Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Republica de Costa de Vori République de Côte d'Ivoire
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional: "Union-Discipline-Travail" (Francés; Unidat, Disciplina y Treballo)
Himno nacional: L'Abidjanaise
Capital  • Población	Yamoussoukro1[1] 200.103
Mayor ciudat	Abidjan
Idiomas oficials	Francés
Forma de gubierno President Primer Ministro	Republica Alassane Ouattara Patrick Achi
Independencia de Francia	7 d'agosto de 1960
Superficie  • Total	Posición 67º 322.460 km² km²
Población  • Total (2004)  • Densidat	Posición 57º 17.327.724 53 hab/km²
PIB (PPA)  • Total ([[]])  • PIB per capita	Posición º
Moneda	Franco CFA
Chentilicio	Vorián, voriana
Zona horaria	UTC + 0
Dominio d'Internet	.ci
Codigo telefonico	++ 225
Prefixo radiofonico
Codigo ISO
Miembro de: UA, OIF, ONU
1Yamoussoukro ye a capital oficial, Abidjan ye capital de facto

A Republica de Costa de Vori, u, mas simplament, Costa de Vori (en francés: Côte d'Ivoire, unico nombre oficial emplegato internacionalment) ye un país de l'ueste d'Africa. Muga con Liberia, Guinea, Mali, Burkina Faso y Ghana a l'ueste, norte y este, con o Golfo de Guinea a o sud.

En octubre de 1985, o gubierno d'o país demandó que se fese servir o nombre francés, Côte d'Ivoire, en toz os idiomas ta mirar d'evitar a confusión que causaba a diversidat d'os exonimos (Costa de Marfil, Ivory Coast, Elfenbeinküste, Norsunluurannikko, etc).

Os primers contactos con os europeus en a comarca que hue ye Costa de Vori datan de zaguerías d'o sieglo XV, de mans d'os portugueses. Posteriorment, angleses, franceses y neerlandeses facioron os suyos primers contactos. En 1848, se constituyió como un protectorado francés, pa posteriorment convertir-se en una colonia en 1893. Ganó la suya independencia de Francia lo 7 d'agosto de 1960, estando Félix Houphouët-Boigny o primer president d'a republica independient.

A suya economía ye basada sobretot en l'agricultura, con o café y lo cacau como prencipals productos d'exportación. A economía voriana ha conoixiu dende la suya independencia intes de gran expansión, de conchunta con atros d'estancamiento y crisi. En o zaguer decenio, o país ha conoixiu un important creiximiento economico.

Costa de Vori ofreix una gama variada de paisaches, dende a sabana desertica a lo norte dica a chungla virchen. A buega sud lo marcan extensas plachas. Ista comarca, mas pleviosa, se caracteriza per as grans plantacions de productos d'exportación: café, cacau y banana. En o norte o paisache se veye aconformau per un saso granitico recubierto de sabanas. En ista aria chicoz propietarios cautivan sarrachón, panizo y calcagüet.

Lo territorio de Costa de Vori tien l'aspecto d'un cuadrilatero que lo suyo canto inferior corresponde a una costa de 515 kilometros. Lo país se caracteriza per un terreno de baixa altaria, an as prencipals elevacions corresponden a sasos y planas. A rechión montanyosa occidental, manimenos, presenta cualques relieus mayors de mil metros (asinas, o mont Nimba, a maxima elevación d'o país, plega a 1752 m.).

Costa de Vori se troba entre os 4 ° y 10 ° de latitut norte; l'ecuador ye a uns 400 km d'a costa sud d'o país y o tropico ye a uns 1400 km d'a buega norte. Per tanto, a costa de Costa de Vori tien un clima tropical humido de cutio que se converte en un clima ixuto en l'extremo norte. A temperatura meya anyal ye de 28 °C, pero os residents conoixen diferencias de temperatura significativas entre as rechions norte y sud d'o suyo país, asinas como entre as estacions individuals.

Lo clima ye determinau per os sistemas d'aire alisio d'o nord-este y o monzón d'o sudueste: l'aire alisio d'o nord-este (Harmattan) traye aire calient, ixuto y cargau de polvo d'o Sahara en hibierno y ixuta lo país. L'orichen d'os monzons d'Africa Occidental se troba en o Golfo de Guinea, per lo que traye aire calido y humido. Determina o clima d'o sud de Costa de Vori mientres tot l'anyo, en o norte traye plevidas d'estiu.

En consecuencia, se distinguen tres comarcas climaticas en Costa de Vori:

• Lo clima ecuatorial en o sud se caracteriza per baixas fluctuacions de temperatura (por un regular entre 25 °C y 30 °C), valors d'humedat muit altas (entre 80 % y 90 %) y abundants plevidas, que en Abidjan anyalment son 1766 mm y en Tabou aconsiguen 2129 mm. Astí i hai dos estacions ixutas y dos pleviosas. A gran estación ixuta dura d'aviento dica abril y se caracteriza per una gran calor y nomás experimenta plevidas ocasionals. A chicota estación ixuta caye en os meses d'agosto y setiembre. A prencipal temporada de plevidas va dende mayo dica chulio, mientres que a menor ye en octubre y noviembre.
• Lo clima de sabana humida (tamién clamau clima de Baoulé) determina o norte d'a comarca de chungla y o sud d'a sabana y prencipia a uns 200 km a norte d'a costa. As temperaturas amuestran fluctuacions mas fuertes entre 14 °C y 33 °C y l'humedat gosa estar entre 60 % y 70 %. A precipitación anyal ye d'arredol de 1200 mm en Bouaké. Aquí tamién i hai cuatro estacions: dos estacions ixutas de noviembre a marzo y de chulio a agosto y dos estacions pleviosas de chunio a octubre y de marzo a mayo.
• Lo clima d'a sabana ixuta (tamién o clima de Sudán d'o Sud) prevaleix en as rechions d'a sabana d'o norte. Amuestra fluctuacions diarias relativament fuertes de 20 °C. A humedat ye muito mas baixa que en o sud d'o país y se troba entre o 40 % y o 50 %. L'aire Harmattan tamién ocurre en estas rechions, en forma d'aire fresco y ixuto, entre aviento y febrero. Lo norte de Costa de Vori conoixe nomás dos estacions: a estación ixuta entre noviembre y chunio con plevidas ocasionals en abril y una estación pleviosa entre chulio y octubre. A precipitación anyal medida en ista aria ye d'arredol de 1203 mm en Korhogo.

Costa de Vori se divide administrativament dende 2011 en 14 districtos:

As suyas diez ciudaz mas importants son:

Manteniendo lazos amanaus con Francia dende a suya independencia en 1960, a diversificación de l'agricultura pa la exportación, y l'estimulo d'as inversions estrancheras, ha feito de Costa de Vori un d'os países tropicals africanos mas prospers. Manimenos, en anyos recients Costa de Vori s'ha visto sucheta a mas competencia y a la baxada d'os pres en o mercau global d'os cautivos agricolas prencipals: café y cacau. Isto, de conchunta con una alta corrupción interna, fa la vida dificil pa os cautivadors y ixes que exportan a mercaus estranchers.

Enemigos mientres muitos anyos, Costa de Vori y Ghana alcordoron en 2019 imposar a las interpresas multinacionals un pre minimo per o cacau, a fin de protecher a los productors, que reciben entre lo 4 y lo 6 per ciento d'os beneficios d'o sector: l'11 de chunio, anuncioron que suspenden a venda de cacau pa la campanya 2020-2021 si no s'estableix un pre minimo de 2300 euros per tonelada.

En l'anyo 2007, Costa de Vori teneba una población de 18.000.000 d'habitants. A esperanza de vida ye de 49 anyadas d'edat. Lo promeyo de fillos per muller ye de 4,43. Lo 50,9 % d'a población ye alfabetizada. Se calcula que lo 7 % d'a población ye infectada con o virus de VIH (causant d'o SIDA).

Lo 77 % d'a población se considera vorián: representan cuantos pueblos diferents y grupos lingüisticos. Se charran uns 65 idiomas en tot o país. Un d'os mas comuns ye lo dioula, emplegau en o comercio, asinas como a población musulmana. Lo francés, emplegau per o 70 % d'a población (99 % en Abiyán), ye l'idioma oficial, s'amuestra en as escuelas y sirve como una luenga franca en as arias urbanas (particularment en Abiyán). Lo numero de francofablans ye muit elevau en comparanza con a mayoría d'os países francofonos d'Africa, a resultas d'o suyo emplego como idioma interetnico.

Dende que Costa de Vori s'ha establiu como un d'os países mas prosperos d'Africa occidental, arredol d'o 20 % d'a población consiste de treballadors d'os vecins Liberia, Burkina Faso y Guinea. Iste feito ha creyau una tensión de contino creixent en os anyos recients, especialment ya que a mayoría d'istos treballadors son musulmans, mientres a población d'orichen nativo ye en gran parti cristiana (sobretot catolicos) y animista. Lo 0,4 % d'a población ye d'ascendencia no africana. Uns 50.000 son ciudadans franceses, 40.000 libaneses y, en menor medida, vietnamitas, chodigos y espanyols, asinas como misioners protestants d'os Estaus Unius y Canadá. En noviembre de 2004, arredol de 10.000 franceses y atros ciudadans estranchers evacuoron Costa de Vori a causa d'ataques de chóvens milicias progubierno.

L'idioma oficial d'a republica ye lo francés, y as luengas indichenas locals tamién se fan servir amplament, como lo bété, lo baoulé, lo dioula, lo dan, l'anyin y lo cebaara senufo. En total, se charran arredol de 78 idiomas diferents en Costa de Vori.

A cocina tradicional de Costa de Vori ye muit semellant a la d'os países vecins de l'Africa Occidental en a dependencia d'os cerials y os tuberclos. A mandioca y os platanos son partis importants d'a cocina voriana. Un tipo de pasta feita de panizo clamada aitiu se fa servir pa aprestar bolas de panizo, y lo calcagüet se fa servir amplament en muitos platos. L'attiéké ye una guarnición popular en Costa de Vori feita con yuca rallada, un cuscús a pur de vechetals. Una birolla d'a carrera pro comuna ye l'alloco, que ye un platano frito en aceite de palma, apanyau con brunos a la vapor y coralet y que se mincha solo u con peix a las esparrillas u uegos duros. Lo pollo se consume comunament y tien un gusto unico a resultas d'a masa magra y baixa en graixa en ista rechión. Os mariscos incluyen tonyina, sardinetas, camarons y bonico, que ye semellant a la tonyina. Lo mafé ye un plato común que consiste en carne en unto de maní.

Os guisos cocinaus a fuego lento con cuantos ingredients son atra birolla basica comuna en Costa de Vori. Lo kedjenou ye un plato que consiste en pollo y verduras cuetas a fuego lento en una olla sellada con mica u dengún liquido anyadiu, que concentra as sabors d'o pollo y as verduras, y que ablandeix o pollo. Per lo cheneral, se cocina en una pichera de ceramica clamada canario, a fuego lento u en un forno. Bangui ye un vin feito de palma local.^[3]

Os vorians tienen un tipo particular de restaurant chicot a l'aire libre clamau maquis, que ye exclusivo d'a rechión. Un maquis normalment incluye pollo y peix a lo calivo cubiertos de brunos y tomates, y servius con attiéké u kedjenou.