Stonehenge

Stonehenge, 2007
Koordinatlar	51°10′44″K 1°49′34″B / 51.17889°K 1.82611°B / 51.17889; -1.82611
Konum	Wiltshire, İngiltere
Tür	Anıt
Malzeme	Sarsen, Bluestone
Yükseklik	Her dikey taş ortalama 4.1m uzunluğundadır
Tamamlanma tarihi	Tunç çağı
Website	english-heritage.org.uk/stonehenge
UNESCO Dünya Mirası
Tür	Kültürel
Kriter	i, ii, iii
Belirleme	1986 (10. oturum)
Referans no.	373
Ülke	İngiltere
Bölge	Avrupa ve Kuzey Amerika

Stonehenge, İngiltere'nin Wiltshire kenti Salisbury Düzlüğü'nde bulunan, Amesbury'nin 3 km (2 mil) batısında yer alan tarih öncesi bir anıt. Yapı, her biri yaklaşık 4.1 m yüksekliğinde, 2.1 m genişliğinde ve yaklaşık 25 ton ağırlığında bir dikili taş halkasından oluşur. Taşlar, İngiltere'deki en yoğun Neolitik ve Tunç Çağı anıtları kompleksinin ortasında bulunmaktadır. Anıtın neden yapıldığı hâlâ tam olarak bilinmese de, eskiden çevresinde dini yapılar bulunduğu tespit edilmiştir.^[1]

Arkeologlar, bu yapının MÖ 3000 ve MÖ 2000 arasında yapıldığına inanıyor. Anıtın en erken evresini oluşturan dairesel toprak set ve hendek, tahminlere göre MÖ 3100'de şekillendirilmiştir. Radyokarbon tarihleme yöntemi, ilk Bluestone'ların MÖ 2400 ile MÖ 2200 arasında bulunduğunu göstermektedir.^[2] Fakat MÖ 3000 gibi erken bir tarihte de bulunmuş olabilme olasılıkları vardır. Birleşik Krallık'taki en popüler yapılardan biri olan Stonehenge, İngilizlerin kültürel simgesi olarak kabul edilir.^[3] Tarihi anıtları koruma yasasının İngiltere'de ilk kez başarıyla yürürlüğe girdiği 1882'den beri yasal olarak korunan bir Antik Anıt olmuştur. Site ve çevresi 1986 yılında UNESCO'nun Dünya Mirası listesine eklendi. Stonehenge, Kraliyet'e aittir ve English Heritage tarafından yönetilmektedir; çevredeki arazi ise National Trust'a aittir.^[4][5]

Stonehenge, eski İngilizcedeki stān "taş" + hengan "asmak" kökenlerinden geldiği belirtilmektedir.^[6]

Yakın bölgede bilinen en eski yapılar dört veya beş adet çukurun içinde bulunan, üçü MÖ 8500 ile 7000 yılları arasında Mezolitik dönemde dikilmiş büyük çam totem benzeri sütunlar olarak tahmin edilmekte.^[7] Bu yapıların daha sonraki Stonehenge anıtıyla nasıl bir ilişkisi olduğu ise bilinmemektedir.

Şu anda, güney İngiltere'nin büyük bir kısmı ormanlık alanla kaplıyken, Stonehenge bölgesindeki kireç yaylası alışılmadık bir şekilde açık bir alandır.^[8] Bu, erken dönem Neolitik sit alanının bu bölgede bulunmasının nedeni olabilir.

Bu sit alanında, Robin Hood's Ball'daki geçitli duvar alanı, iki cursus anıtı (Greater veya Stonehenge ve Lesser Cursus) ve tümü MÖ 3500 yıllarından kalma birkaç uzun höyük bulunmaktaydı. Bu anıtların varlığı muhtemelen Stonehenge'in yeri üzerinde etkili oldu.

Heel Stone ve Kuzey Höyüğü olarak bilinen höyük gibi yapıların, Stonehenge'in ilk bileşenleri olması mümkündür,^[9] ancak bilinen en eski büyük olay, M.Ö.3000 civarında iç ve dış setlere sahip dairesel bir hendek inşa edilmesidir. Bu yapılar, yaklaşık 100 metre çapında bir alanı çevrelemekte ve iki girişi vardı.^[10]

Set ve hendeklerin içinde muhtemelen bazı ahşap yapılar vardı ve ayrıca setin içinde Aubrey Delikleri olarak bilinen 56 çukur bulunmaktaydı. Bu deliklerin ne için yapıldığı hakkında pek çok tartışma olmuştur: uzun yıllardır fikir birliği, deliklerin içine dik olarak ahşap direkler koyulduğu yönündedir, ancak son zamanlarda bazılarına ahşap yerine taş koyulmuş olabileceği fikri yeniden ortaya çıkmıştır.^[11]

Aubrey Deliklerinin içinde ve çevresinde insanlar cenazelerini gömmüşlerdir. Bölgede yaklaşık 64 kremasyon bulunmuştur, 150 kadar kişinin ise Stonehenge'de gömüldüğü tahmin edilmekte ve bu da onu Britanya Adaları'ndaki en büyük Geç Neolitik mezarlık yapıyor.^[12]

MÖ 2500'lü yıllara gelindiğinde taşlar anıtın merkezinde dikili haldeydi. Stonehenge'de büyük sarsenler ve küçük bluestone'lar olmak üzere iki tip taş kullanılmıştır. İki çift sarsen taşı karşılıklı gelecek şekilde dikey olarak, bluestone'lar ise karşılıklı iki sarsen'in üstüne gelecek şekilde dizilmiştir.^[13] Muhtemelen taşlar anıtın ortasına dikilirken, girişe yakın sarsenler, çevredeki dört İstasyon Taşı ile birlikte kaldırıldı.

Yaklaşık 200 veya 300 yıl sonra, merkezi bluestone'lar bir daire ve iç oval oluşturacak şekilde yeniden düzenlendi (daha sonra yine bir at nalı şeklinde değiştirildi). Stonehenge'i Avon nehrine bağlayan toprak yolda bu sırada inşa edildi.

Stonehenge'deki son tarih öncesi faaliyetlerden biri, Y ve Z delikleri olarak adlandırılan iki eş merkezli çukur halkasının taş dekorlarının etrafını kazmaktı. Bu faaliyet, bulunan boynuzlar sayesinde radyokarbon yöntemi ile MÖ 1800 ile 1500 arasına tarihlenmiştir. Bu çukurların asla tamamlanmayan taşların yeniden düzenlenmesi için tasarlanmış olabilecekleri düşünülmektedir.^[14]

Stonehenge'deki taşlar, büyük bir değişimin yaşandığı tarih öncesi bir zamanda inşa edilmişti, yeni "Beaker" tarzı çanak-çömlek stilleri ve metal işleme bilgisi ile birlikte bireylerin mezar eşyaları kıtadan gelmekteydi. Yaklaşık MÖ 2400'den itibaren Amesbury Okçusu gibi iyi döşenmiş Beaker mezarları anıt yakınlarında bulunmaktadır.^[15]

Erken Tunç Çağı'nda, İngiltere'deki en büyük yuvarlak höyük topluluklarından biri Stonehenge çevresindeki alana inşa edildi. King Barrow Ridge ve Normanton Down mezarlığındaki özellikle zengin gömüler gibi pek çok el arabası grubu, Stonehenge'den görülebilen tepelerde kasıtlı olarak konumlandırılmış gibi görünmektedir.

Stonehenge'deki sarsenlerden dördü, balta başlarını ve birkaç hançeri tasvir eden yüzlerce oymayla süslenmiştir. Bunlar, MÖ 1750-1500 yıllarına tarihlenen Arreton Down tipi bronz baltalar gibi görünmektedirler. Bu baltalar, erken Tunç Çağı toplumunda bir güç veya statü sembolü veya bir şekilde yakınındaki yuvarlak höyüklerle ilişkilendirilmiş olabilirler.^[16]

Orta Tunç Çağı'ndan itibaren, Stonehenge gibi anıtların inşasına ve tarlalar oluşturulması gibi faaliyetlere daha az ortak çaba harcandı.^[17] Demir Çağı'nda, muhtemelen MÖ 700 civarında, daha sonra Vespasian Kampı olarak bilinen büyük bir hillfort, Stonehenge'in 1¼ mil doğusunda, Avon Nehri'ne bakan bir alanda inşa edildi.^[18] Ayrıca Stonehenge, Roma döneminde (MS 43'ten itibaren) sık sık ziyaret edilmiş gibi görünmekte, çünkü burada birçok Roma nesnesi bulunmuştur.^[19] Son zamanlarda yapılan kazılar, Stonehenge'in Romano-İngiliz halkının ritüeller gerçekleştirdiği bir yer olma olasılığını artırdı.^[20]

Küçük Amesbury kasabasının, Avon üzerinden bir geçiş noktasında, MS 6. yüzyılda kurulmuş olması muhtemeldir. Sakson döneminde ise Stonehenge'e muhtemelen başı kesilmiş suçlu bir adam gömüldü.^[21] Bu andan itibaren, koyun yetiştiriciliği Stonehenge çevresindeki açık araziye hakim olmuştur.^[22] Stonehenge hakkında günümüze ulaşan en eski yazılı kaynaklar Orta Çağ döneminden kalmadır. 14. yüzyıldan itibaren ise Stonehenge'e, çizimlerine ve resimlerine artan kaynaklar vardır.

Savunma Bakanlığı, ordu eğitim tatbikatları için Salisbury Ovası'nda geniş bir arazi parçası satın aldığında, 1897'den beri ordunun faaliyetlerinin bölge üzerinde etkisi oldu; kışla, atış sahaları, sahra hastaneleri, hava limanları ve hafif demiryolları kuruldu.^[23] Bunlardan Birinci Dünya Savaşı Stonehenge Havaalanı gibi bazıları çoktan yıkıldı, ancak erken dönem askeri havacılık tarihinde önemli yeri olan Larkhill Havaalanı hangarları gibi hâlâ ayakta olan yapılar da bulunmakta.^[24] Paralı yollar ve Salisbury demiryolu, Stonehenge'e çok daha fazla ziyaretçi getirdi. 1880'lerden itibaren, çeşitli taşlar ahşap direklerle desteklenmişti, ancak 1900'de bir sarsıntıyla dikey sarsen taşlarının üstündeki yatay bluestone'lar düştüğünde, ziyaretçilerin güvenliği konusundaki endişeler arttı. Bölgenin o zamanki sahibi Edmund Antrobus, Society of Antiquaries'in yardımıyla, 1901'de en yüksek triliton'un yeniden dikilmesini organize etti. Bu, Stonehenge'i korumak ve restore etmek için bir dizi kampanyanın başlangıcıydı.^[25]

Anıt, 1918 yılında yerel halktan biri olan Cecil Chubb tarafından Atrobus ailesinden satın alınana kadar özel mülkiyet idi. Chubb Stonehenge'i satın aldıktan sonra ulusa bağışladı,^[26] ve bu andan itibaren Stonehenge'i koruma görevi devlete düştü. 1927'den itibaren National Trust, Stonehenge çevresindeki araziyi korumak ve otlak haline geri döndürmek için satın almaya başladı. Şu anda Stonehenge çevresindeki geniş alanlar onların mülkiyetindedir.

Stonehenge'de iki tip taş kullanıldı; sarsen ve bluestone. Sarsen taşları, güney İngiltere'ye doğal olarak dağılmış halde bulunan bir tür silkret kayadır. Yıllardır arkeologların çoğu bu taşların 32 km uzaklıktaki Marlborough Downs'dan getirildiğine inanmakta. Bununla birlikte, yeni jeokimyasal yolları kullanan son araştırmalar, Marlborough Downs'un gerçekten taşların kaynağı olduğunu doğrulamakla kalmadı, aynı zamanda sarsenlerin büyük olasılıkla geldiği alanı da belirledi; Marlborough'nun güneybatısındaki West Woods olarak bilinen bölge.^[27] Taşların her biri 25 ila 30 ton ağırlığındadır.

Bluestone, Stonehenge'deki daha küçük taşlara atıfta bulunmak için kullanılan terimdir. Mavi görünmeseler de, kırıldıklarında veya ıslandıklarında mavimsi bir ton alırlar. Mavi taşlar, çeşitli jeolojilere sahip olmalarına rağmen hepsinin güneybatı Galler'deki Preseli Tepeleri'nden getirildiği tespit edilmiştir. Taşların her biri 2 ila 5 ton ağırlığındadır.

Bazı insanlar ise, mavi taşların buzulların hareketiyle Salisbury Ovası'na getirilmiş olabileceğine inanıyor, ancak çoğu arkeolog, bunların insan çabasıyla taşındığını düşünüyor. Bu taşımanın 250 kilometreden daha uzun bir mesafede nasıl yapıldığı bilinmemektedir, ancak taşların hem su şebekeleri aracılığıyla hem de kara yolu ile taşınmış olması muhtemeldir.

Stonehenge'in kuzeyindeki alanda büyük miktarlarda sarsen ve bluestone artık malzemesi ve kırık çekiç taşları bulundu; bu alanda taşlara şekil verildiği düşünülmektedir. Stonehenge'de bulunan çeşitli boyutlarda arsen ve çakmaktaşı çekiç taşlarının daha büyük olanları, taşı kabaca yontmak ve kırmak için, daha küçük olanlar ise yüzeyleri şekillendirmek ve düzleştirmek için kullanıldı.

Taşların yakın zamanda yapılan lazer incelemesinin analizi, kullanılan farklı taş işleme yöntemlerini ortaya çıkardı ve özellikle, merkez triliton'ların kuzeydoğu tarafı ve iç yüzleri olmak üzere anıtın bazı bölümlerinin diğerlerinden daha dikkatli işlendiğini gösterdi.

• Göbeklitepe

Wikimedia Commons'ta Stonehenge ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Stonehenge - Egyptian solar temple. Egyptian hieroglyphs in Stonehenge
• Stonehenge 6 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Stonehenge Landscape18 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Ancient Places TV: HD Video of Stonehenge Excavations of 2008
• Stonehenge Today and Yesterday 9 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• The History of Stonehenge 3 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. BBC animation of the monument's construction.
• Stonehenge, a Temple Restor'd to the British Druids 4 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Stonehenge, and Other British Monuments Astronomically Considered 10 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Stonehenge Laser Scans
• Glaciers and the bluestones of Wales 18 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. British Archaeology essay about the bluestones as glacial deposits.
• Stonehenge 20th Century Excavations Databases 17 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• A stunning 360° top to bottom Flash tour 10 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Stonehenge: Stones being repositioned during restoration work in 1914 1 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.