλογών τέχνης των Ισπανών μοναρχών. Η ίδρυση τού μουσείου προηγήθηκε από μία προηγούμενη, άυλη πρόταση της Βασιλικής Ακαδημίας Ιστορίας το 1830 για τη δημιουργία ενός μουσείου αρχαιοτήτων. [5]

Τοποθέτηση της πρώτης πέτρας του κτιρίου, που προοριζόταν για το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και την Εθνική Βιβλιοθήκη το 1866.

Το μουσείο βρισκόταν αρχικά στην περιοχή Πρεσβευτές (Embajadores) της Μαδρίτης. Το 1895 μετακόμισε σε ένα κτίριο, που σχεδιάστηκε ειδικά για να το στεγάσει, με ένα νεοκλασικό σχέδιο τού αρχιτέκτονα Francisco Jareño, το οποίο κτίστηκε από το 1866 έως το 1892. Το 1968 οι εργασίες ανακαίνισης και επέκτασης αύξησαν σημαντικά την έκτασή του. Το μουσείο έκλεισε για ανακαίνιση το 2008 και άνοιξε ξανά τον Απρίλιο του 2014 [6]

Μετά από μία αναδιάρθρωση της συλλογής στη δεκαετία του 1940, τα προηγούμενα κομμάτια της σχετικά με το τμήμα της αμερικανικής εθνογραφίας μεταφέρθηκαν στο Μουσείο της Αμερικής, ενώ άλλα κομμάτια από το εξωτερικό προορίστηκαν στο Εθνικό Μουσείο Εθνογραφίας και στο Εθνικό Μουσείο Διακοσμητικών Τεχνών. [7]

Η τρέχουσα συλλογή του βασίζεται σε κομμάτια από την Ιβηρική Χερσόνησο, από την Προϊστορία έως την Πρώιμη-Σύγχρονη Εποχή. Ωστόσο έχει επίσης διάφορες συλλογές, που προέρχονται εκτός της Ισπανίας, ειδικά από την Αρχαία Ελλάδα, τόσο από τη μητροπολιτική και, κυρίως, από τη Μεγάλη Ελλάδα, και, σε μικρότερο βαθμό, από την Αρχαία Αίγυπτο, εκτός από «ένα μικρό αριθμό κομματιών» από την Εγγύς Ανατολή. [8]

Μόνιμη έκθεση

Προαύλιο

Στον προαύλιο χώρο υπάρχει ένα αντίγραφο του σπηλαίου της Αλταμίρα από τη δεκαετία του 1960. Η φωτογραμμετρία χρησιμοποιήθηκε για την αναπαραγωγή των διάσημων πινάκων σε ένα καλούπι του αρχικού σπηλαίου. Το σπήλαιο αντίγραφο σχετίζεται με ένα έκθεμα στο Γερμανικό Μουσείο στο Μόναχο. [9]

Κεντρικό κτίριο

Οι επισκέπτες εισέρχονται στο κτίριο στο επίπεδο του υπογείου και περνούν στο τμήμα της προϊστορίας.

Πρωτοϊστορία

Οι αίθουσες που είναι αφιερωμένες στην Πρωτοϊστορία της Ιβηρικής Χερσονήσου (στον 1ο όροφο) εκθέτουν κομμάτια από έναν αριθμό προ-ρωμαϊκών λαών, που υπήρχαν περίπου κατά την 1η χιλιετία π.Χ., καθώς και από τον Καρχηδονικό-Φοινικικό αποικισμό. Η πρώτη περιλαμβάνει αντικείμενα από τον Ταλαϊοτικό πολιτισμό, ιβηρικά, κελτικά και ταρτεσιανά τεχνουργήματα. Η συλλογή ιβηρικών γλυπτών από τη νότια και νοτιοανατολική Ιβηρική είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτη, συμπεριλαμβανομένων πέτρινων γλυπτών, όπως η εμβληματική Κυρία του Έλτσε, η Κυρία της Μπάθα, η Κυρία της Γκαλέρα, η Ντάμα τού Λόφου των Αγίων, η Μπίτσα του Μπαλαθότε, ο Ταύρος της Οσούνα, η Σφίγγα του Αγόστ, μία από τις δύο σφίγγες τού Ελ Σαλοβράλ ή το Μαυσωλείο του Πόθo Mόρο. [10] [11] [12] [13]

Iβηρική γλυπτική
  • Το κτήνος (bicha) από το Μπαλαθότε, τεύρος με μορφή ανθρώπου.
    Το κτήνος (bicha) από το Μπαλαθότε, τεύρος με μορφή ανθρώπου.
  • Η κυρία του Έιτσε.
    Η κυρία του Έιτσε.
  • Η κυρία της Μπάθα.
    Η κυρία της Μπάθα.
  • Η κυρία από τον Λόφο των Αγίων.
    Η κυρία από τον Λόφο των Αγίων.
  • Ο ταύρος της Οσούνα.
    Ο ταύρος της Οσούνα.
  • Η λέαινα της Βaena.
    Η λέαινα της Βaena.
  • Το ιβηρικό μαυσωλείο του Πόθο Πόρο.
    Το ιβηρικό μαυσωλείο του Πόθο Πόρο.

Εκτός από το σύνολο της ιβηρικής γλυπτικής, η περιοχή φιλοξενεί επίσης άλλα αντικείμενα από διαφορετικούς πολιτισμούς, όπως οι Ταλαϊοτικοί ταύροι του Κοστίτς, το βραχιόλι τού Ριβαδέo από τον πολιτισμό του Κάστρο στη βορειοδυτική Ιβηρία ή η Κυρία της Ίμπιθα που σχετίζεται με τον Καρχηδονιακό πολιτισμό. [10]

Ρωμαϊκή Ισπανία

Η συλλογή των ισπανο-ρωμαϊκών αντικειμένων —που βρίσκεται στον 1ο όροφο— προέρχεται τόσο από ανασκαφές σε συγκεκριμένους αρχαιολογικούς χώρους, όσο και από επιλεκτικές αγορές. [14] Η συλλογή των ρωμαϊκών αντικειμένων συμπληρώνεται με αντικείμενα από την προσωπική συλλογή του Μαρκήσιου της Σαλαμάνκα (που αγοράστηκε το 1874 και περιλαμβάνει αντικείμενα από τις τοποθεσίες Paestum και Cales στην Ιταλική Χερσόνησο). [14] [13] Το κύριο δωμάτιο της περιοχής είναι μία αυλή, όπου τοποθετούνται τα τεχνουργήματα δημιουργώντας ένα είδος διάταξης που μοιάζει με αγορά (forum). [15] Εν τω μεταξύ, το δωμάτιο #27 εκθέτει μία σειρά από ψηφιδωτά τόσο στο πάτωμα, όσο και στους τοίχους του. [16] Η συλλογή των ισπανο-ρωμαϊκών νομικών μπρούντζινων περιλαμβάνει το Lex Ursonensis, που περιλαμβάνει πέντε κομμάτια, που βρέθηκαν στη δεκαετία του 1870 στην Οσούνα. [17]

  • Ψηφιδωτό με τον Χειμώνα, από την Κουιντάνα δελ Μάρκο
    Ψηφιδωτό με τον Χειμώνα, από την Κουιντάνα δελ Μάρκο
  • Μία από τις πλάκες, από τη Lex Ursonensis
    Μία από τις πλάκες, από τη Lex Ursonensis
  • Ηλιακό ωρολόγιο από τη Baelo Claudia
    Ηλιακό ωρολόγιο από τη Baelo Claudia
  • Ο Βάκχος, από την Αλδάγια
    Ο Βάκχος, από την Αλδάγια
  • Ψηφιδωτό με τη Μέδουσα και γύρω τις εποχές, από την Παλένθια.
    Ψηφιδωτό με τη Μέδουσα και γύρω τις εποχές, από την Παλένθια.
  • Ο Ύπνος από το Αλγορός.
    Ο Ύπνος από το Αλγορός.
  • Puteal από τη Moncloa.
    Puteal από τη Moncloa.

Ύστερη Αρχαιότητα

Οι αίθουσες που αντιστοιχούν στην Ύστερη Αρχαιότητα (1ος όροφος) φιλοξενούν έργα, που σχετίζονται με τη χρονική περίοδο, που αντιστοιχεί στην Ύστερη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στην Ιβηρική Χερσόνησο: η Diocesis Hispaniarum (3ος–5ος αι. μ.Χ.), το Βησιγοτθικό βασίλειο του Τολέδου (6ος- 8ος αι.), η Βυζαντινή Αυτοκρατορία (5ος έως 12ος αι.), [18] καθώς και ορισμένα τεχνουργήματα άλλων λαών από την περίοδο της μετανάστευσης. [19]

Ξεχωριστά τεχνουργήματα από αυτήν την περιοχή περιλαμβάνουν τη Σαρκοφάγο από την Αστόργα, τον Βησιγοτθικό θησαυρό του Γκουαραθάρ, συμπεριλαμβανομένου του αναθηματικού στέμματος του Ρεκέσβινθ, [19] ή τις περόνες (fibulae) από την Αλοβέρα . [18]

  • Παλαιοχριστιανική σαρκοφάγος από την Αστόργα.
    Παλαιοχριστιανική σαρκοφάγος από την Αστόργα.
  • Αναθηματικό στέμμα του Ρεκέσβινθ.
    Αναθηματικό στέμμα του Ρεκέσβινθ.
  • Περόνες (fibulae) με μορφή αετού από την Αλοβέρα.
    Περόνες (fibulae) με μορφή αετού από την Αλοβέρα.

Μεσαιωνικός κόσμος, αλ-Ανταλούς

Η περιοχή αφιερωμένη στην αλ-Ανταλούς βρίσκεται στον 1ο όροφο. Εμβληματικά κομμάτια από την αλ-Ανταλούς περιλαμβάνουν την πυξίδα της Θαμόρα (στην πραγματικότητα φτιαγμένη στη Mεδίνα Αθαάρα), το με μορφή ελαφιού αναβρυτήριο της Μεδίνα-Αθαάρα ή το μαρμάρινο δοχείο αγιασμού του Aλμανθόρ. [20] Εκτίθεται επίσης ένα εβραϊκό δίγλωσσο παρεκκλήσιo από το Τολέδο. [21] Δύο αντικείμενα από τα λεγόμενα Bάζα της Αλάμπρα ξεχωρίζουν στη συλλογή Κεραμεικά τού Νασρίδ . [22]

  • Πυξίς της Θαμόρα.
    Πυξίς της Θαμόρα.
  • Το ελάφι της Μεδίνα Αθαάρα, ένα μπρούτζινο αναβρυτήριο.
    Το ελάφι της Μεδίνα Αθαάρα, ένα μπρούτζινο αναβρυτήριο.
  • Λεκάνη αγιασμού από τη Μεδίνα Αλθαΐρα.
    Λεκάνη αγιασμού από τη Μεδίνα Αλθαΐρα.
  • Αστρολάβος του Ιμπν Σαΐντ, που φτιάχτηκε το 1067 στο Τολέδο από τον Ιμπραήμ ιμπν Σαΐντ αλ-Σαχλί.
    Αστρολάβος του Ιμπν Σαΐντ, που φτιάχτηκε το 1067 στο Τολέδο από τον Ιμπραήμ ιμπν Σαΐντ αλ-Σαχλί.
  • Ένα από τα αγγεία της Αλάμβρα.
    Ένα από τα αγγεία της Αλάμβρα.

Μεσαιωνικός κόσμος, χριστιανικά βασίλεια

Η περιοχή αφιερωμένη στα μεσαιωνικά χριστιανικά βασίλεια (που κυμαίνονται περίπου από τον 8ο έως τον 15ο αι.) βρίσκεται στον 2ο όροφο. Εμβληματικά κομμάτια ρομανικής χειροτεχνίας από ελεφαντόδοντοπεριλαμβάνουν το Kιβώτιο των μακαρισμών (arca de las bienaventuranzas) και ο Σταυρός του Φερδινάνδου και της Σάντσας. [23] Η μεσαιωνική συλλογή περιλαμβάνει το άγαλμο τού προσευχόμενου Πέτρου Α΄ της Καστίλης, φτιαγμένο από αλάβαστρο, που κομίστηκε από την πρώην "Βασιλική Μονή τού Σάντο Ντομίνγο στη Μαδρίτη" στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο το 1868. [24] [23] Εκθέτει επίσης μία σειρά από αντικείμενα λεβαντίνικης κεραμικής. [23]

  • Ο σταυρός τού Φερδινάνδου Α΄ τού Λεόν και της συζύγου του Σάντσας.
    Ο σταυρός τού Φερδινάνδου Α΄ τού Λεόν και της συζύγου του Σάντσας.
  • Κιβώτιο των Μακαρισμών.
    Κιβώτιο των Μακαρισμών.
  • Προσευχόμενη μορφή τού Πέτρου Α΄ της Καστίλης.
    Προσευχόμενη μορφή τού Πέτρου Α΄ της Καστίλης.
  • Κεραμεικό από το Μανίσες.
    Κεραμεικό από το Μανίσες.

Εγγύς Ανατολή

Η θεματική περιοχή αφιερωμένη στην Αρχαία Εγγύς Ανατολή (συμβατικά εκτός της Αρχαίας Αιγύπτου) βρίσκεται στον 2ο όροφο. Ένα από τα πιο σημαντικά σύνολα της συλλογής του MAN για την Εγγύς Ανατολή είναι αυτό της κεραμικής από το Ιράν. [25] Το μουσείο εκθέτει ένα κεφάλι από διορίτη από τη Μεσοποταμία, που δωρήθηκε στο Μουσείο Πράδο τη δεκαετία του 1940 από τον Μεξικανό συλλέκτη Mάριους δε Θάγιας (αργότερα κατατέθηκε στο MAN). [26] Οι αγορές του 21ου αι. περιλαμβάνουν το Σουμεριακή προσευχόμενη μορφή, που αγοράστηκε από τον οίκο Κρίστις το 2001. [27]

  • Κεραμεικό από το Τεπέ Σιάλκ.
    Κεραμεικό από το Τεπέ Σιάλκ.
  • Πλίνθος από το Γκιρσού, με σφηνοειδή γραφή.
    Πλίνθος από το Γκιρσού, με σφηνοειδή γραφή.
  • Μορφή προσευχόμενου Σουμέριου.
    Μορφή προσευχόμενου Σουμέριου.
  • Κεφάλι του Γκουντέα (περίοδος Λαγκάς).
    Κεφάλι του Γκουντέα (περίοδος Λαγκάς).

Αίγυπτος και Νουβία

Οι συλλογές της Αιγύπτου και της Νουβίας αποτελούνται κυρίως από ταφικά κομμάτια (φυλαχτά, μούμιες, στήλες, γλυπτά θεοτήτων, ουσάμπτι, ...) που κυμαίνονται από την προϊστορία έως τους ρωμαϊκούς και μεσαιωνικούς χρόνους. [28] Πολλά από τα κομμάτια προέρχονται από αγορές, όπως αυτή που έγινε από τη συλλογή του Ισπανού αιγυπτιολόγου Eδουάρδο Τόδα υ Γκυέγι [29] και επίσης από διάφορες ανασκαφές, όπως αυτές που έγιναν στην Αίγυπτο και το Σουδάν, ως αποτέλεσμα των συμφωνιών με την αιγυπτιακή κυβέρνηση για την κατασκευή του φράγματος του Ασουάν [30], ή τις συστηματικές ανασκαφές στην Ηρακλεόπολη Mάγκνα.

  • Στήλη του Nebsumenu από τη 2η ενδιάμεση περίοδο (1650–1550 πΧ)
    Στήλη του Nebsumenu από τη 2η ενδιάμεση περίοδο (1650–1550 πΧ)
  • Γλυπτό από βασάλτη του Harsomptus em hat από την 26η Δυναστεία της Αιγύπτου.
    Γλυπτό από βασάλτη του Harsomptus em hat από την 26η Δυναστεία της Αιγύπτου.
  • Σαρκοφάγος της Ύστερης περιόδου.
    Σαρκοφάγος της Ύστερης περιόδου.
  • Μούμια μικρού κροκόδειλου.
    Μούμια μικρού κροκόδειλου.
  • Γλυπτό του Ώρου από μαύρο βασάλτη.
    Γλυπτό του Ώρου από μαύρο βασάλτη.
  • Γλυπτό της Πτολεμαϊκής περιόδου.
    Γλυπτό της Πτολεμαϊκής περιόδου.

Ελλάδα

Η ελληνική συλλογή αποτελείται από έργα της ηπειρωτικής Ελλάδας, της Ιωνίας, της Μεγάλης Ελλάδας και της Σικελίας, από όπου προέρχονται τα αντικείμενα από μπρούτζο, τερακότα, χρυσοχοΐας, γλυπτά και σε μεγαλύτερο βαθμό κεραμικά κομμάτια, που κυμαίνονται από τη μυκηναϊκή έως την ελληνιστική περίοδο. [31] Στις απαρχές της, η συλλογή διέθετε πόρους από το Βασιλικό Γραφείο Φυσικής Ιστορίας και την Εθνική Βιβλιοθήκη. Η συλλογή εμπλουτίστηκε αργότερα με έργα, που ήλθαν από τις αποστολές της φρεγάτας Arapiles στην Ανατολή [30], εκτός από τις αγορές ιδιωτών, όπως αυτά του μαρκήσιου της Σαλαμάνκα [32] ή αυτά του Τομάς Ασένσι.

  • Σύνολο οπλισμού οπλίτη της αρχαϊκής περιόδου.
    Σύνολο οπλισμού οπλίτη της αρχαϊκής περιόδου.
  • Κρατήρας με απεικόνιση της μανίας του Ηρακλή.
    Κρατήρας με απεικόνιση της μανίας του Ηρακλή.
  • Ρυτό σε σχήμα κεφαλής κυνός.
    Ρυτό σε σχήμα κεφαλής κυνός.
  • Ρωμαϊκό αντίγραφο από πρωτότυπο έργο τού Λυσίππου.
    Ρωμαϊκό αντίγραφο από πρωτότυπο έργο τού Λυσίππου.

Αξιοσημείωτα αντικείμενα

Προϊστορικά και Ιβηρικά
Ρωμαϊκά
  • Αρκούδα της Porcuna
  • Lex Ursonensis
Μεσαιωνικά
Αλ-Ανταλούς

Δείτε επίσης

Βιβλιογραφικές αναφορές

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Directorio de Museos y Colecciones de España. directoriomuseos.mcu.es/dirmuseos/mostrarDetalleMuseo.do?idMuseo=834.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Wiki Loves Monuments monuments database. 13  Νοεμβρίου 2017. tools.wmflabs.org/heritage/api/api.php?action=search&format=json&srcountry=es&srlang=es&srid=RI-51-0001373.
  3. ↑ «ROR Data» 16  Φεβρουαρίου 2023.
  4. ↑ www.man.es/man/en/museo/historia.html. Ανακτήθηκε στις 15  Αυγούστου 2023.
  5. ↑ Lanzarote Guiral, José María (2011). «National Museums in Spain: A History of Crown, Church and People». Στο: Aronsson, Peter, επιμ. Building National Museums in Europe 1750-2010 (PDF). Linköping University Electronic Press. σελ. 853. 
  6. ↑ Official website (in Spanish), plus information from Madrid Tourist Office etc, as at November 24, 2013.
  7. ↑ Marcos Alonso, Carmen (2017). «150 años del Museo Arqueológico Nacional». Boletín del Museo Arqueológico Nacional (35): 1699. ISSN 0212-5544. http://www.man.es/man/en/dam/jcr:4621633b-5ca5-4ee3-a5f4-d430fd908fb9/man-bol-2017-35-176.pdf. 
  8. ↑ «Egipto y Oriente Próximo», Museo Arqueológico Nacional, http://www.man.es/man/coleccion/catalogo-cronologico/egipto.html 
  9. ↑ «The Deutsches Museum Replica». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Οκτωβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 21 Νοεμβρίου 2019. 
  10. ↑ 10,0 10,1 «Protohistoria» (PDF). σελίδες 34–51. 
  11. ↑ Pulido, Natividad (4 Μαρτίου 2012). «Museo Arqueológico Nacional, la nueva joya de la corona cultural en Madrid». ABC. 
  12. ↑ Prieto, Ignacio M. (2009). «Esfinge de El Salobral» (PDF). 
  13. ↑ 13,0 13,1 Beltrán Fortes, José (2007). «El marqués de Salamanca (1811-1883) y su colección escultórica. Esculturas romanas procedentes de Paestum y Cales». Στο: Beltrán Fortes, José, επιμ. Arqueología, coleccionismo y antigüedad : España e Italia en el siglo XIX. σελ. 37. ISBN 978-84-472-1071-8. 
  14. ↑ 14,0 14,1 Salas Álvarez 2015, σελ. 281.
  15. ↑ Salas Álvarez, Jesús (2015). «La Arqueología Hispanorromana en el Museo Arqueológico Nacional». ArqueoWeb 16: 281. ISSN 1139-9201. https://eprints.ucm.es/34766/1/La%20Arqueolog%C3%ADa%20Hispanorromana%20en%20el%20Museo.pdf. 
  16. ↑ Salas Álvarez 2015, σελ. 283.
  17. ↑ Paredes Martín, Enrique; Revilla Hita, Raquel (2019). «Cinco años de investigación, divulgación y colaboración UCM-MAN a través de los bronces legales béticos del Museo». Boletín del Museo Arqueológico Nacional 38: 300. ISSN 2341-3409. http://www.man.es/man/dam/jcr:3006d101-17cb-418d-9d2e-c88221e56cc4/2019-bolman-38-20-paredes.pdf. 
  18. ↑ 18,0 18,1 «De la Antigüedad a la Edad Media» (PDF). Museo Arqueológico Nacional. 
  19. ↑ 19,0 19,1 Franco Mata, Ángela· Balmaseda Muncharaz, Luis· Arias Sánchez, Isabel· Vidal Álvarez, Sergio. «Nuevo montaje de la colección de Arqueología y Arte Medieval del Museo Arqueológico Nacional» (PDF). σελίδες 422–425. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 22 Ιανουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 20 Μαΐου 2023. 
  20. ↑ García-Contreras Ruiz, Guillermo (2015). «Al-Andalus en el Museo Arqueológico Nacional: Donde arquitectura y artes decorativas prevalecen por encima de la historia». ArqueoWeb 16: 296. ISSN 1139-9201. https://webs.ucm.es/info/arqueoweb/pdf/16/16GarciaCon.pdf. 
  21. ↑ El mundo medieval. Al-Andalus, σελ. 78. http://www.man.es/man/dam/jcr:0a6c177e-4e40-4a3f-9c45-a240f9e1d39a/man-guia-breve-mundo-medieval-al-andalus-es.pdf. 
  22. ↑ Franco Mata, Ángela (2014). «Artes suntuarias medievales en el actual montaje del Museo Arqueológico Nacional». Anales de Historia del Arte (Madrid: Ediciones Complutense) 24: 157. ISSN 0214-6452. https://revistas.ucm.es/index.php/ANHA/article/view/48274. 
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 «Los reinos cristianos (s. VIII–XV)» (PDF). σελίδες 82; 85. 
  24. ↑ Cómez Ramos, Rafael (2006). «Iconología de Pedro I de Castilla». Historia. Instituciones. Documentos (Seville: Universidad de Sevilla) 33: 68–69. https://idus.us.es/bitstream/handle/11441/12311/file_1.pdf?sequence=1&isAllowed=y. 
  25. ↑ «Oriente Próximo Antiguo» (PDF). σελ. 109. 
  26. ↑ Calvo Capilla, Susana (6 September 2005). «La colección de Marius de Zayas (I)». Rinconete (Centro Virtual Cervantes). ISSN 1885-5008. https://cvc.cervantes.es/el_rinconete/anteriores/septiembre_05/06092005_02.htm. 
  27. ↑ «Museo arqueológico Nacional. Memoria anual 2001» (PDF). σελ. 12. 
  28. ↑ «Egypt and the Near East». www.man.es (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 10 Μαΐου 2022. 
  29. ↑ Mellado, Esther Pons (2018). «La colección egipcia de Eduard Toda i Güell del Museo Arqueológico Nacional». Arqueología de los museos. 150 años de la creación del Museo Arqueológico Nacional: Actas del V Congreso Internacional de Historia de la Arqueología / IV Jornadas de Historia SEHA - MAN, 2018, págs. 1075-1090 (Subdirección General de Documentación y Publicaciones): 1075–1090. https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=6535380. 
  30. ↑ 30,0 30,1 «Museum collections». www.man.es (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 10 Μαΐου 2022. 
  31. ↑ «Greece». www.man.es (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 10 Μαΐου 2022. 
  32. ↑ «Publications - Ministry of Education, Culture and Sport». sede.educacion.gob.es. Ανακτήθηκε στις 10 Μαΐου 2022. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι