Tề (nước)

Tề
	Tên bản ngữ 齊國;
	1046 TCN–221 TCN
	Bản đồ các nước cuối thời Xuân Thu
Vị thế	Công quốc, Vương quốc
Thủ đô	Doanh Khâu (臨淄; nay là phía bắc trấn Lâm Truy, quận Lâm Truy, tỉnh Sơn Đông)
Ngôn ngữ thông dụng	Tiếng Trung cổ đại
Tôn giáo chính	Tín ngưỡng dân gian, thờ cúng tổ tiên
Chính trị
Chính phủ	Quân chủ, phong kiến
Công rồi Vương
Lịch sử
• Nhà Chu phân phong	1046 TCN
• Bị nước Tần tiêu diệt	221 TCN
Kinh tế
Đơn vị tiền tệ	Tiền Trung Quốc
Tiền thân	Kế tục
	Nhà Chu
Nhà Tần

Xem Tề (định hướng) về các nghĩa khác của từ "Tề".

Tề (Phồn thể: 齊國; Giản thể: 齐国) là một quốc gia chư hầu của nhà Chu từ thời kỳ Xuân Thu đến tận thời kì Tần Thủy Hoàng thống nhất Trung Hoa. Lãnh thổ của quốc gia này hiện tương ứng với đại bộ phận tỉnh Sơn Đông.

Đất nước này khởi đầu từ Khương Tử Nha, khai quốc công thần giúp Chu Vũ vương lập nên nhà Chu, nước Tề là đất phong của Khương Tử Nha theo lệ phân phong của nhà Chu, truyền đi đời đời. Thời Xuân Thu, nước Tề trứ danh là một chư hầu mạnh dưới thời kỳ của Tề Hoàn công, một trong Ngũ bá. Trong thời kỳ Chiến Quốc, nước Tề đổi từ họ Khương sang họ Điền với vị quân chủ Thái công Điền Hòa, nước Tề cũng nổi lên như là một nhà nước hùng mạnh, được sử sách coi là một trong số 7 quốc gia có ảnh hưởng lớn nhất thời kỳ đó, tức Chiến Quốc Thất hùng.

Năm 221 TCN, nước Tề bị nước Tần diệt, là quốc gia cuối cùng bị Tần Thủy Hoàng chinh phục.

Lịch sử

Năm 260 TCN
  Tề (Qi)

  Yên (Yan)
  Triệu (Zhao)

  Ngụy (Wei)
  Hàn (Han)

  Tần (Qin)

  Sở (Chu)

Vào khoảng thế kỷ 11 TCN, Tề được thành lập một thời gian ngắn sau khi nhà Chu ra đời, là phần thưởng của vua Chu Vũ Vương ban cho Khương Thái Công Lã Vọng. Ban đầu vùng đất phong cho Lã Vọng là Tề (nay thuộc tỉnh Hồ Nam) nên sử gọi nước này là Tề. Sau khi Chu Vũ Vương chết thì xảy ra Loạn tam Giám. Chu công Cơ Đán phải thân chinh sang phía đông dẹp loạn. Sau khi dẹp loạn song, nhằm mục đích trấn áp các thế lực địa phương, Chu công đã cho di dời Tề tới vùng bán đảo Sơn Đông.

Suốt thời Xuân Thu và Chiến Quốc, nước Tề là một nước chư hầu mạnh do khả năng đương đầu với những kẻ thù lớn bên cạnh như Sở và Tần. Kinh đô nước này đóng tại Doanh Khâu (nay là trấn Lâm Truy của quận Lâm Truy, địa cấp thị Truy Bác, tỉnh Sơn Đông). Nước Tề thuộc quyền cai trị của họ Khương trong hơn 600 năm nên sử gọi giai đoạn này là Khương Tề.

Sau đó Điền Hòa, hậu duệ của một quý tộc cũ nước Trần là Điền Kính Trọng lưu vong sang Tề và được vua Tề phong làm lãnh chúa ở đất Điền), đã phế bỏ Tề Khang công năm 391 TCN. Đến năm 386 TCN, Điền Hòa tự lập làm quốc quân. Năm 385 TCN, Chu An Vương buộc phải ban cho Điền Hòa chức Tề hầu. Từ đây trở đi sử gọi là Điền Tề.

Năm 288 TCN, Tề Mẫn vương tuyên bố làm Đông đế (Hoàng đế phía Đông), còn vua Tần Chiêu Tương vương tự xưng Tây đế (Hoàng đế phía tây). Tuy nhiên vì e dè sự tấn công của các nước khác, vua Tề nhanh chóng trở lại xưng Vương, vua Tần cũng e ngại nên sau 3 tháng lại quay về hiệu Vương như cũ.

Năm 284 TCN, Yên Chiêu vương dùng Nhạc Nghị làm thượng tướng quân, hợp quân các nước Yên, Tần, Hàn, Triệu, Ngụy tấn công Tề, tiến vào Lâm Truy, liên tục hạ trên 70 thành trì của Tề. Tôn thất nước Tề chạy tới Cử và Tức Mặc. Tề Mẫn vương chạy tới Cử, bị Náo Xỉ giết chết. Vương tôn Cổ cùng người đất Cử giết Náo Xỉ, lập con của Mẫn vương là Pháp Chương làm Tề vương, tức Tề Tương vương. Yên dẫn quân sang phía đông bao vây Tức Mặc, quân sĩ trong thành cử Điền Đan làm tướng. Quân hai bên giằng co trong vòng 5 năm.

Năm 279 TCN, Điền Đan tổ chức phản công, sử dụng "hỏa ngưu trận" đánh bại quân Yên, thu phục lại các thành trì cùng đất đai trước đó của Tề. Nước Tề tuy được phục hồi, nhưng nguyên khí đã suy kiệt, từ đó trở đi không thể sánh cùng Tần.

Năm 221 TCN, nước Tề chính thức bị Tần diệt vong. Đây cũng là quốc gia cuối cùng trong Thất hùng bị Tần diệt, sự đầu hàng của nước Tề dẫn tới việc thống nhất hoàn toàn Trung Quốc dưới tay Tần Thủy Hoàng.

Hình ảnh

Tề Quốc
(Triện thư, 220 TCN)
Tề Quốc
(Kim văn, khoảng năm 800 TCN)

Danh sách quân chủ nước Tề

Khương Tề

Tước hiệu	Họ tên	Thời gian trị vì	Số năm
Tề Thái công	Khương Thượng, tự Tử Nha	?-1000 TCN	?
Tề Đinh công	Khương Cấp (hay Khương Cập)	999 TCN-?	?
Tề Ất công	Khương Đắc	? —?	?
Tề Quý công	Khương Từ Mẫu	? —?	?
Tề Ai công	Khương Bất Thần (hay Khương Bất Thìn)	? —863 TCN	?
Tề Hồ công	Khương Tĩnh	862 TCN—860 TCN	3
Tề Hiến công	Khương Sơn	859 TCN—851 TCN	9
Tề Vũ công	Khương Thọ	850 TCN—825 TCN	26
Tề Lệ công	Khương Vô Kị	824 TCN—816 TCN	9
Tề Văn công	Khương Xích	815 TCN—804 TCN	12
Tề Thành công	Khương Thoát (hay Khương Thuyết)	803 TCN—795 TCN	9
Tề Trang công	Khương Cấu	794 TCN—731 TCN	64
Tề Hy công	Khương Lộc Phủ	730 TCN—698 TCN	33
Tề Tương công	Khương Chư Nhi	697 TCN—686 TCN	12
Tề Vô Tri	Khương Vô Tri	686 TCN	2 tháng
Tề Hoàn công	Khương Tiểu Bạch	685 TCN—643 TCN	43
Tề Vô Khuy	Khương Vô Quỷ	642 TCN	3 tháng
Tề Hiếu công	Khương Chiêu	642 TCN—633 TCN	10
Tề Chiêu công	Khương Phan	632 TCN—614 TCN	19
Tề Xá	Khương Xá	614 TCN	5 tháng
Tề Ý công	Khương Thương Nhân	613 TCN—610 TCN	4
Tề Huệ công	Khương Nguyên	609 TCN—600 TCN	10
Tề Khoảnh công	Khương Vô Dã	599 TCN—582 TCN	17
Tề Linh công	Khương Hoàn	581 TCN—554 TCN	28
Tề Trang công	Khương Quang	553 TCN—548 TCN	6
Tề Cảnh công	Khương Xử Cữu	547 TCN—490 TCN	58
Tề An Nhũ Tử	Khương Đồ	489 TCN	10 tháng
Tề Điệu công	Khương Dương Sinh	488 TCN—485 TCN	4
Tề Giản công	Khương Nhâm	484 TCN—481 TCN	4
Tề Bình công	Khương Ngao	480 TCN—456 TCN	25
Tề Tuyên công	Khương Tích	455 TCN—405 TCN	51
Tề Khang công	Khương Thải	404 TCN—378 TCN	26

Điền Tề

Thế phả

⁽¹⁾ Kính Trọng

⁽²⁾ Điền Mạnh Di

⁽³⁾ Điền Mạnh Trang

⁽⁴⁾ Điền Văn tử

⁽⁵⁾ Điền Hoàn tử

⁽⁶⁾ Điền Vũ tử

⁽⁷⁾ Điền Hi tử

Tôn Thư
Tôn thị

⁽⁸⁾ Điền Hằng

Tuyên tử

Lẫm Khâu tử

Huệ tử

Tôn Bằng

Tử Hiến

⁽⁹⁾ Điền Tương tử

Giản tử

Mục tử

Tư Mang tử

Tôn Vũ

Chư ngự Ưởng

⁽¹⁰⁾ Điền Trang tử

⁽¹¹⁾ Điền Điệu tử

Tề Thái công
?-386 TCN - 384 TCN

Tề hầu Diệm
?-383 TCN - 375

Tề Hoàn công
400-374 TCN - 357 TCN

Nhụ tử Hỉ

Tề Uy vương
?-356 TCN - 320 TCN

Tề Tuyên vương
?-319 TCN - 301 TCN

Giao Sư

Tĩnh Quách quân
Điền Anh

Tề Mẫn vương
?-300 TCN - 284 TCN

Mạnh Thường quân
Điền Văn

Tề Tương vương
?-283 TCN - 265 TCN

Tề vương Kiến
?-264 TCN - 221 TCN

Điền Giả

□

Điền An

Thủ lĩnh họ Điền

Tước hiệu	Họ tên	Số năm	Thời gian	Quan hệ
Điền Kính Trọng	Trần Hoàn			Con Trần Lệ công
Điền Mạnh Di	Điền Trĩ			Con Trần Hoàn
Điền Mạnh Trang	Điền Mẫn			Con Điền Trĩ
Điền Văn tử	Điền Tu Vô		?─545 TCN	Con Điền Mẫn
Điền Hoàn tử	Điền Vô Vũ		?─532 TCN	Con Điền Tu Vô
Điền Vũ tử	Điền Khai		?─516 TCN	Con Điền Vô Vũ
Điền Hi tử	Điền Khất		?─484 TCN	Con Điền Vô Vũ, em Điền Khai
Điền Thành tử	Điền Hằng Sử ký do kị húy Hán Văn Đế đổi thành Điền Thường		?─468 TCN	Con Điền Khất
Điền Tương tử	Điền Bàn Từ Quảng cho rằng còn có tên là Điền Kí 《Thế bản》 gọi là Điền Ban			Con Điền Hằng
Điền Trang tử	Điền Bạch 《Thế bản》 gọi là Điền Bá		?─411 TCN	Con Điền Bàn
Điền Điệu tử?		6	410 TCN─405 TCN	Có thể là con Điền Bạch
Tề Thái công	Điền Hòa	20	405 TCN─386 TCN	Con Điền Bạch

Vua Điền Tề

Thụy hiệu	Họ tên	Thời gian trị vì	Số năm
Thái công (太公)	Điền Hòa (田和)	385 TCN—384 TCN	2
Phế Công (廢公)	Điền Diệm (田剡)	384 TNC—375 TCN	9
Hiếu Vũ Hoàn Công (孝武桓公)	Điền Ngọ (田午)	383 TCN—378 TCN	6
Uy vương (威王)	Điền Nhân Tề (田因齊)	377 TCN—342 TCN	36
Tuyên Vương (宣王)	Điền Cương (田疆)	342 TCN—323 TCN	19
Mẫn vương (湣王)	Điền Địa (田地)	323 TCN—284 TCN	40
Tương vương (襄王)	Điền Pháp Chương (田法章)	283 TCN—265 TCN	19
Kính vương (敬王)	Điền Kiến (田建)	264 TCN—221 TCN	44