Basilicata, históricamente conocida como Lucania (esti últimu términu foi la denominación oficial dende l'añu 1932 hasta 1947),[1] ye una de les venti rexones que conformen la república italiana. La so capital y ciudá más poblada ye Potenza. Ta allugada en Italia meridional, llindando al norte y este con Puglia, al sureste col golfu de Taranto (mar Xónicu), al sur con Calabria, al suroeste col mar Tirrenu y al noroeste con Campania. Con 575 993 hab.en 2013 ye la tercer rexón menos poblada del país —per delantre de Molise y Valle d'Aosta, la menos poblada— y con 57 hab/km², la segunda menos densamente poblada, per delantre de Valle d'Aosta.[2]
El topónimu Basilicata apaez per vegada primera en redol al sieglu X. La proveniencia de tal nome acomúñase de cutiu col términu griegu Basilikos, nome col que se llamaba a los gobernantes bizantinos de la rexón. Basilikos en griegu quier dicir "funcionariu del rei" y deriva d'otra pallabra griega : Basileus (Rei). Una tesis bien acreditada, fai derivar el nome de la Basílica d'Acerenza, que'l so obispu tenía xurisdicción sobremanera'l territoriu. Tal nome apaez per vegada primera nel Catalogo dei baroni normanni ("Catálogu de los barones normandos") del añu 1154.[3] Otra hipótesis, menos acreditada, diz que l'orixe del nome atopar nel emperador bizantínBasilio II.
L'otru nome de la rexón, Lucania, tampoco tien un orixe claru. Podría venir de los lucanos, población osca-sabélica proveniente de la Italia central, qu'entós tomaría'l nome del héroe epónimu Lucus. Pa dellos estudiosos provendría del llatínlucus ("monte sagráu") yá qu'en dómines remotes la rexón yera cubierta de frondosos montes. Otra visión histórica sostién que'l nome provién de griegu lykos ("llobos") por cuenta de les menaes de llobos que poblaben el territoriu. Otra hipótesis sobre l'orixe del topónimu Lucania ye que vien del términu grieguLeukos ("blancura"), allegáu al llatínLux ("Lluz"). O tamién de los Lyki, población proveniente d'Anatolia que s'establecería nel valle del ríu Basento.
Una suxerente lleenda quier que'l nome proviniera d'un pueblu empobináu al Sur, una vegada xuníu nuna tierra dende la cual víase surdir el Sol, y que'l nome de Lucania indicara entós la "Tierra de lluz". Esta lleenda confirmaría un ligamen llingüísticu ente'l topónimu Lucania y el raigañu protoindoeuropeaLeuk qu'anició la pallabra llatina Lux ("lluz") y la griega leukos ("relluciente, blancu").
Mientres el periodu fascista el territoriu rexonal tomó de nuevu'l nome de Lucania, pero cola nacencia de la República volvió llamase Basilicata.[4]
El 47 % de los sos 9.992 km² ta cubiertu per montes, lo que fai de Basilicata la rexón más montascosa del sur d'Italia. Tomando una amplia parte de los Apeninos meridionales, ente Ofanto nel norte y el macizu del monte Pollín (2267 msnm) nel sur. Atópase bordiáu pel este per una gran parte de la depresión del ríu Bradano que ta travesáu por numberoses corrientes y cayentes hasta les llanures costeres del mar Xónicu. La rexón tien una mariña curtia nel llau tirrenu de la península. Los mayores altores de los Apeninos lucanos atopar nos macizos del Pollín (Serra Dolcedorme - 2.267 m) y del Sirino (Monte Papa - 2.004 m), el Monte Alpi (1.900 m), el Monte Raparo (1.764 m) y el complexu montascosu de la Maddalena (Monte Volturino - 1836 m). Igualmente esiste un volcán llamáu Spento xustu al norte de la rexón.
Entres les traces xeolóxiques de la rexón atopen el volcánicu monte Vulture y les falles sísmiques de la zona de Melfi y Potenza nel norte y alredor del monte Pollín nel sur. Gran parte de la rexón quedó afarada nun terremotu de 1857. Tamién hai un problema coles fanes de tierra, que son causaos non yá pola estructura litolóxica del sustratu y la so caótica deformación teutónica, sinón tamién pola falta de tierra con monte.
El 45% ta apoderáu por llombes que son de tipu magrizu, suxetes a fenómenos d'erosión que dan llugar a deslizamientos de tierra. El restu del territoriu, un 8% son llanures. Namái tien una gran llanura: la Piana di Metaponto, qu'ocupa la parte meridional de la rexón, na mariña xónica, esto ye, nel golfu de Taranto.
Los ríos lucanos son de calter enchente y los más importantes son el Bradano, el Basento, l'Agri, el Sinni y el Cavone. Ente los llagos, los del Monticchio tienen orixe volcánicu, ente que los de Pietra del Pertusillo, de San Giuliano y del Monte Cotugno son construyíos artificialmente pa usos potables y de regación. Artificial ye tamién en llagu Camastra que les sos agües fueron potabilizadas. Les costes de la mariña xónica son baxes y arenoses ente que les de la mariña tirrena son altes y predreses.
La variabilidá del clima vese influyíu por trés costes (Adriática, xónica y tirrena) y la complexidá de les traces físiques de la rexón. El clima ye de tipu mediterraneu na mariña. Sicasí, nel montascosu interior ye de tipu continental, con cambeos de temperatura sópitu ya inclusive nevaes en iviernu; de fechu si enfusar yá namái un quilómetru al interior, sobremanera pel iviernu, la suavidá vese sustituyida de secute por un clima severu y húmedu. La parte oriental de la rexón (ensin la proteición de los Apeninos) recibe l'influxu del Adriáticu, al que se dirixe la orografía del territoriu y l'altitú irregular de los montes.
Pueden estremase delles zones o contornes, coles sos propies carauterístiques climátiques, de flora y fauna:
llanura xónica del Metapontino, al sur-sureste, onde los iviernos son nidios y lluviosos y los branos templáu y secu, pero bastante ventilados. Trátase d'una vasta llanura aluvial onde se practica l'agricultura intensiva de tipu industrial y una tipoloxía de mariña de tipu baxa y arenosa.
mariña tirrénica. Equí reprodúcense les mesmes afinidaes col clima del área xónica, cola sola diferencia de que pel iviernu la temperatura ye llixeramente más elevada y nel branu llixeramente más fresca y el mugor ta bien acentuada.
Llombes de Matera, nel centru-este de la rexón, onde les carauterístiques climátiques mediterránees se atenúan notablemente andando escontra l'interior: yá a partir de los 300-400 metros los iviernos son fríos y borrinosos, y la nieve puede faer la so apaición en diverses ocasiones al añu dende payares hasta marzu. Tamién equí los branos son templaos y secos, con escursiones térmiques diaries bastantes elevaes. Trátase d'una serie de llombes con gran presencia de magres y fuécares;
Monte apenínica, que se correspuende a 7/10 del territoriu rexonal. Equí los iviernos resulten bien fríos, sobremanera a más de 1.000 metros de cota, onde la nieve nel suelu apaez hasta la metá de la primavera, pero puede permanecer hasta finales de mayu sobre los relieves mayores. Los branos son moderadamente templaos, inclusive si les temperatures nocherniegues pueden ser bien fresques. Pueden estremase dos zones montascoses:
Potentino/Dolomites lucanos al noroeste onde predomina una altitú media de 1.200-1.500 metros. Equí atópase Potenza, la capital rexonal, a 819 msnm, onde l'iviernu puede nevar y les temperatures baxen bastantes graos baxo cero (el récor de la ciudá ta en -15 °C), colo que resulta ser una de les ciudaes más fríes d'Italia.
Vulture-Melfese al nordeste con carauterístiques de pandu otra manera semaos de granu, mientres na zona del Vulture alternen los montes y los viñeos.
Basilicata tuvo habitada dende la dómina prehistórica. Los primeros asentamientos humanos remontar al Paleolíticu inferior (Homo Erectus) y tien abellugos del Mesolíticu. Dende'l V mileniu e.C. espublizáronse los asentamientos en villes fortificaes y na Edá del Fierro esiste una cultura indíxena local. La rexón foi orixinariamente conocida como [[Lucania] y los sos primeros habitantes conocíos fueron los lucanos. Estrabón (Xeografía VI, I, 1) escribió qu'antes de la llegada de los colonos griegos nel sieglu VII y sieglu VIII e.C. , nun esistía'l pueblu lucano nel área del golfu de Taranto y que solamente habitaben estos territorios poblaciones enotrias. Fueron les poblaciones samnitas provenientes de rexones como la Campania qu'al fortalecese espulsaron a les poblaciones establecíes con anterioridá y de esta manera y como resultáu d'un llargu procesu fórmase'l pueblu lucano. Nel sieglu VIII e.C. fundóse la colonia griega de Siris (por colonos procedentes d'Asia Menor) y alredor del añu 630 e.C. la de Metaponto, por colonizadores aqueos, completando la ocupación de la mariña xónica, mientres nel interior siguen floriando les comunidaes indíxenes (en particular na zona de Melfi).
Los primeros contactos de los romanos colos lucanos deber a alianza temporal qu'alcordaron dambos contra los samnitas en redol al añu 330 e.C.. Dempués de la conquista de Taranto nel añu 272 e.C. el dominiu romanu estender a tola rexón. Nel sieglu II e.C., los lucanos aliar con Pirro y con Aníbal mientres la segunda guerra púnica pa lliberar del predominiu romanu. Lucania y Brucio formaron la III Regio del emperador Augustu. Los romanos fueron los primeres qu'esplotaron los trupos montes de la rexón, un procesu que siguió a lo llargo de los sieglos y que práuticamente escosó esti recursu natural. Enllargaron la vía Apia hasta Brindisi y fundaron les colonies de Potentia (Potenza) y Grumentum. En Venosa nació'l poeta llatín Horacio.
A finales del sieglu V Lucania taba yá llargamente cristianizada y tres la cayida del Imperiu Romanu d'Occidente, sufrió diverses invasiones. Los bizantinos ocuparon les faxes costeres y los ostrogodos que s'establecieron al interior del territoriu. En 568 los longobardos ocuparon Lucania, y pasó a formar parte del Ducáu de Benevento. Les incursiones sarracenes fixeron que la población abandonara la llanura y les proximidaes de la mariña, y asitiárense nos centros protexíos sobre los altores. Tricarico y Tursi conocen una dominación árabe de más llarga duración.[5]
Nel sieglu XIV Lucania travesó una fonda crisis demográfica, atribuyible probablemente a la "cacciata dei Saraceni" ordenada por Carlos d'Anjou. La familia Caracciolo llogró la señoría de Melfi y otros feudos. Na segunda metá del sieglu XV producióse una recuperación económico y demográfico xeneral, incluyida la llegada de prófugos de les rexones del Imperiu bizantín dempués de la cayida de Constantinopla.
Edá Moderna
La Basilicata foi teatru de la famosa Conxura de los barones ordenada nel 1485 pol príncipe de Salerno Antonello II dei Sanseverino aconseyáu por Antonello Petrucci y Francesco Coppola, contra'l rei de Nápoles Fernandu I qu'implicó a munches families feudatarias de señores y barones del reinu de la facción güelfa favorable a los angevinos. La Conxura foi narrada pol historiador Camillo Porzio na so obra La congiura dei Baroni del regno di Napoli contra il re Ferdinando I.
Carlos V coyó los sos dominios a los feudatarios precedentes. Basilicata foi en gran parte puesta so la xurisdicción de Salerno, mientres Matera y la Murgia formaron parte de la Terra d'Otranto. Cola llegada de la nueva clase dirixente, estraña al territoriu de que la so posesión gociaba, y col desplazamientu del tráficu comercial del Mediterraneu al Atlánticu, los feudos lucanos fueron consideraos pura fonte de rentes y los nuevos barones emprestaron escasísimo interés por ameyorar les condiciones económicu y social de les mesmes posesiones. Na segunda metá del sieglu XVI la Basilicata conoz un periodu de relativa tranquilidá y nesta dómina desenvolvióse una notable actividá artística, amestada a los encargos de les grandes families baronales y relixoses. Remaneció una nueva clase entemedia, qu'ayudaba a la clase dirixente a alministrar los feudos. Coles mesmes, les comunidaes llocales formaron les primeres "Universidaes". Nel añu 1663 foi creada una nueva provincia pa la Basilicata, p'asegurar un mayor control, con capital en Matera.
Con Carlos III d'España tamién la Basilicata entró a formar parte nel añu 1735 del Reinu de Nápoles. En 1799, Avigliano foi la primer ciudá (antes inclusive de Nápoles) que llantó l'árbol de la llibertá y proclamó la República Napolitana, que tuvo ente los sos autores a los lucanos Mario Paganu y Michele Granata. La rebelión estender por tola rexón, animada pola "Organizzazione democratica" empuesta polos aviglianeses Michelangelo y Girolamo Vaccaro, pero la insurrección foi reprimida. El 7 d'agostu de 1806 la ciudá de Lauria, qu'entós cuntaba con más de 7.000 habitantes, foi afarada, amburada y escalada poles tropes del xeneral francés Massena. Nos meses d'avientu peracabóse'l asediu de Maratea, concluyéndose con un alcuerdu ente'l coronel Mandarini y el xeneral francés Lamarque. Abandonóse'l proyeutu de reartir les tierres demaniales en llotes.
Darréu, cola torna de los Borbones, la rexón participó pocu nos motinos del añu 1848. El deséu de cambéu y d'innovación fixo xuntar la parte llatifundista de la sociedá lucana a los fechos que llevaron a la unificación nacional nel añu 1860. Basilicata declaró autónomamente la so anexón al Reinu d'Italia el 18 d'agostu de 1860 cola insurrección de Potenza. Foi mientres esti periodu cuando l'estáu confiscó y vendió vastes zones del territoriu de Basilicata qu'antes yera propiedá de la ilesia. Como los propietarios yeren un puñáu de families aristocrátiques riques, el ciudadanu mediu nun vio nenguna meyora inmediata de calter social o económica dempués de la unificación y la probeza siguió apoderando na rexón. Esto dio llugar al fenómenu de bandidaje mientres la Ilesia animaba al pueblu local a alzase contra la nobleza y el nuevu Estáu Italianu. Esti fuerte movimientu d'oposición siguió mientres munchos años.
Foi Montemurro el primer conceyu que proclamó la so adhesión a la unificación, el 14 d'agostu de 1860; a esto siguió la proclamación popular de Potenza, llamada en delantre 18 d'agostu. La falta de reformes prometíes y la creación de vastos llatifundios favorecieron la nacencia de munches insurrecciones, y l'espardimientu del fenómenu del llamáu bandidaje(brigantaggio), auténtica guerra civil qu'implicó a tola rexón mientres alredor de siete años y causó miles de muertos, deportaos y esvalixaos ente los llabradores lucanos. La revuelta contra los Saboya viose animada en particular nes zones del Vulture-Melfese pol notable bandoleru Carmine "Donatelli" Crocco, de Rionero in Vulture, que llegó a formar un exércitu de más de dos mil homes y que se ganó'l nomatu de "Xeneral de los Bandíos".[7]
Historia contemporánea
Les dures condiciones económiques y ambientales, cola presencia de zones de malaria, y la falta d'infraestructura, de trabayu y d'ayudes estatales, como'l restu del mezzogiorno, llevaron a un vastu fenómenu d'emigración. Namái nos años trenta del sieglu XX empezaron delles obres de meyora, como'l acueductu y víes de comunicación.
El 23 de payares de 1980 Basilicata careció un grave terremotu que cutió bona parte del territoriu rexonal. En 1993 inaugurar en San Nicola, fracción de Melfi, la fábrica SATA, onde mora unu de los más importantes establecimientos FIAT d'Europa y otres empreses rellacionaes con Tower Automotive y Magneti Marelli, lo que llevó a la creación de trabayu y a una meyora de les condiciones económiques. A principios de 1994, UNESCO declaró a los Sassi di Matera como un llugar Patrimoniu de la Humanidá. Nel mesmu añu establecióse'l Parque nacional Pollín.
Xeografía humana
Demografía
Anque Basilicata nunca tuvo una gran población, hubo sicasí marcaes fluctuaciones na pauta demográfica de la rexón. En 1881, había 539.258 habitantes pero nel añu 1911 la población baxara un 11% hasta los 485.911 habitantes, principalmente como resultáu de la emigración a ultramar, daqué que ye tradicional nesta rexón. Hubo una lenta medría na población hasta la Segunda Guerra Mundial, dempués de la cual volvió producise la emigración a otros países d'Europa, fenómenu que siguió hasta l'añu 1971 y l'empiezu d'otru periodu de siguíu medría hasta l'añu 1993 (611.000 habitantes). Nos años más recién, sicasí, baxóse del llistón simbólicu de los 600.000 habitantes, como resultáu de la migración y de un amenorgamientu na tasa bruta de natalidá.[8] P'abril de 2011, la población yera de 586.913 habitantes, conocíos como lucanos, con una densidá de 58,91 hab./km² Esta densidá ye bien baxa comparada cola d'Italia nel so conxuntu. Nun hai gran diferencia ente les densidaes de población de les provincies de Matera y Potenza.[8]
La so capital ye Potenza con 68.542 habitantes n'abril de 2010. La segunda ciudá n'importancia ye Matera (60.644 hab. n'abril de 2010).
Divisiones alministratives
La rexón estremar en dos provincies: Potenza y Matera. Formen parte del so territoriu un total de 131 conceyos.
La economía basóse tradicionalmente na agricultura, cultivándose principalmente ceberes (en particular, trigu), lo que representa'l 46% de la tierra total. Les pataques y el maíz producir nes zones de monte. La olivar y la vide tamién s'atopen con frecuencia. Hai un vinu calidable llamáu Aglianico del Vulture, que se produz pela redolada de Rionero. Según l'últimu centru d'agricultura, hai rebañaos de ganáu (77.711 cabeces en 2000).[9]
Ente les actividaes industriales, el sector de la manufactura contribúi al PIB agregu del sector secundariu con un 64% del total, ente que'l sector de la construcción contribúi con un 24%. Dientro del sector servicios, les principales actividaes en términos de PIB son los negocios, el comerciu de distribución, la educación y l'alministración pública. Nos últimos años, s'han desenvueltos nuevos sectores granibles: manufactura, automóvil y especialmente la estracción de crudu. En 2009 Eni emplegaba a 230 persones nesta área, de les cualos el 50% yeren de Basilicata y alredor de 1.800 taben emplegaes n'actividaes direutamente xeneraes poles actividaes de Eni, distribuyíes en 80 compañíes de les que'l 50% son de Basilicata;[10] la rexón produció alredor de 100.000 barriles de crudu, colo que respondía al 11% de la demanda de crudu interna d'Italia.[11]
Na rexón de Basilicata atópase la planta de Fiat Melfi.
Gastronomía
Una especialidá carauterística de la rexón son los pimientos(peperoncino rosso) "crujientes", esto ye, crujientes como yá se mentó. Dellos pimientos coloraos desecados que son escaldiaos n'aceite d'oliva, de cutiu acompañáu por bacaláu o utilizaos como condimento de la pasta. Particularmente destacaos son los pimientos de Senise, conocíos nel dialeutu llocal como los "Safaren", que llograron la marca IGP.
L'elementu base de los productos ellaboraos en Basilicata ye la carne de gochu. Con ella ellabórense embutíos: prosciutti, salsicce, capicolli y pancetta. Pero tamién s'aprecia la carne de corderu y d'oveya. Ente los quesos llograos al traviés del tresformamientu de la lleche local según téuniques tradicionales, destaquen el pecorino de Filiano y de Moliterno, el caciocavallo Podolico ye una notable y variada producción quesera.
Una receta típica con carne de corderu ye la pignati o pecora nel coccio. Tamién destaca la so sopa preparada con anguila y truches; el bacaláu preparar al fornu con pataques y tomate. La verdura suelse usar como acompañamientu pa la carne. Hai una variedá de berenxena lucana de color coloráu que se preparar de diverses maneres: frita, agriduz, asada y envuelta. Típicamente lucana, especialmente nes árees internu y montascosu, ye tamién la frascatula, variante rexonal de la polenta. Dientro de los sos postres son carauterísticos los panzerotti con rellenu duce y los buñuelos de ricota.
.jpg)
.JPG)
