Με την ονομασία Κυρία του Έλτσε ή Κυρία της Ελίκης (ισπαν. Dama de Elche ή καταλ. Dama d'Elx) αναφέρεται πέτρινη προτομή που ανακαλύφθηκε τυχαία το 1897 στη L' Alcúdia, αρχαιολογικό χώρο εντός ιδιωτικού κτήματος, δύο χιλιόμετρα νότια από την πόλη Έλτσε (την αρχαία Ελίκη) στην κοινότητα της Βαλένθια της Ισπανίας. Αναπαριστά μία γυναίκα με δύο μυστηριώδεις τεράστιους κάθετους δίσκους στα πλευρά του προσώπου της. Πιστεύεται γενικώς ότι είναι έργο της ιβηρικής γλυπτικής από τον 4ο αιώνα π.Χ., παρ' ότι η τεχνική υποδεικνύει ισχυρές ελληνιστικές επιδράσεις^[1]. Σύμφωνα με την Encyclopedia of Religion η Κυρία του Έλτσε εικάζεται ότι συνδέεται απευθείας με την Τανίτ ή Τινίτ, τη θεά των Καρχηδονίων, που λατρευόταν από τους Καρχηδόνιους της Ιβηρίας.^[2]

Η προτομή ήταν πολύχρωμη όταν κατασκευάστηκε, ενώ ο όγκος είναι από ασβεστόλιθο. Θεωρείται συνήθως ότι παριστάνει μία γυναίκα με εξαιρετικά πολύπλοκη κόμμωση με μεγάλα τροχοειδή περιελίγματα (rodetes) στις πλευρές του προσώπου της. Το τριχωτό της κεφαλής είναι σκεπασμένο με καλύπτρα. Φέρει τριπλό περιδέραιο. Το άνοιγμα στο πίσω μέρος του γλυπτού υποδεικνύει ότι ίσως το χρησιμοποιούσαν ως νεκρική τεφροδόχο.

Υπάρχει μία παρόμοια γυναικεία προτομή, η «Κυρία του Γκουαρδαμάρ», με ύψος 50 εκατοστών, που χρονολογείται επίσης περί το 400 π.Χ. και ανακαλύφθηκε κομματιασμένη στον φοινικικό αρχαιολογικό χώρο Cabezo Lucero, στην πόλη Γουαρδαμάρ δελ Σεγούρα της ίδιας ισπανικής κοινότητας, το 1987.^[3] Η «Κυρία του Γκουαρδαμάρ» έχει παρόμοιες rodetes και περιδέραια.

Παρ' ότι είναι προτομή, υπάρχει η θεωρία ότι η Κυρία του Έλτσε ήταν τμήμα ενός καθιστού αγάλματος όπως η «Κυρία του Μπάθα» ή και ενός όρθιου όπως η «Gran Dama Oferente» από το Θέρο δε λος Σάντος της επαρχίας Αλμπαθέτε: Τα περιδέραια μοιάζουν πολύ με αυτά της Κυρίας του Μπάθα, που ανακαλύφθηκε περίπου 210 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του Έλτσε.

Οι τρεις μορφές εκτίθενται στην ίδια αίθουσα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Ισπανίας στη Μαδρίτη.

Το γλυπτό ανακαλύφθηκε στις 4 Αυγούστου 1897 από ένα νεαρό εργάτη, τον Μανουέλ Καμπέγιο Εσκλάπεθ (Esclápez). Αυτή η διαδεδομένη εκδοχή της ιστορίας διαφέρει από την επίσημη αναφορά του Πέρε Ιμπάρα (του τοπικού καταγραφέα των γεγονότων), ο οποίος ανέφερε ότι η προτομή ανακαλύφθηκε από τον Αντόνιο Μαθιά (Maciá).

Ο Πιέρ Παρί, ένας Γάλλος αρχαιογνώστης, αγόρασε το γλυπτό μόλις λίγες εβδομάδες αργότερα και το έστειλε στη Γαλλία, όπου εκτέθηκε στο Μουσείο του Λούβρου και κρύφτηκε για φύλαξη κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η Κυβέρνηση του Βισύ διαπραγματεύτηκε με το καθεστώς του Φράνκο την επιστροφή της Κυρίας του Έλτσε στην Ισπανία και στις 27 Ιουνίου 1941 το γλυπτό τοποθετήθηκε στο Μουσείο ντελ Πράδο και στη συνέχεια μεταφέρθηκε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Ισπανίας, όπου και εκτίθεται μέχρι σήμερα.

Η ανακάλυψη της εμβληματικής αυτής προτομής δημιούργησε ενδιαφέρον του κοινού για τον προ-ρωμαϊκό ιβηρικό πολιτισμό. Το γλυπτό έχει εμφανιστεί σε ισπανικό χαρτονόμισμα της μιας πεσέτας του 1948 και αναφέρεται στο μυθιστόρημα του Αμερικανού συγγραφέα Γουίλιαμ Γκάντις The Recognitions (1955).

Η προτομή φιλοξενήθηκε προσωρινά για μία έκθεση από τις 18 Μαΐου μέχρι την 1η Νοεμβρίου 2006 στο Αρχαιολογικό και Ιστορικό Μουσείο του Έλτσε, όπου αντιπροσωπεύεται σήμερα από ένα ακριβές αντίγραφο^[4].

Το 1995 ο Τζων Μόφιτ (John F. Moffitt), ένας ιστορικός της τέχνης ειδικευμένος στη ζωγραφική^[5], δημοσίευσε το βιβλίο Art Forgery: The Case of the Lady of Elche (Πλαστογραφία της τέχνης: Η περίπτωση της Κυρίας του `Ελτσε, University Press of Florida), όπου ισχυριζόταν ότι το γλυπτό ήταν έργο σύγχρονο της εποχής ανακαλύψεώς του, με ομοιότητες με τη συμβολιστική τέχνη της Μπελ Επόκ. Επιπλέον έκανε μία υπόθεση για την ταυτότητα του πλαστογράφου και αναθέτη του έργου: «ένας χειρουργός που κατοικούσε στην πόλη του Έλτσε», ο οποίος ήταν «καλά πληροφορημένος για την τότε κατάσταση των ιβηρικών σπουδών» και ιδιοκτήτης «της εύφορης αρχαιολογικής περιοχής La Alcúdia».

Σχεδόν όλοι οι ειδικοί στην ισπανική αρχαιολογία έχουν απορρίψει τη θεωρία του Μόφιτ, δεχόμενοι ότι η Κυρία του Έλτσε-Ελίκης είναι γνήσιο αρχαίο ιβηρικό έργο. Ο Αντόνιο Ουριάρτε του Πανεπιστημίου της Μαδρίτης έχει δηλώσει: «Δεκαετία τη δεκαετία, η έρευνα έχει ενισχύσει την ένταξη της Κυρίας σε συμφωνία με το σύνολο της ιβηριανής γλυπτικής. Η Κυρία βρέθηκε πριν από έναν αιώνα και πλέον, και πολλά από τα γνωρίσματά της, που δεν ήταν τότε κατανοητά, έχουν επιβεβαιωθεί από μεταγενέστερες ανακαλύψεις. Για παράδειγμα, η χρήση χρωμάτων στην ιβηριανή γλυπτική ήταν άγνωστη όταν εμφανίστηκε η Κυρία.»^[6] Μία μελέτη του ισπανικού Ανώτερου Συμβουλίου Επιστημονικών Ερευνών (Consejo Superior de Investigaciones Científicas, CSIC) στους κόκκους της χρωστικής της Κυρίας της Ελίκης, που δημοσιεύτηκε το 2005, συμπεραίνει ότι τα ίχνη βαφών στην επιφάνεια της προτομής είναι συμβατά με αρχαία υλικά, ενώ δεν βρέθηκε ίχνος νεότερης χρωστικής^[7].

Ο Γάλλος καλλιτέχνης Τζέιμς Τισό βάσισε μορφές σε αρκετούς από τους πίνακές του περί το 1900 επάνω στην προσφάτως ανακαλυφθείσα Κυρία του Έλτσε.^[8]

Στο λήμμα αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το λήμμα Lady of Elche της Αγγλικής Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 4.0. (ιστορικό/συντάκτες).