Thành bang (tiếng Anh: city-state, tiếng Trung: 城邦), thị quốc (tiếng Trung: 市国), thành quốc (tiếng Trung: 城國) hay thành phố-quốc gia (tiếng Trung: 城市国家; Hán-Việt: thành thị quốc gia, hay tiếng Trung: 都市國家; Hán-Việt: đô thị quốc gia) là một thực thể độc lập hoặc tự trị, không do một chính quyền địa phương khác quản lý cho dù lãnh thổ của chính quyền đó bao gồm thực thể này và có thể là vùng lãnh thổ bao quanh nó.[1][2]Encyclopædia Britannica định nghĩa thành bang là một hệ thống chính trị bao gồm một thành phố độc lập có chủ quyền đối với lãnh thổ tiếp giáp và đóng vai trò là trung tâm và nhà lãnh đạo đời sống chính trị, kinh tế và văn hóa.[3] Thuật ngữ tiếng Anh city-state bắt nguồn từ xứ Anh[3] và được sử dụng lần đầu vào năm 1847.[4]
Bên trong lãnh thổ của Đế quốc La Mã Thần thánh ở bên kia dãy Anpơ là Các thành phố Đế quốc Tự do. Đây là những thực thể được hưởng quyền tự trị đáng kể, chưa kể lại còn được luật Lübeck tạo cơ sở về mặt pháp lý. Vào thế kỷ 19, một số thành phố tuy là thành viên của các liên minh khác nhau nhưng vẫn chính thức trở thành thành bang, chẳng hạn Bang Thành phố Basel (1833–48), Thành phố tự do hanse Bremen, (lần đầu: 1806–11, lần sau: 1813–71), Thành phố tự do Frankfurt (1815–66), Bang Genève (1813–48), Hamburg (lần đầu: 1806–11, lần sau: 1814–71) và Thành phố tự do và hanse Lübeck (lần đầu: 1806–11, lần sau: 1813–71). Một thành bang khác (tuy không có chủ quyền) là Tây Berlin (1948–1990), vốn là một bang hợp pháp và độc lập với các bang khác, do Các đồng minh phương Tây cai trị). Các đồng minh phương Tây cho phép Tây Berlin được tổ chức nội bộ dưới dạng một bang đồng thời là một thành phố với tên gọi chính thức là Berlin (Tây). Mặc dù Tây Berlin duy trì quan hệ chặt chẽ với Tây Đức nhưng trong giai đoạn này nó không phải là một bộ phận hợp pháp của Tây Đức.
Hiện nay, nhiều thành bang - mặc dù biên giới có phần đã thay đổi - vừa nhắc đến ở trên vẫn tiếp tục là thành bang bên trong Cộng hòa Liên bang Đức và Liên bang Thụy Sĩ hiện đại.
Khi nhắc đến hình mẫu về nền văn hóa thành bang trong lịch sử loài người, có thể kể đến các thành bang Hy Lạp cổ đại và các thành bang thương mại ở nước Ý Phục hưng. Tuy nhiên, các thực thể chính trị nhỏ bé này thường chỉ tồn tại trong giai đoạn ngắn do chúng thiếu nguồn tài nguyên để tự vệ trước sự tấn công của các nước lớn hơn.
Thân vương quốc Monaco là một thành bang độc lập. Thân vương quốc Monaco và thành phố Monaco (mỗi thực thể có quyền lực cụ thể) quản lý cùng một lãnh thổ. Ngày 28 tháng 6 năm 1919, Pháp và Monaco ký một hiệp ước, theo đó chính sách của Monaco sẽ định hướng cho phù hợp với lợi ích chính trị, quân sự và kinh tế của Pháp. Năm 1993, Monaco trở thành thành viên của Liên Hợp Quốc với quyền bỏ phiếu đầy đủ. Năm 2002, Pháp và Monaco ký hiệp ước mới nêu rõ rằng nếu Monaco không có người thừa kế làm chủ triều đình thì công quốc này vẫn tồn tại với tư cách quốc gia độc lập thay vì trở về với Pháp như điều khoản của hiệp ước cũ quy định. Tuy vậy, Pháp vẫn đảm trách nhiệm vụ bảo vệ Monaco. Ngày 16 tháng 2 năm 2006, Monaco tiếp nhận đại sứ Pháp đầu tiên.
Một số thành phố hoặc khu vực đô thị dù không phải là các nhà nước độc lập nhưng vẫn hưởng quyền tự trị cao độ. Chúng là "thành bang" trong quốc gia có chủ quyền mà chúng thuộc về.
Lãnh thổ tự do Trieste: sau Chiến tranh thế giới thứ hai, Liên Hợp Quốc tìm cách biến Lãnh thổ tự do Trieste thành một thành bang. Tuy nhiên, thực thể này chưa bao giờ giành được nền độc lập thực thụ và từ năm 1954, lãnh thổ của nó bị Ý và Nam Tư chia chác.
Thành phố do chính hội đồng địa phương làm chủ với tư cách coi thành phố là một quốc gia riêng mặc dù vẫn nằm trong chính quốc
Công xã Paris (do những người công xã lãnh đạo và coi là một nhà nước riêng mặc dù trên thực tế Paris vẫn thuộc Pháp).
Tây Berlin (từ 1945-1949 do quốc tế kiểm soát, sau 1949 tuy thuộc Tây Đức nhưng vẫn có tình trạng pháp lý riêng biệt chứ không hoàn toàn giống Tây Đức).
Thành phố là bang cấu thành liên bang
Một số thành phố hoặc vùng đô thị là các bang cấu thành liên bang. Chẳng hạn như:
Thành phố tự trị của quốc gia có nhà nước đơn nhất
Tại những quốc gia không tổ chức nhà nước theo mô hình chính quyền liên bang - tức là theo mô hình nhà nước đơn nhất - thì một số thành phố thi thoảng được hưởng quyền tự trị cao, chẳng hạn:
^Collins English Dictionary – Complete and Unabridged. HarperCollins Publishers. 2003. a state consisting of a sovereign city and its dependencies. Among the most famous are the great independent cities of the ancient world, such as Athens, Sparta, Carthage, and Rome.
^Holm, Poul (2000). “Viking Dublin and the City-State Concept: Parameters and Significance of the Hiberno-Norse Settlement”. Trong Mogens Herman Hansen (biên tập). A Comparative Study of Thirty City-State Cultures. Copenhagen: Special-Trykkeriet Viborg. tr. 251–62. Liên kết ngoài trong |title= (trợ giúp)
