Ο Διονύσιος Α΄ ο Πρεσβύτερος, γιος του Ερμοκράτη (431 π.Χ. ή 430 π.Χ. – 367 π.Χ.) ήταν τύραννος των Συρακουσών. Κατέκτησε πολλές πόλεις στη Σικελία και προσπάθησε να περιορίσει την Καρχηδόνα να εξαπλωθεί στο νησί. Οι αρχαίοι συγγραφείς τον είχαν σαν το χειρότερο παράδειγμα αυταρχικού και εκδικητικού δεσπότη.[5] Ο Διονύσιος ο Πρεσβύτερος ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του σαν δημόσιος υπάλληλος στις Συρακούσες.[5] Όταν ξεκίνησαν οι πόλεμοι με την Καρχηδόνα (409 π.Χ.) είχε σημαντικές στρατιωτικές επιτυχίες και διορίστηκε αρχιστράτηγος (406 π.Χ.), την επόμενη χρονιά κατέλαβε την εξουσία και ανακηρύχτηκε τύραννος.[6] Παντρεύτηκε ταυτόχρονα δύο γυναίκες ː την Αριστομάχη με την οποία απέκτησε μια κόρη την Αρετή και τη Δωρίδα από τους Λοκρούς, γιος τους ο μετέπειτα τύραννος Διονύσιος ο Νεότερος.
Άνοδος με μισθοφόρους
Η άνοδος του Διονυσίου ξεκίνησε όταν προσέλαβε 600 μισθοφόρους αφού πρώτα προσποιήθηκε μια ψεύτικη απόπειρα εναντίον της ζωής του, σταδιακά αύξησε τον αριθμό τους σε χίλιους. Όταν σταθεροποίησε τη θέση του τοποθέτησε τους μισθοφόρους υπό μορφή φρουράς σε όλα τα φυλάκια της πόλης και ανακηρύχτηκε τύραννος, η πράξη αυτή έφερε την κατάλυση της Δημοκρατίας. Η κυβέρνηση του κρίθηκε "αντιδημοκρατική και παράνομη επειδή δεν μπόρεσε να εξαγοράσει τους δημοκρατικούς αξιωματούχους".[7] Με αφορμή τα γεγονότα αυτά κηρύχθηκε εχθρός της ελευθερίας των Ελλήνων από τον ρήτορα Λυσία, ο οποίος τον κατακεραύνωσε στον Ολυμπιακό λόγο (388 π.Χ.). Η θέση του απειλήθηκε από αυτούς που αντιτάχθηκαν φιλοσοφικά στην τυραννία του (403 π.Χ.). Η Αρχαία Σπάρτη δεν αντιτάχθηκε στην τυραννία του όπως έκανε σε προηγούμενους Κορίνθιους τυράννους που έστελνε στην Αθήνα, ο Διόδωρος Σικελιώτης γράφει ότι είχε φιλικές σχέσεις μαζί τους :
"Όταν οι Λακεδαιμόνιοι τακτοποίησαν τις υποθέσεις τους στην Ελλάδα έστειλαν στις Συρακούσες τον Άριστο με εντολή να ανατρέψει τον Διονύσιο. Ο πραγματικός τους στόχος όμως ήταν να ενισχύσουν την εξουσία του, είχαν την ελπίδα ότι ο Διονύσιος θα τους βοηθήσει στρατιωτικά στη συνέχεια από ευεργεσία".[8]
Ο Διονύσιος ο Πρεσβύτερος είχε το προνόμιο να συγκεντρώσει πολλούς μισθοφόρους με τη βοήθεια της Σπάρτης, η κατάλυση της δημοκρατίας με τη βοήθεια μισθοφόρων ήταν σύνηθες φαινόμενο στις Ελληνικές πόλεις κράτη τον 4ο αιώνα π.Χ. Ο Πολύβιος έγραψε "η ασφάλεια των τυράννων εξαρτάται μόνο από τον αριθμό και την πίστη των μισθοφόρων".[9] Ο Αριστοτέλης έγραψε ότι ο "φρουρός" ήταν απαραίτητος στον τύραννο, ο φιλόσοφος προειδοποίησε τον λαό της πόλης να μην αφήσει πολλούς φρουρούς στον Διονύσιο στη διάρκεια του καθεστώτος του.[10]
Πολέμησε με την Καρχηδόνα (397 π.Χ. - 392 π.Χ.) αλλά με περιορισμένες επιτυχίες, την εποχή του θανάτου του δεν τους είχε διώξει από τη Σικελία, διατηρούσαν το ένα τρίτο του νησιού.[6] Ο Διονύσιος στις αναμετρήσεις του με τους Καρχηδόνιους (397 π.Χ. - 368 π.Χ.) κατόρθωσε να φτάσει ως το δυτικό άκρο της Σικελίας (368 π.Χ.), όμως η νικηφόρα του προσπάθεια ματαιώθηκε από τον αιφνίδιο θάνατό του (367 π.Χ.).[11] Σε μία εκστρατεία του κατέλαβε το Ρήγιο και επιτέθηκε στις συμμαχικές του πόλεις στη Μεγάλη Ελλάδα.[6] Σε άλλη εκστρατεία συμμάχησε με τον Ιταλικό λαό των Λουκανών, σε μια προσπάθεια του να υπερασπιστεί τους Λοκρούς λεηλάτησε τις πόλεις Θούριοι και Κρότωνας.[5] Ύστερα από παρατεταμένη πολιορκία κατέλαβε το Ρήγιο (386 π.Χ.) και πούλησε τους κατοίκους του δούλους, λεηλάτησε τον ναό της Κεραίας στην ακτή των Ετρούσκων.[5] Η Αδριατική Θάλασσα πέρασε στον έλεγχο του αφού ίδρυσε την Ανκόνα, την Άδρια και τη Βις με εμπορικούς στόχους.[12] Όταν ξέσπασε ο Κορινθιακός Πόλεμος βοήθησε σημαντικά τους Σπαρτιάτες με μισθοφόρους και πλοία, εμπόδισε τις προμήθειες από τη Μαύρη Θάλασσα να φτάσουν στους Αθηναίους οι οποίοι παρακάλεσαν για ειρήνη.[5]
Ο Αλκέτας Α΄ της Ηπείρου εξορίστηκε και βρήκε καταφύγιο στις Συρακούσες, στην αυλή του Διονυσίου. Ο τελευταίος επιθυμούσε να διασφαλίσει την κυριαρχία του στην Αδριατική και στο Ιόνιο πέλαγος για να καταστήσει την Ήπειρο ασφαλή για τα πλοία του, θεώρησε συμφέρον να τοποθετήσει στο θρόνο της Ηπείρου κάποιο φιλικό πρόσωπο. Ο Διονύσιος έστειλε 2.000 Έλληνες οπλίτες και 500 πανοπλίες στα στρατεύματα του ηγεμόνα των Ιλλυριών Βαρδύλι ώστε να επιτεθούν στους Μολοσσούς.
Ολόκληρη η περιοχή λεηλατήθηκε, ενώ 15.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, ο Αλκέτας κέρδισε ξανά τον θρόνο του.[13] Ενώθηκε κατόπιν με τους Ιλλυριούς σε μία προσπάθεια του να λεηλατήσει τον ναό των Δελφών.[5] Τελικά επενέβη η Αρχαία Σπάρτη υπό τις διαταγές του βασιλιά της Αγησιλάου Β΄, με τη βοήθεια των Θεσσαλών, των Μακεδόνων και των ίδιων των Μολοσσών, εκδιώχθηκαν οι Ιλλύριοι από την Ήπειρο. Ωστόσο ο Αλκέτας κατάφερε να διατηρήσει τον θρόνο του.[14][15][16]
Θάνατος
Η πορεία του Διονυσίου του Πρεσβύτερου να αποκαταστήσει τον Αλκέτα στον θρόνο των Μολοσσών.
Σύμφωνα με τις περισσότερες πηγές πέθανε όταν κέρδισε ένα βραβείο για μια από τις τραγωδίες του "Η απελευθέρωση του Έκτορα" στα Λήναια πανηγύρια των Αθηναίων, ήπιε τόσο πολύ από τη χαρά του μέχρι τον θάνατο του.[5] Σύμφωνα με άλλες πηγές δηλητηριάστηκε από τον γιατρό του με υπόδειξη του γιου του Διονυσίου του Νεωτέρου που τον διαδέχθηκε. Άλλες θεωρίες αναφέρουν ότι πέθανε από φυσικά αίτια μετά από τη νίκη του στα Λήναια (365 π.Χ.) Μια τρίτη θεωρία αναφέρει ότι η εταιρεία στην οποία ήταν μέλος τον εκδικήθηκε για τη βαριά φορολογία που είχε επιβάλλει στον λαό των Συρακουσών ώστε να συγκεντρώσει χρήματα για τους πολέμους με την Καρχηδόνα. Ο Φίλιστος έγραψε τη βιογραφία του αλλά το έργο δεν σώζεται σήμερα.[5] Για τη ζωή του Διονυσίου μαθαίνουμε λεπτομέρειες κυρίως από το έργο του ιστορικού Διόδωρου του Σικελιώτη «Ιστορική Βιβλιοθήκη» του (βιβλίο ΙΓ΄και επόμενα).
Ποίηση και λογοτεχνία
Ο Διονύσιος ο Πρεσβύτερος λάτρεψε τη λογοτεχνία όπως ο τύραννος των Αθηνών Πεισίστρατος αλλά τη χειρίστηκε με έναν εξαιρετικά επιπόλαιο τρόπο.[5] Στην αυλή του φιλοξενήθηκαν αρκετά πρόσωπα των γραμμάτων και των τεχνών όπως ο ιστορικός Φίλιστος, ο ποιητής Φιλόξενος ο Κυθήριος και ο μεγάλος Αθηναίος φιλόσοφος Πλάτων.
Ο Διονύσιος θεωρούσε τον εαυτό του μεγάλο ποιητή, γι΄αυτό λάτρευε τις κολακείες τους αλλά δεν ανεχόταν τις επικρίσεις τους, διέταξε να εκδιωχθεί από τις Συρακούσες ο Πλάτων τον οποίο εκείνη την περίοδο φιλοξενούσε ο φίλος του Δίων των Συρακουσών, γυναικάδελφος του Διονυσίου. Ο Πλάτων απέφυγε τον θάνατο, αλλά πωλήθηκε ως δούλος και εξαγοράστηκε από τον Αννίκερι τον Κυρηναίο.
Ο Διόδωρος Σικελιώτης γράφει ότι ο Διονύσιος συνέλαβε τον Φιλόξενο και τον έστειλε στα λατομεία επειδή είχε εκφράσει κακή κριτική για την ποίηση του. Την επόμενη μέρα ο Φιλόξενος ελευθερώθηκε ύστερα από τις έντονες απαιτήσεις των φίλων του, ο Διονύσιος τον φώναξε στην αυλή του να απαγγείλει ένα ποίημα του και το κοινό τον χειροκρότησε θερμά. Ο Διονύσιος τον ρώτησε ειρωνικά τι το καλό βρίσκει στο ποίημα του και ο Φιλόξενος ζήτησε από έναν στρατιώτη εξοργισμένος "να τον μεταφέρει ξανά πίσω στα λατομεία".[17] Ο Πλούταρχος περιγράφει μια έκδοση της ιστορίας αυτής στο έργο του "Ηθικά".[18] Θεωρούσε τον εαυτό του προστάτη της λογοτεχνίας, τα ποιήματα του επικρίθηκαν έντονα από τον Φιλόξενο, απορρίφθηκαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες αλλά μετά τη νίκη του στα Λήναια προχώρησε σε ακολασίες μοιραίες για τη ζωή του. Το όνομα του φαίνεται στον θρύλο του Δάμωνα και Φιντία και μέσω του γιου του στον θρύλο "Το Σπαθί του Δαμοκλέως. Ένα τεχνητό ασβεστολιθικό σπήλαιο που κατασκευάστηκε στις Συρακούσες πήρε το όνομα του Διονυσίου για να τον τιμήσει.
Ιστορικοί θρύλοι
Αργυρό δεκάδραχμο 405-400 π.Χ. του Διονυσίου του Πρεσβύτερου, χαράκτης: Κίμων. Εμπρός όψη: Τέθριππο με ηνίοχο που κρατά κέντρον, επάνω η Νίκη τον στεφανώνει, κάτω ασπίδα, θώρακας, περικνημίδες, κράνος, δόρυ, ΑΘΛΑ. Πίσω όψη: η νύμφη Αρέθουσα, γύρω 4 δελφίνια, ΣΥΡΑΚΟΣΙΩΝ. 42,4 γραμ.
Ο Διονύσιος ο Πρεσβύτερος ήταν συμπερασματικά μια μεγάλη μορφή στην Ελληνική και την Ευρωπαϊκή ιστορία, ήταν η βασική μορφή των Ελλήνων στους πολέμους με τους Καρχηδόνιους στη Σικελία και ο πρώτος που μετέφερε τον πόλεμο στην επικράτεια του εχθρού. Οι Συρακούσες ήταν στην εποχή του η κορυφαία πόλη του Ελληνικού κόσμου και η επικράτεια του εξαπλωνόταν σε ολόκληρη τη Σικελία και την Ιταλία. Το κράτος του ήταν στους τίτλους Συνταγματική Δημοκρατία αλλά στην πραγματικότητα ήταν η πρώτη αυτοκρατορία του Ελληνικού κόσμου, τα πρότυπα του ακολούθησαν ο Αλέξανδρος ο Μέγας και ο Οκταβιανός Αύγουστος. Ο Διονύσιος ήταν ο πρώτος Έλληνας ηγεμόνας που του αποδόθηκαν θεϊκές τιμές στη διάρκεια της ζωής του, τις πολεμικές του τακτικές μιμήθηκαν αργότερα και οι στρατηγοί του Μεγάλου Αλεξάνδρου.[19]
Έχει διατυπωθεί η θεωρία ότι ο αρχηγός του Γαλατικού φύλλου Σήνωνες Βρέννος ήταν στην υπηρεσία του Διονυσίου στις προσπάθειες του να κατακτήσει ολόκληρη τη Σικελία. Η Ρώμη είχε ισχυρούς συμμαχικούς με τη μικρή πόλη Μεσίνα στη βορειοανατολική Σικελία, την πόλη αυτή προσπάθησε ο Διονύσιος να κατακτήσει. Ο Βρέννος νίκησε τους Ρωμαίους στη "μάχη του Αλία ποταμού" (387 π.Χ.), η ήττα αυτή τους εμπόδισε να προχωρήσουν νότια και να ενοχλήσουν περισσότερο τον Διονύσιο.[20]
Τα τείχη των Συρακουσών
Ο Διονύσιος ο Πρεσβύτερος ξεκίνησε την ανέγερση των τειχών των Συρακουσών με μιά εντυπωσιακή Ακρόπολη που είχε στόχο να προστατεύσει το οροπέδιο στα βόρεια της πόλης (402 π.χ), τα υπολείμματα των τειχών διατηρούνται και σήμερα. Οι εργασίες ολοκληρώθηκαν σε πέντε χρόνια (397 π.Χ.), τα τείχη είχαν τα παρακάτω χαρακτηριστικά :
Μήκος : 27 χιλιόμετρα
Πλάτος βάσης : 3.3 - 5.35 μέτρα
Αριθμός γνωστών πύργων στην περίμετρο : 14
Μεγαλύτερος πύργος : 8.5 X 8.5 μέτρα
Βαθύτερο χαντάκι : 9 μέτρα
Η κατασκευή ήταν τόσο εντυπωσιακή που μεταφέρθηκαν 300 τόννοι πέτρας ημερησίως για 5 χρόνια.[21]
.png)
