Стрававальная сістэма чалавека (лац.: systema digestorium) ажыццяўляе пераварванне ежы (шляхам яе фізічнай і хімічнай апрацоўкі), усмоктванне прадуктаў расшчаплення праз слізістую абалонку ў кроў і лімфу, вывядзенне неперавараных рэшткаў.

Стрававальная сістэма чалавека складаецца з органаў страўнікава-кішачнага тракта  (руск.) (бел. і дапаможных органаў (слінныя залозы, печань, падстраўнікавая залоза, жоўцевы пузыр і інш.)^[1]. Умоўна вылучаюць тры аддзела стрававальнай сістэмы. Пярэдні аддзел уключае органы ротавай поласці, горла і стрававод. Тут ажыццяўляецца, у асноўным, механічная перапрацоўка ежы. Сярэдні аддзел складаецца са страўніка, тонкай і тоўстай кішкі, печані і падстраўнікавай залозы, у гэтым аддзеле ажыццяўляецца пераважна хімічная апрацоўка ежы, ўсмоктванне нутрыентаў і фарміраванне калавых мас. Задні аддзел прадстаўлены каўдальнай часткай прамой кішкі і забяспечвае вывядзенне фекалій з арганізма.

У сярэднім даўжыня стрававальнага канала дарослага чалавека складае 9-10 метраў; у ім вылучаюцца наступныя аддзелы:

• Рот, або ротавая поласць  (руск.) (бел. з зубамі, языком і сліннымі залозамі.
• Глотка.
• Стрававод.
• Страўнік.
• Тонкая кішка  (руск.) (бел..
• Тоўстая кішка  (руск.) (бел..

Ротавая поласць  (руск.) (бел. — цялесная адтуліна ў жывёл і чалавека, праз якую прымаецца ежа і ажыццяўляецца дыханне. У ротавай поласці размешчаны зубы і язык. Вонкава рот можа мець розную форму. У чалавека ён апраўлены губамі. У ротавай поласці адбываецца механічнае драбненне і апрацоўка ежы ферментамі слінных залоз.

Глотка — частка стрававальнай трубкі і дыхальных шляхоў, якая з’яўляецца злучальным звяном паміж поласцю носа і рота, з аднаго боку, і страваводам і гартанню — з другога. Прадстаўляе сабой лейкападобны канал даўжынёй 11-12 см, звернуты дагары шырокім канцом і сплюшчаны ў пярэднім кірунку. У глотцы перакрыжоўваюцца дыхальныя і стрававальныя шляхі. Падчас глытання  (руск.) (бел. ўваход у гартань закрывае надгартаннік, таму ежа не трапляе ў дыхальныя шляхі, а ў стрававод.

Стрававод — частка стрававальнага тракта  (руск.) (бел.. Прадстаўляе сабой пляскатую ў пярэднязаднім кірунку полую мышачную трубку, па якой ежа з глоткі паступае ў страўнік. Маторная функцыя стрававода забяспечвае хуткае прасоўванне праглынутага харчовага камяка ў страўнік без мяшання і штуршкоў. Стрававод дарослага чалавека мае даўжыню 25-30 см. Каардынуюцца функцыі стрававода адвольнымі і міжвольнымі механізмамі.

Страўнік — полы цягліцавы орган, размешчаны ў левым падрабрынні і эпігастрыі. Страўнік з’яўляецца рэзервуарам для праглынутай ежы, а таксама ажыццяўляе хімічнае пераварванне гэтай ежы. Аб’ём пустога страўніка складае каля 500 мл. Пасля прыняцця ежы ён звычайна расцягваецца да аднаго літра, але можа павялічыцца і да чатырох. Акрамя таго, ажыццяўляе сакрэцыю біялагічна актыўных рэчываў і выконвае функцыю ўсмоктвання.

Тонкая кішка  (руск.) (бел. — аддзел стрававальнага тракта  (руск.) (бел. чалавека, размешчаны паміж страўнікам і тоўстай кішкай  (руск.) (бел.. У тонкай кішцы ў асноўным і адбываецца працэс стрававання: у тонкай кішцы выпрацоўваюцца ферменты  (руск.) (бел., якія сумесна з ферментамі, што выпрацоўваюцца падстраўнікавай залозай і жоўцевым пузыром, спрыяюць расшчапленню ежы на асобныя кампаненты. Тонкая кішка з’яўляецца самым доўгім аддзела стрававальнага тракта; яе брыжэйкавы аддзел займае амаль увесь ніжні паверх брушной поласці і часткова поласць малога таза. Дыяметр тонкай кішкі нераўнамерны: у яе праксімальным аддзеле ён роўны 4-6 см, у дыстальным — 2,5—3 см.

Тоўстая кішка  (руск.) (бел. — ніжняя, канчатковая частка стрававальнага тракта  (руск.) (бел., а менавіта ніжняя частка кішачніка, у якой адбываецца ў асноўным усмоктванне вады і фарміраванне з харчовай кашыцы (хімуса) аформленага кала. Тоўстая кішка размяшчаецца ў брушной поласці і ў поласці малога таза, яе даўжыня вагаецца ад 1,5 да 2 метраў. Нутро тоўстай кішкі выслана слізістай абалонкай, якая палягчае прасоўванне кала і якая засцерагае сценкі кішкі ад шкоднага ўздзеяння стрававальных ферментаў і механічных пашкоджанняў. Мышцы тоўстай кішкі працуюць незалежна ад волі чалавека.

Пераварванне ежы адбываецца пад дзеяннем шэрагу рэчываў — ферментаў, якія змяшчаюцца ў аддзяляльным у стрававальны канал соку некалькіх буйных залоз. У ротавую поласць адкрываюцца пратокі слінных залоз, выдзяляльная імі сліна змочвае ротавую поласць і ежу, спрыяе яе мяшанню і фарміраванню харчовага камяка. Таксама пры ўдзеле ферментаў сліны амілазы  (руск.) (бел.і мальтазы ў ротавай поласці пачынаецца пераварванне вугляводаў. У тонкі кішачнік, а менавіта ў дванаццаціперсную кішку, выдзяляюцца сок падстраўнікавай залозы і печані — жоўць. Сок падстраўнікавай залозы  (руск.) (бел. змяшчае бікарбанат і шэраг ферментаў, напрыклад, трыпсін, хіматрыпсін, ліпазу  (руск.) (бел., панкрэатычную амілазу  (руск.) (бел., а таксама нуклеазы  (руск.) (бел.. Жоўць, перш чым патрапіць у кішачнік, назапашваецца ў жоўцевым пузыры. Ферменты жоўці падзяляюць тлушчы на дробныя кроплі, што паскарае расшчапленне іх ліпазай.

Слінныя залозы (лац.: gladulae salivales) — залозы ў ротавай поласці  (руск.) (бел., якія выдзяляюць сліну. Адрозніваюць:

• Малыя слінныя залозы (альвеялярна-трубчастыя, слізіста-бялковыя, меракрынавыя). Малыя слінныя залозы размешчаныя ў тоўшчы слізістай абалонкі поласці рота або ў яе падслізістай аснове і класіфікуюцца па іх месцазнаходжанні (губныя, шчокавыя, малярныя, языковыя і паднябенныя) або па характары сакрэту, які з іх выдзяляецца (серозныя, слізістыя і змешаныя). Памеры малых залоз разнастайныя, іх дыяметр складае ад 1 да 5 мм. Найбольш шматлікія сярод малых слінных залоз губныя і паднябенныя.
• Вялікія слінныя залозы (3 пары): калявушныя  (руск.) (бел., падсківічныя  (руск.) (бел., пад'язычныя  (руск.) (бел..

Печань (лац.: hepar, грэч. jecor) — жыццёва важны няпарны ўнутраны орган, размешчаны ў брушной поласці пад правым купалам дыяфрагмы (у большасці выпадкаў) і выконвае мноства розных фізіялагічных функцый. Клеткі печані ўтвараюць так званыя пячоначныя бэлькі, якія атрымліваюць кровазабеспячэнне з двух сістэм: артэрыяльнай (як і ўсе органы і сістэмы арганізма), так і варотнай вены  (руск.) (бел. (па якой кроў адцякае ад страўніка, кішачніка і вялікіх стрававальных залоз і якая прыносіць неабходную сыравіну для працы печані). Кроў з пячоначных бэлек адцякае ў сістэму ніжняй полай вены  (руск.) (бел.. Там жа пачынаюцца жоўцевыводныя шляхі  (руск.) (бел., якія адводзяць жоўць з пячоначных бэлек у жоўцевы пузыр і дванаццаціперсную кішку. Жоўць сумесна з панкрэатычнымі ферментамі ўдзельнічае ў страваванні.

Падстраўнікавая залоза чалавека (лац.: páncreas) — орган стрававальнай сістэмы; буйная залоза, якая валодае функцыямі знешняй і ўнутранай сакрэцыі. Знешнесакраторная функцыя органа рэалізуецца выдзяленнем панкрэатычнага соку  (руск.) (бел., які змяшчае стрававальныя ферменты для пераварвання тлушчаў, бялкоў і вугляводаў — галоўным чынам, трыпсінаў, панкрэатычнай ліпазы і амілазы  (руск.) (бел.. Асноўны панкрэатычны сакрэт пратокавых клетак змяшчае і бікарбанат-аніёны, якія ўдзельнічаюць у нейтралізацыі кіслага страўнікавага хімуса. Сакрэт падстраўнікавай залозы назапашваецца ў міждолькавых пратоках, якія зліваюцца з галоўнай выводнай пратокай, адкрыванай у дванаццаціперсную кішку. Астраўковы апарат падстраўнікавай залозы  (руск.) (бел. з’яўляецца эндакрынным органам, вырабляючы гармоны інсулін і глюкагон, якія ўдзельнічаюць у рэгуляцыі вугляводнага абмену, а таксама саматастацін  (руск.) (бел., прыгнятальны сакрэцыю многіх залоз, панкрэатычны поліпептыд, які душыць сакрэцыю падстраўнікавай залозы і стымулюе сакрэцыю страўнікавага соку і грэлін, вядомы як «гармон голаду  (руск.) (бел.» (узбуджае апетыт).

Жоўцевы пузыр уяўляе сабой мехападобны рэзервуар для жоўці, якая выпрацоўваецца ў печані; ён мае падоўжаную форму з адным шырокім, іншым вузкім канцом, прычым шырыня пузыра ад дна да шыйкі паступова памяншаецца. Даўжыня жоўцевага пузыра вагаецца ад 8 да 14 см, шырыня — ад 3 да 5 см, яго ёмістасць дасягае 40-70 см³. Ён мае цёмна-зялёную афарбоўку і адносна тонкую сценку. У чалавека знаходзіцца ў правай падоўжнай баразне, на ніжняй паверхні печані. Пузырная жоўцевая пратока ў варотах печані злучаецца з пячоначнай пратокай. Праз зліццё гэтых двух пратокаў утвараецца агульная жоўцевая пратока  (руск.) (бел., аб’яднальная затым з галоўнай пратокай падстраўнікавай залозы  (руск.) (бел. і, праз сфінктар Одзі  (руск.) (бел., адкрываны ў дванаццаціперсную кішку ў фатэравам сасочку  (руск.) (бел..

• Маторна-механічная (драбненне, перамяшчэнне, выдзяленне ежы)
• Сакраторная (выпрацоўка ферментаў, стрававальных сокаў, сліны і жоўці)
• Усмоктвальная (усмоктванне бялкоў, тлушчаў, вугляводаў, вітамінаў, мінеральных рэчываў і вады)
• Выдзяляльная (вывядзенне неперавараных рэшткаў ежы, лішку некаторых іёнаў, соляў цяжкіх металаў)

У ротавай поласці пры дапамозе зубоў, языка і сакрэту слінных залоз ў працэсе жавання адбываецца папярэдняя апрацоўка ежы, якая складаецца ў яе драбненні, мяшанні і змочванні сліной.

Пасля гэтага ежа ў працэсе глытання  (руск.) (бел. ў выглядзе камяка паступае па страваводзе ў страўнік, дзе працягваецца далейшая яе хімічная і механічная апрацоўка. У страўніку ежа назапашваецца, змешваецца са страўнікавым сокам, што змяшчае кіслату  (руск.) (бел. і ферменты, якія расшчапляюць бялкі.

Далей ежа (ужо ў выглядзе хімуса) дробнымі порцыямі паступае ў тонкую кішку, дзе працягваецца далейшая хімічная апрацоўка жоўцю, сакрэтамі падстраўнікавай і кішачных залоз. Тут жа адбываецца і асноўнае ўсмоктванне  (руск.) (бел. ў крывацёк пажыўных рэчываў.

Незасвоеныя харчовыя часціцы рухаюцца далей у тоўсты кішачнік, дзе падвяргаюцца далейшаму расшчапленню пад дзеяннем бактэрый. У тоўстай кішцы адбываецца ўсмоктванне вады і фарміраванне калавых мас з неперавараных і неўсмактаных харчовых рэшткаў, якія выдаляюцца з арганізма ў працэсе дэфекацыі.

Закладка стрававальнай сістэмы ажыццяўляецца на ранніх стадыях эмбрыягенезу  (руск.) (бел.. На 7-8 суткі ў працэсе развіцця аплодненай яйкаклеткі з энтадэрмы  (руск.) (бел. ў выглядзе трубкі пачынае фармавацца першасная кішка, якая на 12-ы дзень дыферэнцыруецца на дзве часткі: унутрызародкавую (будучы стрававальны тракт) і знешнезародкавую — жаўтковы мяшок  (руск.) (бел.. На ранніх стадыях фарміравання першасная кішка ізаляваная ротаглоткавай  (англ.) (бел. і клаакальнай  (англ.) (бел. мембранамі, аднак ужо на 3-й тыдні унутрывантробнага развіцця адбываецца расплаўленне ротаглоткавай, а на 3-м месяцы — клаакальнай мембраны. Парушэнне працэсу расплаўлення мембран прыводзіць да анамалій развіцця. З 4-га тыдня эмбрыянальнага развіцця фарміруюцца аддзелы стрававальнага тракта^[2]:

• вытворныя пярэдняй кішкі — глотка, стрававод, страўнік і частка дванаццаціперснай кішкі з закладкай падстраўнікавай залозы  (руск.) (бел. і печані;
• вытворныя сярэдняй кішкі — дыстальная частка (размешчана далей ад ротавай мембраны) дванаццаціперснай кішкі, худая кішка  (руск.) (бел. і падуздышная кішка  (руск.) (бел.;
• вытворныя задняй кішкі — усе аддзелы тоўстай кішкі.

Падстраўнікавая жалеза закладваецца з вырастаў пярэдняй кішкі. Акрамя залозістай парэнхімы, з эпітэліяльных цяжаў фармуюцца панкрэатычныя астраўкі  (руск.) (бел.. На 8-м тыдні эмбрыянальнага развіцця ў альфа-клетак  (руск.) (бел. імунахімічна вызначаецца глюкагон, а з 12-га тыдня ў бэта-клетках  (руск.) (бел. — інсулін. Актыўнасць абодвух відаў клетак астраўкоў падстраўнікавай залозы ўзрастае паміж 18-м і 20-м тыднямі гестацыі.

Пасля нараджэння дзіцяці працягваецца рост і развіццё страўнікава-кішачнага тракта. У дзяцей да 4 гадоў узыходзячая абадковая кішка  (руск.) (бел. даўжэй сыходнай  (руск.) (бел..

• Зандзіраванне
• Рэнтгенаграфія
• Эндаскапія
• Ультрагукавая лакацыя
• Сканавальная тамаграфія
• Радыёэлектронныя метады

• Гліставыя (аскарыдоз і інш.)
• Інфекцыйныя (дызентэрыя і інш.)
• Харчовыя атручванні (батулізм  (руск.) (бел.)
• Парушэнне абмену рэчываў (знясіленне  (руск.) (бел. і інш.)

Хранічны халецыстыт (ад грэч. χολή — жоўць і грэч. κύστις — пузыр) — хранічнае запаленчае захворванне жоўцевага пузыра, якое праяўляецца млоснасцю, тупы болем у правым падрабрынні і іншымі непрыемнымі адчуваннямі, якія ўзнікаюць пасля ежы. Хранічны халецыстыт можа быць бескаменным і калькулёзным, ад лацінскага слова «calculus», што значыць «камень». Калькулёзны халецыстыт з’яўляецца адным з вынікаў жоўцекамянёвай хваробы. Найбольш грозным ускладненнем калькулёзнага халецыстыту з’яўляецца пячоначная коліка.

Дыскінезія жоўцевыводзячых шляхоў (ДЖВП) — гэта парушэнні іх звыклай маторыкі. Яны могуць быць функцыянальнымі або звязанымі з арганічнымі прычынамі:

• вегетатыўная дысфункцыя (найбольш частая прычына функцыянальных халепатый  (руск.) (бел.);
• паталогія жоўцевага пузыра (дыскінезія на фоне арганічных парушэнняў);
• паталогія іншых органаў стрававання (у сувязі з парушэннямі нервовай і/або гумаральнай рэгуляцыі).

Выяўляецца дыскінезія жоўцевыводзячых шляхоў, болямі ў жываце: у вобласці правага падрабрыння ў эпігастральнай вобласці  (руск.) (бел., тупыя-вострыя, пасля ежы-пасля нагрузкі, тыповая ірадыяцыя  (руск.) (бел. — уверх, у правае плячо. Акрамя таго, магчымыя млоснасць, ваніты, горыч у роце, прыкметы халестазу  (руск.) (бел., павелічэнне печані, хваравітасць пры пальпацыі  (руск.) (бел., пузырныя сімптомы  (руск.) (бел., часта назіраецца непрыемны пах з рота. Пры аб’ектыўным абследаванні часта назіраецца хваравітасць пры пальпацыі ў эпігастральнай вобласці і ў зоне Шафара-Рывэ (халедохапанкрэатычны трохкутнік, халедохапанкрэатычная зона) — зона паміж сярэдзінай лініяй і правай верхняй бісектрысай некалькі вышэй пупка.

Хранічны панкрэатыт (лац.: pancreatitis, ад стар.-грэч.: πάγκρεας — падстраўнікавая залоза + -itis — запаленне) — запаленча-дыстрафічнае захворванне залозістай тканкі падстраўнікавай залозы з парушэннем праходнасці яе праток, фінальнай стадыяй якога з’яўляецца склероз парэнхімы органа са стратай яго экзакрынных функцыі. Найбольш частымі прычынамі панкрэатыту з’яўляюцца жоўцекамянёвая хвароба і ўжыванне алкаголю ў спалучэнні з багатым прыемам ежы. Акрамя таго, прычынамі панкрэатыту могуць быць атручванні, траўмы, вірусныя захворванні, эндаскапічныя аперацыі і маніпуляцыі. Таксама вельмі частай прычынай панкрэатыту з’яўляюцца розныя псіхагенныя ўздзеянні: стрэсы, розныя псіхатраўмы, нервовае перанапружанне, якія выклікаюць спастычны стан сасудаў, а таксама цягліц на выхадзе жоўцевых і панкрэатычных  (руск.) (бел. праток. На сённяшні дзень адным з найбольш важных фактараў развіцця хранічнага панкрэатыту з’яўляецца курэнне. Устаноўлена, што ступень рызыкі павышаецца на 75 % у параўнанні з людзьмі, якія не паляць^[3].

Утварэнне камянеў (канкрэментаў) у жоўцевым пузыры, жоўцевых пратоках. Камяні ў жоўцевым пузыры прыводзяць да развіцця халецыстыту. Пры няўскладненым цячэнні захворвання прымяняюцца кансерватыўныя метады тэрапіі. Калі пры дапамозе РХПГ  (руск.) (бел. з ЭРПХГ  (руск.) (бел. не атрымліваецца атрымаць канкрэмент  (руск.) (бел. з жоўцевай пратокі (халедоха  (руск.) (бел.), то паказана аператыўнае лячэнне. Адрозніваюць халестэрынавыя, пігментныя, вапнавыя і змешаныя камяні. Канкрэменты, якія складаюцца з аднаго кампанента, адносна рэдкія. Пераважная колькасць камянёў маюць змяшаны склад з перавагай халестэрыну. Жоўцевыя камяні фармуюцца з асноўных элементаў жоўці.

Часцей сустракаецца ў асоб пікнічнага целаскладу, схільных да паўнаты. Залішняя маса цела назіраецца прыблізна ў 2/3 хворых. Спрыяюць развіццю ЖКХ некаторыя прыроджаныя анамаліі, якія абцяжарваюць адток жоўці, напрыклад, стэнозы і кісты гепатыкахаледоха, парапапілярныя дывертыкулы  (руск.) (бел. дванаццаціперснай кішкі, а з набытых захворванняў — хранічныя гепатыты з зыходам у цыроз печані. Пэўнае значэнне ў фарміраванні галоўным чынам пігментных камянёў маюць захворванні, якія характарызуюцца павышаным распадам эрытрацытаў, напрыклад, гемалітычная анемія  (руск.) (бел., хоць ўтвораныя ў большасці хворых дробныя пігментныя камяні, як правіла, не суправаджаюцца тыповымі для халеліціязу клінічнымі праявамі.

• Сапин М. Р., Билич Г. Л.  (руск.) (бел. Анатомия человека: учебник в 3 т. — М.: ГЭОТАР-Медиа, 2008. — Т.2. — 496 с. ISBN 978-5-9704-0602-1 (т. 2)
• Гистология: Учебник/Ю. И. Афанасьев, Н. А. Юрина, Е. Ф. Котовский и др.; Под ред. Ю. И. Афанасьева, Н. А. Юриной. — 5-е изд., перераб. и доп. — М.: Медицина, 2002. — 744 с.: ил. ISBN 5-225-04523-5
• Пищеварительные органы // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.