Васіль Феафілавіч Купрэвіч

Васіль Феафілавіч Купрэвіч
В. Ф. Купрэвіч у 1917 годзе
В. Ф. Купрэвіч у 1917 годзе
Дата нараджэння 12 (24) студзеня 1897[1]
Месца нараджэння
Дата смерці 17 сакавіка 1969(1969-03-17)[2] (72 гады)
Месца смерці
Месца пахавання
Грамадзянства
Род дзейнасці батанік, палітык
Навуковая сфера Батаніка
Месца працы
Навуковая ступень доктар біялагічных навук
Навуковае званне
Альма-матар Інстытут павышэння кваліфікацыі нацыянальных кадраў у Маскве
Вядомыя вучні Эма Пятроўна Камарова і Зоя Якаўлеўна Сярова
Партыя
Член у
Узнагароды
Герой Сацыялістычнай Працы  — 1969
Ордэн Леніна  — 1967 Ордэн Леніна  — 1969 Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга  — 1957 Ордэн «Знак Пашаны»
Лагатып Вікікрыніц Творы ў Вікікрыніцах
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Васі́ль Феафі́лавіч Купрэ́віч (24 студзеня 1897, Кальнікі[4] — 17 сакавіка 1969) — беларускі савецкі біёлаг і міколаг, кандыдат навук (1934), доктар біялагічных навук (1941(1942[5])), прафесар (1950), акадэмік АН БССР (1952), член-карэспандэнт АН СССР (1953).

Навуковыя працы па фізіялогіі хворых раслін, сістэматыцы грыбоў. Выявіў пазаклетачнае выдзяленне ферментаў у аблігатных паразітаў і кончыкамі каранёў вышэйшых раслін, даказаў магчымасць засвойвання раслінамі вуглекіслаты, якая трапляе ў каранёвую сістэму з вадою з глебы.

Біяграфія

Сям’я і дзяцінства

Бацькі В. Ф. Купрэвіча

Дзед Васіля Купрэвіча меў невялікі кавалак зямлі ў в. Кальнікі[6], які не мог пракарміць сям’ю, таму бацька Купрэвіча, Феафіл Лявонавіч, быў вымушаны ўладкавацца на працу лесніком да графа Любенскага і пераехаць разам з жонкай Матронай Паўлаўнай і сваімі 4 сынамі[7][8] ў в. Сафіёўка Аршанскага раёна[9]. Бацька браў сына з сабою ў лес на абходы. Менавіта там хлопчык атрымаў першыя веды пра грыбы і расліны[9].

Пасля навучання ў вясковай школе в. Дзевіна з 1906[9] па 1910 год Купрэвіч паступіў у сельскагаспадарчае вучылішча ў Смалянах (Аршанскі павет, Магілёўская губерня)[10]. Пасля заканчэння школы ён атрымаў спецыяльнасць агранамічнага старасты, але тым часам да юнака прыйшло разуменне, што яго не прываблівае праца на пана[9].

В. Ф. Купрэвіч любіў чытаць і шмат часу праводзіў з кнігамі[9], асабліва яму падабаліся аповяды пра падарожжы, мора і далёкія краіны[9], што і вызначыла яго далейшыя жыццёвыя крокі.

Маладосць

Атэстат Купрэвіча
Купрэвіч-матрос
Эсмінец «Самсон» у 1927 годзе

Па сканчэнні Смалянскай вучэльні ў 1913 г. паступае ў школу юнгаў у г. Пецярбургу, потым у матроскую гімназію ў Гельсінгфорсе (Вялікае княства Фінляндскае). Захаваўся выдатны атэстат Купрэвіча і добрыя водгукі пра яго адказнасць і ўважлівасць да вучобы[10]. У канцы навучання з нагоды пачатку імперыялістычнай вайны юнакі былі накіраваныя на баявыя караблі[9].

Пасля здачы іспыту на артылерыста ў 1915 годзе у званні старшыны Купрэвіч загадваў кармавым плутонгам эскадранага мінаносца «Самсон  (руск.) (бел.» пры баях з нямецкім флотам у Рыжскім заліве, удзельнічаў у Маанзундскай абароне (1917), у час кастрычніцкіх падзей быў на баку бальшавікоў, разам з усёй камандай мінаносца «Самсон» прымаў удзел у штурме Зімняга Палаца ў кастрычніку 1917 года[11]. У красавіку 1918 года некалькі караблёў Балтыйскага флоту, у тым ліку і «Самсон» знаходзіліся ў лядовым паходзе[9][12].

У гэты час Васіль Феафілавіч Купрэвіч паступіў на першы курс фізіка-матэматычнага факультэта Гельсінгфорскага ўніверсітэта[8][13].

Калі, паводле Брэсцкага міру, Фінляндыя аддзялілася ад Расіі, Васіль Феафілавіч кінуў вучобу і накіраваўся ў Кранштат[8].

Марскія паходы падарвалі здароўе Купрэвіча, ён быў паранены і пасля лячэння ў шпіталі дэмабілізаваны і вярнуўся дахаты[8][9].

У чэрвені 1918 года ўладкаваўся настаўнікам Кляннікаўскай школы, затым выкладчыкам прыродазнаўства і хіміі ды загаднікам беларускай 7-гадовай школы ў Смалявічах[12].

Сістэматык жывой прыроды
Аўтар найменняў шэрага батанічных таксонаў. У батанічнай (бінарнай) наменклатуры гэтыя назвы дапаўняюцца скарачэннем «Kuprev.».
Персанальная старонка на сайце IPNI

Навуковая дзейнасць

Пачатак працы

У 1925 г. атрымаў ганаровы дыплом сельскагаспадарча-рамесніцкай выставы за складанне зёльніка насення пустазелляў Смалявіцкага раёна. З 1926 года ў краязнаўчых часопісах пачынаюць з’яўляцца яго першыя нататкі як педагога і метадыста[9]. Працуючы ў школе, В. Ф. Купрэвіч з 1928 па 1931 год адначасова завочна навучаўся на спецыяльным факультэце аддзялення аграбіялогіі Інстытута павышэння кваліфікацыі кадраў народнай адукацыі ў Маскве і скончыў яго ў 1931 годзе[9].

Купрэвіч праходзіў выкладчыцкую перападрыхтоўку ў Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі, ён таксама стаў адным з першых аспірантаў АН БССР, працаваў у галіне фізіялогіі раслін, аспірантуру праходзіў у Батанічным інстытуце Акадэміі навук СССР ў Ленінградзе ў 1931-1934. Паралельна з аспірантурай В. Ф. Купрэвіч выкладаў у Ленінградскай ваенна-медыцынскай акадэміі. Ён працаваў над фізіялогіяй раслін, сістэматыкай грыбоў. Выставіў гіпотэзу пра прагрэсіўную рэдукцыю і спецыялізаваны энзімны механізм паразітычных грыбоў у час іх эвалюцыі[12]. У 1934 годзе ён абараніў кандыдацкую дысертацыю пад кіраўніцтвам У. А. Траншэля  (руск.) (бел.[14] па тэме «Да фізіялогіі хворай расліны. Фізіялагічныя дадзеныя пра шкоднасць некаторых грыбных і вірусных захворванняў культываваных раслін» і прыехаў у Мінск.

В. Ф. Купрэвіч працаваў старэйшым навуковым супрацоўнікам лабараторыі фітапаталогіі, потым загаднікам лабараторыі фізіялогіі раслін Інстытута біялагічных навук Акадэміі навук БССР. Па сумяшчальніцтву выкладаў фітапаталогію ў Вышэйшай камуністычнай сельскагаспадарчай школе ў Мінску, у БДУ, дарвінізм у Гомельскім педагагічным універсітэце і Беларускім сельскагаспадарчым інстытуце (Горкі).

Умовы для працы былі не вельмі спрыяльнымі і Купрэвіч пераехаў у Ленінград на працу ў Батанічны інстытут АН СССР[9].

Вялікая Айчынная вайна

З пачаткам Вялікай Айчыннай вайны і блакады Ленінграда В. Ф. Купрэвіч, адправіўшы жонку і сына-школьніка ў эвакуацыю, застаецца ў абложаным горадзе[9]. Ён піша родным: «Я жыву цяпер у поўнай адзіноце. Уначы ў пакоі халодна. Тапіць печку няма чым. Учора перад нашым домам упаў самалёт. Хатка ацалела, толькі вокны і дзверы павыляталі. На шчасце, пажар не паўстаў. Страты панеслі аранжарэі. Ратуем расліны»[15].

Купрэвіч удзельнічаў у супрацьпаветранай абароне Батанічнага інстытута і саду, за што быў узнагароджаны медалём за ўдзел у гераічнай абароне Ленінграда[16].

Як прадстаўнік мясцкама інстытута, Купрэвіч прадпрымае ўсе меры для выратавання каштоўных калекцый раслін і элітнага насення, напрыклад, ён забраў дамоў цеплалюбівыя мексіканскія кактусы, каб «грэцца разам»[9][15].

У дні, калі ўвесь горад пакутаваў ад голаду, Купрэвіч працаваў над доктарскай дысертацыяй «Фізіялогія хворай расліны ў сувязі з агульнымі пытаннямі паразітызму»[9] і абараніў яе 20 лістапада 1941 года[13]. Рыхтуючы дысертацыю, Васіль Феафілавіч прааналізаваў 178 навуковых прац айчынных і 554 працы замежных біёлагаў. Напісаў свае 22 навуковыя працы[13].

Супрацоўнікі Батанічнага інстытута, якія засталіся ў жывых, эвакуіруюцца па «дарозе жыцця» 8 лютага 1942. Васіль Феафілавіч пры росце прыкладна метр дзевяноста важыў усяго 48 кілаграмаў[15].

Купрэвіч быў эвакуіраваны ў Казань (Татарстан), затым у Сыктыўкар (Комі) і Таджыкістан. Увесь гэты час Купрэвіч не пакідае сваёй навуковай дзейнасці. Падчас эвакуацыі ён працуе над вывучэннем хвароб вінаграду[9]. У Казані Васіль Феафілавіч вёў фларыстычныя і батанічныя працы ў складзе аграбіялагічнага аддзела (заг. аддзела С. А. Каспарава). У гэтым аддзеле распрацоўвалася тэма «Біяхімічнае і фізіялагічнае абгрунтаванне паводзін сельскагаспадарчых культур у перыяд вегетацыі і захоўвання»[17].

У гады Вялікай Айчыннай вайны фашысты жорстка расправіліся з бацькамі Васіля Феафілавіча. У 1942 годзе бацька быў па-зверску забіты на вачах Матроны Паўлаўны. У 1944 г. ад ран і голаду памерла маці — Матрона Паўлаўна[18].

Пасляваенны час

Я. Колас і дырэктар Батанічнага інстытута АН СССР Васіль Купрэвіч падпісваюць Стакгольмскі заклік  (руск.) (бел.. 1950

З 1949 па 1952 год працуе дырэктарам Батанічнага інстытута АН СССР. У 1950 атрымаў званне прафесара. У студзені 1952 г. абраны акадэмікам і прэзідэнтам АН БССР, у 1953 — членам-карэспандэнтам АН СССР. У час працы ў Інстытуце біялогіі і Аддзеле фізіялогіі і сістэматыкі ніжэйшых раслін АН БССР выявіў пазаклеткавае выдзяленне ферментаў у аблігатных паразітаў і кончыкамі каранёў вышэйшых раслін, даказаў магчымасць засвойвання вуглекіслаты для фотасінтэзу, што трапляе ў корань з глебы разам з вадой[12].

Па ініцыятыве В. Ф. Купрэвіча ў рамках АН БССР былі створаныя Інстытуты фізікі, матэматыкі, ядзернай энергетыкі, цепла- і масаабмену, тэхнічнай кібернетыкі, генетыкі і цыталогіі. Праўленне Купрэвіча было адзначана бурным ростам Акадэміі Навук. У 1959 г. у ёй працавала 900 чалавек, а літаральна праз некалькі гадоў, калі прэзідэнтам стаў Купрэвіч, супрацоўнікаў стала 12 тысяч[19].

З 1958 В. Ф. Купрэвіч стаў загадчыкам Аддзелу фізіялогіі і сістэматыкі ніжэйшых раслін АН БССР.

Адкрыў існаванне глебавых энзімаў, якімі апартуністычна сілкуюцца вышэйшыя расліны праз свае каранёвыя сістэмы. Абгрунтаваў магчымасць практычнага выкарыстання актыўнасці глебавых энзімаў, заснаваў новы кірунак глебазнаўства — глебавую энзімалогію[12].

У 1966 годзе выйшла кніга «Почвенная энзимология» (бел.: «Глебавая энзімалогія»), якая пабольшыла даследаванні ў гэтай галіне. Гэтая праца В. Ф. Купрэвіча атрымала высокую ацэнку і шырокую падтрымку ў навуковых колах. У сваёй кнізе Купрэвіч дае поўнае вызначэнне прадмета глебавай энзімалогіі як навукі. Гэта дае магчымасць казаць пра Васіля Купрэвіча як пра заснавальніка новага кірунку ў біялогіі і біяхіміі глебы[9].

На думку[20] У.С. Губарава  (руск.) (бел., В. Ф. Купрэвіч адыграў вырашальную ролю ў станаўленні навуковых даследаванняў на Беларусі.

Навуковая дзейнасць В. Ф. Купрэвіча была вядомая і за межамі СССР. Ён удзельнічаў у працы Міжнароднага батанічнага кангрэса ў Парыжы ў 1954 годзе. У 1955 Васіль Феафілавіч ўзначаліў дэлегацыю БССР на міжнароднай канферэнцыі ў Жэневе па мірнаму выкарыстанню атамнай энергіі. Пазней, у 1958—1960 гг., В. Ф. Купрэвіч ў складзе парламенцкай групы наведаў Вялікабрытанію, Бельгію, Бразілію і Афрыку[9].

Купрэвіч — аўтар больш за 100 навуковых прац, у т.л. 7 манаграфій[21]. Падрыхтаваў шэраг кандыдатаў і дактароў навук.

Уклад у геранталогію

В. Ф. Купрэвіч стварыў сектар геранталогіі ў АН БССР, які пачаў актыўную працу па вывучэнні механізмаў старэння[7].

В. Ф. Купрэвіч абгрунтаваў старэнне і смерць як працэс нарастання парушэнняў міжклеткавых узаемадзеянняў, што прыводзіць да дэзінтэграцыі структуры і парушэння функцый біялагічнага аб’екта, што ў канчатковым выніку прыводзіць да смерці. З гэтых пазіцый акадэмік В. Ф. Купрэвіч разглядаў смерць не як агульна-біялагічны працэс, а як свайго роду захворванне, супраць якога можна знайсці лячэнне[7].

Васіль Феафілавіч Купрэвіч спрабаваў даследаваць такую з’яву, як працягласць чалавечага жыцця (пры гэтым ён абапіраўся на працы такіх навукоўцаў як А. Вейсман і Іван Паўлаў). Купрэвіч зрабіў выснову, што механізм смерці паўстаў у працэсе эвалюцыі[8].

Філасофскія даследаванні

Купрэвіча-філосафа адносяць да прадстаўнікоў рускага касмізму. Філасофскія працы Купрэвіча прысвечаныя праблеме жыцця і яго індывідуальнага канца. Ён прытрымліваўся таго пункту погляду, які праводзіў Фёдараў яшчэ ў канцы XIX стагоддзі: смерць не першапачатковая ў прыродзе, яна з’явілася прыстасавальным эфектам, выпрацаваным у працэсе эвалюцыі. Але ў чалавеку гэты найэфектыўнейшы механізм удасканалення роду — праз змену пакаленняў — не проста вычэрпвае сябе, праз яго ўжо не дасягаецца міжвольнага прагрэсу, бо ўступае актыўная сіла, якая пераўтварае свет і сябе — розум, які самой сваёй існасцю патрабуе асабістага і бясконцага ўдасканалення. Бо смерць больш усяго непрымальная менавіта з пункта погляду асобы, надзеленай пачуццямі і свядомасцю. Купрэвіч разумее, што ўсведамленне непазбежнасці смерці, адчуванне бяссілля перад безданню, у якой бясследна знікаюць жывыя, якія адчуваюць, думаючыя істоты, нараджае ўнутраны трагізм свядомасці і існаванні чалавека, які можа і павінен быць пераадолены.

Рэдактарская праца і грамадская дзейнасць

В. Ф. Купрэвіч быў галоўным рэдактарам наступных выданняў: «Ботанический журнал» (1959—1966), «Микология и фитопатология» (1967—1969), «Доклады АН БССР» (1952-69)[12].

Васілій Феафілавіч Купрэвіч з вялікай цікавасцю ставіўся да фатаграфіі і спрыяў стварэнню фотаклуба «Мінскага таварыства фатографаў-аматараў», з 1927 года ён быў абраны яго ганаровым старшынёй[22]. Таксама ў рукапісах Купрэвіча захаваліся малюнкі, выкананыя яго рукой[23].

У Цэнтральнай навуковай бібліятэцы захоўваецца асабісты архіў В. Ф. Купрэвіча, які складаецца з 2405 адзінак захавання. Ён быў перададзены Алегам Васільевічам Купрэвічам, сынам акадэміка, у 1989 годзе[24].

Дэпутат ВС БССР (1951—1955) і СССР (1954—1969)[12].

Некаторыя біялагічныя віды, апісаныя В. Купрэвічам

В. Ф. Купрэвіч апісаў 179 відаў паразітарных і сапрафітных грыбоў канюшыны і люцэрны (1954) і 180 відаў іржавых грыбоў, якія наносяць шкоду хлебным злакам і дзікарослым карысным раслінам (1957)[25][26].

Некаторыя з іх:

Уплыў на масавую культуру

Валянцін Пікуль згадаў мужнага камандора Васіля Купрэвіча у сваім рамане «Маанзунд»[13].

Распавядаючы пра свой фільм «Касмічная адысея» у 1968 годзе, Стэнлі Кубрык прывёў словы Купрэвіча: «Я перакананы, што мы знойдзем спосаб адключыць механізмы старэння клетак»[27].

С. Ц. Канёнкаў  (руск.) (бел. стварыў скульптурны партрэт Васіля Феафілавіч, які захоўваецца ў зборы Смаленскага музея С. Т. Канёнкава[7]. Пад уплывам ідэй В. Ф. Купрэвіча паўстала класічная п’еса «Брама неўміручасці» вядомага беларускага паэта Кандрата Крапівы, у якой закранаецца праблема этыкі ўзаемаадносін паміж людзьмі, якія атрымалі дар неўміручасці[7].

Узнагароды

Герой Сацыялістычнай Працы, званне «Заслужаны дзеяч навукі БССР» (1967)[12], два ордэны Леніна (1967, 1969), ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга (1957), «Знак Пашаны» (1953), медалі.

Ацэнкі і памяць

Імем В. Ф. Купрэвіча быў названы цеплаход савецкага гандлёвага флоту «Акадэмік Купрэвіч»[28], яго імя наданае Інстытуту эксперыментальнай батанікі[12], вуліцы ў Мінску, гімназіі і вуліцы ў Смалявічах. У гімназіі створаны мемарыяльны музей акадэміка В. Ф. Купрэвіча. Стужачку пры адкрыцці музея перарэзаў яго сын, генерал-маёр Алег Васільевіч Купрэвіч[29][30].

Пахаваны на Усходніх могілках Мінска[10], надмагільны помнік уключаны ў 2007 годзе ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь як аб’екты гісторыка-культурнай спадчыны рэспубліканскага значэння[31]. У Мінску на доме, дзе жыў В. Ф. Купрэвіч, усталявана мемарыяльная дошка[32][33].

Да 115-годдзя была арганізавана выстаўка «Акадэмік Купрэвіч (да 115-годдзя з дня нараджэння)», якая адлюстроўвае найбольш значныя этапы навуковай, творчай, службовай і грамадскай дзейнасці В. Ф. Купрэвіча[34].

Працы

  • Научные труды. Т. 1-4. — Мн., 1971-75
  • Физиология больного растения в связи с общими вопросами паразитизма. — М.; Л., 1947
  • Почвенная энзимология. — Мн., 1966 (совм. с Т. А. Щербаковой)
  • Академия наук Белорусской ССР: Очерк истории и деятельности. — 3 изд. — Мн., 1968
  • Купревич В. Ф., Траншель В. Г. «Флора споровых растений СССР. Т. IV. Melampsoraceae» (1957)
  • В. Ф. Купревич, Болезни клевера и люцерны: определитель — 1954 — Изд-во Академия наук СССР

Зноскі

  1. ↑ National Library of Israel Names and Subjects Authority File Праверана 4 студзеня 2025.
  2. ↑ Купревич Василий Феофилович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 27 верасня 2015.
  3. ↑ Купревич Василий Феофилович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.
  4. ↑ Купревич Василий Феофилович в БСЭ (руск.)
  5. ↑ Паводле звестак НАН РБ
  6. ↑ Кальники (руск.)
  7. ↑ а б в г д Академик Василий Феофилович Купревич как один из основоположников отечественной геронтологии (руск.)
  8. ↑ а б в г д КУПРЕВИЧ Василий Феофилович (руск.)
  9. ↑ а б в г д е ё ж з і к л м н о п р с Нарадзіўся Васіль Купрэвіч Архівавана 9 лістапада 2011. (руск.)
  10. ↑ а б в Рукапісы не гараць. Васіль Купрэвіч Архівавана 20 снежня 2017.
  11. ↑ Известные революционеры. КУПРЕВИЧ Василий Феофилович (род. в 1897 году)(недаступная спасылка) (руск.)
  12. ↑ а б в г д е ё ж з т. 5. Биографический справочник. Мн: Издательство «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. 29 с.
  13. ↑ а б в г Камандор навукі Архівавана 12 кастрычніка 2011.
  14. ↑ САНКТ-ПЕТЕРБУРГСКАЯ АКАДЕМИЯ НАУК Архівавана 27 лістапада 2012. (руск.)
  15. ↑ а б в Василий Феофилович Купревич (руск.)
  16. ↑ Василий Феофилович Купревич (руск.)
  17. ↑ Василий Феофилович Купревич (руск.)
  18. ↑ На родине Купревича В. Ф. Архівавана 12 кастрычніка 2011. (руск.)
  19. ↑ Интеллигент первого поколения Архівавана 10 мая 2010. (руск.)
  20. ↑ В. Губарев. Воспоминания о вселенной Архівавана 6 сакавіка 2016. (руск.)
  21. ↑ 7-ы прэзідэнт НАН Беларусі КУПРЭВІЧ Васілій Феафілавіч
  22. ↑ Альбом фатаграфій НФК «Мінск»
  23. ↑ Малюнкі В. Ф. Купрэвіча, зробленыя падчас пасяджэння 47-ай канферэнцыі Міжпарламенцкага Саюза. 1958 г.
  24. ↑ Васіль Купрэвіч Архівавана 6 лютага 2012.
  25. ↑ EOL
  26. ↑ КУПРЕВИЧ Василий Феофилович Архівавана 1 снежня 2021. (руск.)
  27. ↑ Playboy Interview: Stanley Kubrick(недаступная спасылка) (англ.)
  28. ↑ Фатаграфія цеплахода
  29. ↑ Его имя носит наша гимназия Архівавана 3 снежня 2012. (руск.)
  30. ↑ Мемориальный музей академика В. Ф. Купревича Архівавана 12 кастрычніка 2011. (руск.)
  31. ↑ склад. В.Я. Абламскі, І.М. Чарняўскі, Ю.А. Барысюк. Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь. — Мн.: БЕЛТА, 2009. — 684 с. — ISBN 978-985-6828-35-8.
  32. ↑ Нарадзіліся на Смалявіччыне
  33. ↑ Постановление Совета Министров Белорусской ССР от 18 июня 1969 г. № 214 Об увековечении памяти В. Ф. Купревича(недаступная спасылка) (руск.)
  34. ↑ Выставка к 115-летию со дня рождения Василия Купревича расскажет о наследии ученого (руск.)

Літаратура

  • У. Ліпскі Ад матроса рэвалюцыі да прэзідэнта Акадэміі // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. — № 4. — Мн.: Полымя, 1986. — ISSN 0131-2669 — С. 1—3.
  • Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 411. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
  • М. Касцюковіч The 7th President — Vasilii F. KUPREVICH // [THE NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES OF BELARUS]. — У Сеціве.
  • Купревич В. Ф. Долголетие: реальность мечты // Литературная газета. — 4 декабря 1968. — № 49.
  • Купревич В. Ф. Приглашение к бессмертию // Техника — молодёжи. — № 1. — 1965.
  • Купревич В. Ф. Путь к вечной жизни // Огонёк. — № 35. — 1967.
  • Ліпскі У. С. Урокі Купрэвіча: Дакум. аповесць. — Мн., 1987.

Спасылкі