Sarı kiraz kuşu

Sarı kiraz kuşu
Korunma durumu
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Sınıf: Aves
Takım: Passeriformes
(Ötücü kuşlar)
Familya: Emberizidae
(Kiraz kuşugiller)
Cins: Emberiza
Tür: E. citrinella
İkili adlandırma
Emberiza citrinella
Linnaeus, 1758
Emberiza citrinella
Emberiza citrinella

Sarı kiraz kuşu[1][2][3] (Emberiza citrinella), kiraz kuşugiller (Emberizidae) familyasına ait bir ötücü kuş türü. Günümüzde bazı araştırmacılar tarafından ispinozgiller familyasında sınıflandırılmıştır. Ayrıca sarı çinte,[4][5] sarı yelve[6] olarak da adlandırılır. Vatanı Avrasya olan bu kuş türü Yeni Zelanda ve Avustralya'ya sokulmuştur. Avrupa'da yaşayanların çoğu yıl boyunca üreme bölgelerinde kalırken doğuda yaşayan alt türleri kısmen göçmendir ve popülasyonun çoğu kışı geçirmek için güneye iner. Erkeğin kafası parlak sarı, sırtı çizgili kahverengi, kuyruk sokumu kızıl kahverengi ve karnı da sarı renklidir. Dişi ve erişkin olmayanların tüyleri erkeklerin daha mat renklisidir. Çalılık ve orman kenarlarında açık alanlarda yaygın olarak yaşarlar. Şakıması en yakın akrabası ak başlı kiraz kuşuna benzer.

Üreme mevsimi nisan ve mayıs aylarında dişilerin yere yakın ve gözden uzak yerlere yuva yapmasıyla başlar. Dişiler üzeri ince koyu renkli çizgilerle kaplı 3-5 yumurta yumurtlar. Dişiler 12-14 günlük kuluçka süresinden sonra yavruların bakımını palazlanana kadar 11-13 gün kadar daha devam ederler. Hem erkek hem de dişi yuvadaki yavruları birlikte besler ve yılda iki ila üç kere çiftleşirler. Yuvalar kemirgenler ile kargalar tarafından tehdit altındadır ve erişkin kuşlar da yırtıcı kuşlar tarafından avlanırlar. Sarı kiraz kuşu üreme mevsimi dışında sürü hâlinde olmak üzere yerde beslenir. Gıdaları genellikle tohumlardan ve üreme döneminde bazı omurgasızlardan ibarettir. Tarım uygulamalarının değişmesi sonucunda Batı Avrupa popülasyonları azalma gösterse de sayılarının çokluğu ve geniş yaşam alanları nedeniyle Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği tarafından asgari endişe altındaki türler arasında listelenmiştir.

Bu göz alıcı kuş Robert Burns ve John Clare'in şiirlerine konu olurken kendine özgü şakıması Beethoven ile Messiaen'ın eserlerine ilham kaynağı olmuştur.

Taksonomi

Kiraz kuşugiller (Emberizidae) familyası büyük çoğunluğu Amerika kıtalarında yaşayan yaklaşık 300 kadar tohumcul kuş türünü içinde barındırır. Bu familyada sınıflandırılan ve kırktan fazla üyesi bulunan Emberiza cinsi ise Eski Dünya'da bulunur.[7] İçinde bulunduğu cins içinde sarı kiraz kuşunun en yakın akrabası ak başlı kiraz kuşudur ki bazen bu iki tür aynı tür olarak da sınıflandırılmıştır. Emberiza stewarti ve bahçe kiraz kuşu da yakın akrabalarıdır.[8] Yaşam alanının kesiştiği yerlerde sarı kiraz kuşu ile ak başlı kiraz kuşu çiftleşmektedir. Sarı kiraz kuşunun baskın olduğu melezlerin bulunduğu bölgeler giderek doğuya doğru kaymaktadır.[9]

Sarı kiraz kuşu 1758 yılında Linnaeus tarafından günümüzdeki bilimsel adı ile Systema Naturae adlı eserinde tanımlanmıştır.[10] Cins adı Emberiza Eski Yüksek Almanca'da kiraz kuşu anlamına gelen embritz sözcüğünden türetilmiştir.[11] Epitet citrinella ise İtalyanca küçük sarı kuş demektir.[12]

Alt türleri

Üç alt türü sınıflandırılmaktadır. E. c. citrinella (Linnaeus, 1758) İngiltere'nin güneydoğusunda, Avrupa'nın büyük bir bölümünde doğuda Rusya'nın kuzeybatı köşesiyle Ukrayna'nın batısına kadar olan bölgede yaşar. E. c. caliginosa (Clancey, 1940) İrlanda'da, Man Adası'nda ve İngiltere'nin güneydoğusu hariç olmak üzere Büyük Britanya'da bulunur. E. c. erythrogenys (Brehm, 1855) Rusya'da, Ukrayna'nın merkez bölgelerinde, Balkanların doğusunda Sibirya'ya ve Moğolistan'ın kuzeybatısına kadar olan bölgede ürer ve ayrıca Karadeniz'in doğusu ile Kafkaslar'da ayrık popülasyonları da bulunur.[8]

Fiziksel özellikleri

İri bir kiraz kuşu olan sarı kiraz kuşu 16-16,5 cm. boyundadır ve 23 ila 29.5 cm. arasında bir kanat açıklığına sahiptir.[13] Ağırlığı 20 ila 36.5 g. arasında değişir.[8] E. c. citrinella alt türünün erkekleri parlak sarı başlıdır; sırtları kalın kahverengi çizgilidir, kuyruksokumları kızıl kahverengi, karnı sarı, kuyruğunun dış tüyleri beyazdır.[13] Dişilerin renkleri erkeklere göre daha soluktur. Tepeleri, göğüsleri ile yanları daha az çizgilidir. Her iki cinsiyette de Üreme dönemi dışında yeni tüylerin koyu renkli kenarları sarı tüylerin daha az dikkat çekmesine neden olur. Genç kuşlar erişkinlere göre daha az sarı ve mat renklidir; kuyruksokumları daha soluktur.[14]

Üreme döneminden sonra sekiz hafta boyunca erişkinler tüm tüylerini dökerek değiştirir. Erkeklerin rengi her tüy dökümünden sonra daha da sarılaşır. Genç kuşlar plazlandıktan kısa bir süre sonra baş, gövde ve örtücü tüyler olmak üzere kısmen tüy değiştirirler.[14]

Alt türler arasında farklılıklar az dikkat çekicidir ve yaşam alanının örtüştüğü yerlerde geçişler kademelidir. E. c. caliginosa alt türünün erkekleri E. c. citrinella alt türüne göre biraz daha küçük ve koyu renklidir, aynı zamanda sırtındaki çizgiler daha yoğundur, başındaki sarı tüyler yeşile çalar ve yanlarında daha fazla kızıl kahverengi tüy görülür. Doğuda yaşayan E. c. erythrogenys alt türü ise E. c. citrinella alt türünden daha soluk ve daha az çizgilidir. Yanları, kuyrukaltı ve kanatlardaki çizgiler daha beyazdır; başı da daha parlak sarı renklidir.[14]

Özellikle soluk renkli E. c. erythrogenys alt türünde olmak üzere dişiler ve genç kuşlar ak başlı kiraz kuşu ile karıştırılabilirler ama her zaman için tüyleri sarıya çalar, kuyruksokumları daha soluk kızıl kahverengidir ve üst tüyleri daha tekdüzedir.[15] Bahçe kiraz kuşu da kuyruksokumunun boz rengi ile dişi ve genç sarı kiraz kuşundan ayırt edilebilir.[14] Ak başlı kiraz kuşu ile melez erkekler genellikle beyaz yüzlüdür ve başlarında, karınlarında ve uçuş tüylerinde biraz sarılık bulunur. ancak dişi melezler melez olmayan sarı kiraz kuşundan ayırt edilemez.[16]

Üreme ve Beslenme

Kuşların doğal besini tohumlar, yavruları beslerken ise, tohumlarla birlikte böceklerdir. Yuvalarını yere yaparlar. 3-6 arası yumurta, kiraz kuşunun kılımsı yuva özelliklerini taşıyan yuvalarında bulunur.

Yaşam alanı

Avrupa ve Asya'da kuşların çoğu yerleşiktir, fakat bazı kuzey kuşları kışın güneye göç ederler. Açık alanlar ve çalılık ve ağaçlar bulundukları yerlerdir. Kışları küçük sürüler halinde toplanarak göç ederler.

Dağılımı

Avrupa'dan Asya'ya kadar olan bölgelerde bulunur. Bununla beraber, 1862'de Yeni Zelanda'da da tanımlanmıştır. Günümüzde Yeni Zelanda'da ciddi şekilde sayısı azamakta olan Avrupa'dan daha fazla bulunması muhtemeldir.

Diğer

Avusturyalı piyanist, Karl Czerny, sarı kiraz kuşunun şakmasının, Beethoven'nın 5. Senfonisinin ilham kaynağı olduğunu ileri sürmüştür.

Kaynakça

  1. ^ Bülent Gözcelioğlu (2002). "Türkiye Tür Listeleri Sınıf:Aves (Kuşlar)". TÜBİTAK. 29 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2012. 
  2. ^ Çakmak, Merete (2005). Anadolu Kuş Adları Sözlüğü:İngilizce-Türkçe-Latince. İstanbul: Kitap Yayınevi. s. 74. ISBN 975-6051-03-5. 
  3. ^ Karol, Sevinç (1998). Biyoloji Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 
  4. ^ "çinte". AnaBritannica. 6. İstanbul: Ana Yayıncılık. 1986. ss. 481-482. 
  5. ^ Guy M. Kirwan (2008). The Birds of Turkey. Londra: Christopher Helm. ISBN 978-1-4081-0475-0. 
  6. ^ Karol, Sevinç (1963). Zooloji Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 
  7. ^ Hoyo, Josep del; Elliott, Andrew; Sargatal, Jordi; Christie, David A ((Ed.)). "Emberizidae". Handbook of the Birds of the World Alive. Lynx Edicions. 3 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2014. 
  8. ^ a b c Hoyo, Josep del; Elliott, Andrew; Sargatal, Jordi; Christie, David A ((Ed.)). "Yellowhammer". Handbook of the Birds of the World Alive. Lynx Edicions. Erişim tarihi: 13 Nisan 2014. 
  9. ^ Tietze, Dieter Thomas; Wassmann, Christine; Martens, Jochen (2012). "Territorial song does not isolate Yellowhammers (Emberiza citrinella) from Pine Buntings (E. leucocephalos)" (PDF). Vertebrate Zoology. 62 (1). ss. 113-122. 24 Nisan 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2018. 
  10. ^ Linnaeus (1758) p. 177. 25 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  11. ^ Jobling, James A (2010). The Helm Dictionary of Scientific Bird Names. Londra: Christopher Helm. s. 145. ISBN 978-1-4081-2501-4. 
  12. ^ Jobling, James A (2010). The Helm Dictionary of Scientific Bird Names. Londra: Christopher Helm. s. 110. ISBN 978-1-4081-2501-4. 
  13. ^ a b Snow, David; Perrins, Christopher M, (Ed.) (1998). The Birds of the Western Palearctic concise edition (2 volumes). Oxford: Oxford University Press. ss. 1648-1651. ISBN 978-0-19-854099-1. 
  14. ^ a b c d Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Olsson isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  15. ^ Olsson et al. (1995) s. 111–114.
  16. ^ Porter, Richard; Aspinall, Simon (2011). Birds of the United Arab Emirates. Londra: Christopher Helm. s. 208. ISBN 978-1-4081-5257-7. 

Dış bağlantılar

Virtual Birds'de Sarı kiraz kuşu kuşunun kuş sesi bulunur.