TRA-100

İlk Türk roketatarı TRA-100, TÜRASAŞ Devrim Arabaları Müzesinde sergilenen katlanır kanatlı hava roketi, İsmet Çelik (En solda)

TRA-100, İlk Türk roketatarıdır. Türkiye 'nin yerli jet uçakları roket atıcısıdır. 20 Temmuz 1974 tarihinde başlayan Kıbrıs Barış Harekatı'nda, Türk F-100 jetlerinde kullanılan LAU-60A tipi Amerika kökenli roketatarın Türk Hava Kuvvetleri envanterinde azalması üzerine gündeme gelmiştir.[Kitap 1] LAU-60A tipi roketatarlar, ABD ve Belçika'dan 2000 dolara (30000 TL) temin edilmektedir. Dönemin Hava Kuvvetleri Komutanı Org. Emin Alpkaya, bu roketatarların Türkiye'de üretilip, harekâtta kullanılması ve daha ucuza mal edilmesi için girişimlerde bulunmuştur.[Gazete 1] Neticede, Eskişehir'de bulunan TCDD Lokomotif ve Motor Sanayii Müessesesinde (ELMS) yapımı kararlaştırılmıştır. Eskişehir Hava Üssü Lojistik Daire Başkanı Alb. Turgut Kutlu, ELMS Müdürü Ahmet Deviren'e 21 Temmuz 1974 tarihinde sözlü olarak başvurmuş ve projenin Eskişehir'de yapımına başlanmıştır. TRA-100 projesinin başına İmalat Atölye Müdürü İsmet Çelik getirilmiş; Şahin Erdem, Hayri Mumcu ve İsmet Sayın ile birlikte dört kişilik ekip kurulmuştur.[1] İlk roketatar prototipi kısa sürede tamamlanmıştır. 19 Şubat 1975 tarihinde Org. Alpkaya ve Korg. Tahsin Şahinkaya'nın ELMS'yi ziyareti üzerine gizlilikle yürütülen proje basına yansımıştır. Alpkaya, fabrikada yaptığı konuşmada şu sözleri sarf etmiştir:

DDY Eskişehir Lokomotif ve Motor Sanayi Müessese Müdürlüğünün üstün gayret ve yardımları ile özel sektörümüzün büyük katkıları sayesinde tamamen yerli olarak imal edilen TRA-100 Türk Roket Atarı, Hava Kuvvetlerimizin Eskişehir Uçak Tamir Fabrikasında yer ve hava atış deneyleri yaptırılmış olumlu sonuç alınmıştır. Benzerlerinden %50 daha ucuza mal edilen ve seri imaline başlanan TRA-100 lerin kısa zamanda dış piyasada alıcı bulacağını tahmin ediyorum. Bugüne kadar uçak yedek parçaları ile gerekli cephaneleri dış piyasadan kolay temin ettiğimiz için, iç piyasaya dönülmemiştir. Oysaki uçak yedek parçaları ve yedek parça sıkıntısı da çekmeyeceğiz. 7 cm. çapındaki 19 roket taşıyıcı imali ve hepsini birden atabilen savaş uçaklarında kullanılan TRA-100 roketlerin dış piyasadan 1800-2000 dolara (30 bin Türk lirasına) ithali yapılırken, ilk kez yerli üretimle %50 daha ucuza mal edilen roketlerin daha önce Belçika’dan satın alıyorduk. Şimdi kendimiz imal ediyoruz. Bu büyük bir aşamadır. Yurdumuzun savunması açısından da büyük önem taşımaktadır. ODTÜ’de bu tür çalışmalar başlamıştır. Geliştirilirse katkısı büyük olacaktır.[Gazete 2]

İlk Türk roketatarına dair Milliyet Gazetesinin 20 Şubat 1975 tarihli haberi

Projenin başında bulunan İsmet Çelik ise aynı gün Hürriyet Gazetesine verdiği demeçte; Türk mühendis ve ustasının istenildiği zaman neler yapmaya muktedir olduğunu ispatladık. Hava Kuvvetleri Komutanımız Orgeneral Alpkaya’nın işaretini bekliyoruz. ifadelerini kullanmış, projenin diğer isimleri de gazetede yer almışlardır: Türk roketatarının plân ve projeleri, Takım Fabrikası Müdürü, Makine Mühendisi İsmet Çelik, Teknik Müdürler Hayri Mumcu, İsmet Sayın ve Şahin Erdem tarafından gerçekleştirilmiştir. Adları Milli Harp Sanayi Tarihimize altın harflerle yazılacak olan dörtlü mühendis ekibine, Salih Ağırgöçer, Hüseyin Kütük, Hayrettin İlkselvi, Şahin Yılmaz ve Muammer Ötkün ile Hasan Ünlübaş adındaki ustalar yardımcı olmuşlardır.[Gazete 3]

Projede toplam 10 adet prototip roketatar üretilmiş ve 29 Nisan 1975'te, ELMS, Hava Kuvvetleri Komutanlığı Eskişehir Hava İkmal Merkezi ve Makine Kimya Kurumu (MKE) arasında üçlü protokol imzalanmıştır. Çelik ve ekibi tarafından prototip roketatarlar, MKE'nin Kırıkkale'deki fabrikasına teslim edilmiştir.[2]

İlk Türk roketatarı TRA-100'ün prototip imalatları Kıbrıs Barış Harekatından sonra tamamlandığı için Kıbrıs'ta icra edilen hava harekâtlarında kullanılmamış, proje bir süre sonra rafa kaldırılmıştır.

TRA-100 için üretilmiş, TÜRASAŞ Devrim Arabaları Müzesi nde sergilenen katlanır kanatlı hava roketi

Roketatar, Türkiye Raylı Sistem Araçları Sanayii Anonim Şirketi 1 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TÜRASAŞ adı ile hala aktif fabrikada üretilmiştir. Fabrikanın TÜRASAŞ Devrim Arabaları Müzesi 23 Eylül 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. nde, TRA-100'de kullanılmak için üretilmiş bir adet katlanır kanatlı hava roketi sergilenmektedir. TRA-100'ün prototip imalat raporu, Devrim Arabaları Müzesinin tasarımcıları Dr. Cezmi Karasu ve Orhan Köksal tarafından, Korg. İsmail Güneykaya'nın isteği üzerine Hava Kuvvetleri Komutanlığı tarafından yayımlanmıştır.

Kaynakça

  1. ^ Karasu, Cezmi; Köksal, Orhan (2022). İlk Türk Roketatarı TRA-100 Prototip İmalatıyla İlgili Rapor (2022 bas.). Ankara: Türk Hava Kuvvetleri Komutanlığı. s. 82. ISBN 978-975-6786-54-3. 
  2. ^ Karasu, Cezmi; Köksal, Orhan (2022). İlk Türk Roketatarı TRA-100 Prototip İmalatıyla İlgili Rapor. Ankara: Türk Hava Kuvvetleri Komutanlığı. ss. 92, 93. ISBN 978-975-6786-54-3. 
  1. ^ Karasu, Cezmi; Köksal, Orhan. İlk Türk Roketatarı TRA-100 Prototip İmalatıyla İlgili Rapor (2022 bas.). Ankara: Türk Hava Kuvvetleri Komutanlığı. s. 81. ISBN 978-975-6786-54-3. 
  1. ^ "Korgeneral Şahinkaya Büyük Başarı Gösterdi". Millî İrade Gazetesi. 20 Şubat 1975. 
  2. ^ "Yerli üretim %50 ucuz". Millî İrade Gazetesi. 20 Şubat 1975. 
  3. ^ "Roketlerimizi de yapıyoruz". Hürriyet Gazetesi. 22 Şubat 1975.