1-ы Усходні запасны полк «Цэнтр» — калабарацыйнае фармаванне, утворанае з савецкіх ваеннапалонных у акупаваным Германіяй Бабруйску з дапамогай рускіх белаэмігрантаў.
Фармаванне
Буйное фармаванне размяшчалася ў былой цэнтральнай сядзібе саўгаса за 20 км ад горада Бабруйска.
22 ліпеня 1942 года ў корпусе войскаў бяспекі тылу германскай арміі быў аддадзены загад аб стварэнні запаснога батальёна «Цэнтр», фармаваннем якога займаўся адмысловы штаб капітана Гольфельда ў Бабруйску. На камплектаванне батальёна накіроўваліся добраахвотнікі з лагераў ваеннапалонных. Людзі, якія траплялі ў «Цэнтр» з лагераў ваеннапалонных, як і ў РННА, адмываліся, адкормліваліся і апраналіся ў паношаную, але чыстую форму. Потым іх разбівалі па падраздзяленнях. Афіцэрам пасля праверкі аднаўлялі званне, якое яны мелі ў Чырвонай арміі. Пры гэтым званні «старшы лейтэнант» і «лейтэнант» мяняліся на «паручніка» і «падпаручніка». Каманднай мовай у частцы была руская.
Батальён павінны быў служыць рэзервам для папаўнення дзейных на той момант у раёне Бабруйска ўсходніх батальёнаў «Дняпро», «Волга» і «Бярэзіна». 18 жніўня 1942 камандаванне групы армій «Цэнтр» аддало загад № 6431/42 аб фармаванні ў цытадэлі на тэрыторыі Бабруйска добраахвотнага запаснога палка «Цэнтр» для «папаўнення ўсіх змешчаных на тэрыторыі армейскай групы „Цэнтр“ і добраахвотных фармаванняў, якія яшчэ ствараюцца».
Акрамя немцаў у фармаванні палка ўдзельнічалі рускія афіцэры-белаэмігранты.
Шлях палка
Падраздзяленне Яненкі часта прыцягвалася да ахоўна-вартавой службы і антыпартызанскіх аперацыяў.
У Бабруйску пад патранажам палка «Цэнтра» быў сфармаваны 604-ы ост-батальён «Прыпяць», конны эскадрон і некалькі «ўсходніх» артылерыйскіх батарэй.
Папаўненне ў полк паступала не толькі з лагераў ваеннапалонных, але таксама і з вёсак, папярэдне акружаных батальёнамі. У лік навабранцаў не траплялі кармільцы сем’яў, якім фельчар палка выдаваў фіктыўныя даведкі пра хваробы. Часам самі добраахвотнікі папярэджвалі сельскіх старастаў аб правядзенні такіх «добраахвотных» набораў.
«Цэнтр», як і ўсе ўсходнія часткі, перажыў масавы пераход сваіх падраздзяленняў да партызанаў. аднойчы дэзертаваў ўвесь музычны ўзвод. Сышоў у лес і начальнік штаба маёр Качаткоў з двума афіцэрамі.
У кастрычніку 1943 года полк быў адпраўлены ў Францыю і падпарадкаваны 7-й арміі Вермахта. У красавіку 1944 года — расфармаваны (асабісты склад часткова перададзены ў школу па падрыхтоўцы асабовага складу Усходніх войскаў).
Склад
У полк ўваходзілі два рэзервовыя батальёны: 1-ы (тры пяхотныя роты і рота цяжкае зброі) і 2-і (рэзервовая сапёрная рота, казачы рэзервовы эскадрон, рэзервовая батарэя, рэзервовая рота сувязі), а таксама руская каманда (імаверна, рота) прапагандыстаў. Рота сувязі налічвала 100 чалавек, Батарэя — 150, усе астатнія роты — па 250. На фармаванне палка звяртаўся запасны батальён «Цэнтр». Забеспячэнне і спажытак палка забяспечвала 203-я ахоўная дывізія Вермахта. У палку дзейнічала афіцэрская школа.
Паводле ўспамінаў тагачасніка, камандовец роты батальёна «Бярэзіна» паручнік Казанкін (з эмігрантаў) казаў сваім падначаленым:
…Сфармаваныя рускія батальёны павінныя служыць пакуль (ён падкрэсліваў гэтае слова) амартызатарам паміж нямецкай арміяй і насельніцтвам.
Арыгінальны тэкст (руск.)
…Сформированные русские батальоны должны служить пока (он подчеркивал это слово) амортизатором между немецкой армией и населением.
Паводле інфармацыі з той жа крыніцы, каштоўным папаўненнем для палка былі былыя кадры арміі генерала Бялова:
…гэтыя людзі яшчэ не былі знясіленыя лагерамі. Тым не менш, многія з іх ўліліся ў батальёны «Дняпро», «Бярэзіна», «Прыпяць» і іншых падобных фармаванняў.
Арыгінальны тэкст (руск.)
…эти люди еще не были истощены лагерями. Тем не менее, многие из них влились в батальоны Днепр, Березина, Припять и других подобных формирований.
Афіцэрскі склад
Камандоўцам палка быў прызначаны белаэмігрант, афіцэр Рускай арміі (на 1920 год) Н. Г. Яненка (у некаторых крыніцах таксама Янецкі), які ў 1944 годзе меў годнасць падпалкоўніка Вермахта. Начальнікам аддзялення сувязі ў штабе палка стаў гэтак жа былы белагвардзеец, Георгіеўскі кавалер Ігар Канстанцінавіч Саламаноўскі (у 1944 г. — маёр Вермахта).
Спасылкі
