Sadeddin Köpek (Arapça: سعد الدين كوبك بن محمد; ö. 1238[1][2]-39), Anadolu Selçuklu Devleti'nin devlet adamı, emiri ve baş mimarıdır. Sultan I. Alaeddin Keykubad ve II. Gıyaseddin Keyhüsrev dönemlerinde görev yapmış ve devlet yönetiminde büyük söz sahibi olmuştur.
Hayatı
Sadeddin Köpek'in hayatının ilk yılları hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır. Ancak baba ve annesinin Konya'nın saygın ailelerine mensup olduğu ve annesinin adının Şehnaz Hanım olduğu yönünde iddialar bulunmaktadır.[3] Muhtemelen kendisi de Konya'da doğmuştur. Gerçek adı "Köpek bin Muhammed"dir. Sadeddin, ona verilmiş bir lakaptır.[4] ''Köpek'' sözcüğünün Türkçede yaygın olmamakla birlikte bir isim olarak kullanıldığı, Artuklular'da bir Türk beyinin bu adı taşıdığı ve bu adın o dönemde hakaret anlamı taşımadığı, aksine ''sadık'' manasına geldiği bilinmektedir.[5]
I. Alaeddin Keykubad döneminde emirlik görevinde bulunmuş ve tarihçi İbn Bîbî tarafından emîr-i şikâr, nakkaş ve mimar olarak bahsedilmiştir. 1226 yılında, I. Alâeddin Keykubad’ın Harput civarında Eyyûbîler ile yaptığı bir savaşta Selçuklu ordusunun sol kanat kuvvetlerinin kumandanlığını yaptı. Beyşehir Gölü yakınlarındaki Kubadabad Sarayı'nın mimarı olan Köpek, 1235-1236 yılları arasında Konya ve Aksaray şehirleri arasında bulunan ve günümüze kadar ulaşabilen Zazadin Hanı'nı da inşa etmiştir. I. Alaeddin Keykubad'ın ani ölümünden (1237) sonra, oğulları arasında çıkan taht kavgalarında II. Gıyaseddin Keyhüsrev'in tarafını tutarak onun tahta çıkmasını sağlamıştır. Sadeddin Köpek, İbn Bîbî gibi dönemin tarihçilerine göre, I. Alaeddin Keykubad'ın zehirlenerek öldürülmesinde ve veliahtı olan İzzeddin Kılıç Arslan'ın tahta çıkmasının engellenmesinde önemli bir rol oynamıştır.[3][6]
II. Gıyaseddin Keyhüsrev dönemi ve ölümü
II. Gıyâseddin Keyhüsrev'in tahta çıkmasından sonra, sultanın kardeşinin tarafını tuttuğu gerekçesiyle Anadolu'ya yerleşmiş olan Harezmşahların önemli liderlerinden Kayır Han'ı tutuklatıp öldürtmesiyle Harezmşah beyleri, Anadolu'da geçtikleri yerleri yağmalayarak Harran, Urfa, Rakka ve Suruç gibi yerleri ele geçirerek buralara yerleştiler. Daha sonra devlet yönetiminde iyice güçlenen Sadeddin Köpek, kendisi için tehdit gördüğü önemli devlet adamlarını ve kişileri çeşitli sebeplerden öldürtmeye başladı. Atabey Şemseddîn Atunaba, Tâceddîn Pervâne, saltanat naibi Kemâleddîn Kâmyar gibi önemli devlet adamlarını öldürttü ve Hüsâmeddîn Kaymerî, Celâleddîn Karatay gibi devlet adamlarını da görevlerinden uzaklaştırttı. Saltanat naipliği ve pervanecilik görevlerine getirildi. Gücünü kanıtlamak amacıyla Melikü’l-Ümerâ (başkomutan) unvanıyla çıktığı seferde Eyyubilerin denetiminde olan Samsat Kalesi ile diğer bazı kaleleri ele geçirdi.
Bütün bu başarılarından sonra Anadolu Selçuklu tahtına göz diken ve tahta geçmeyi düşünen Sadeddin Köpek, tahtta hak iddia edebilmek için bazı çözüm yolu arayışlarına girdi. Köpek, bu konuda da bir çözüm yolu buldu: Annesi Şehnaz Hatun’un Sultan I. Gıyâseddin Keyhüsrev ile vakti zamanında gayrimeşru bir ilişkisi olduğunu, I. Gıyâseddin’den iki aylık hamile iken bir başkasıyla evlendiğini, kendisinin bu nikâhtan yedi ay sonra dünyaya geldiğini, yani I. Gıyâseddin Keyhüsrev’in gayrimeşru çocuğu olduğunu iddia etti.[5] Bundan ötürü kendini Selçuklu şehzadesi olarak kabul ettirmeye çalışan Köpek, sonunda isyan etti. Çıkan isyanda birçok devlet adamı, Sadeddin Köpek tarafından öldürtüldü.[7] Köpek'in gücünün aşırı derecede artmasından endişelenen Sultan II. Gıyaseddin Keyhüsrev, 1238 yılının sonbaharında Sadeddin Köpek ile birlikte Kubadabad Sarayı'na geldi ve burada verdiği bir ziyafet sonrasında, Sivas subaşısı Hüsameddin Karaca'nın yardımıyla Sadeddin Köpek'i öldürttü. Köpek'in cesedi demir bir kafes içerisine konulup kale duvarına asılarak halka gösterildi.[6]
Popüler kültürdeki yeri
2014-2019 yılları arasında TRT 1'de yayınlanan Diriliş ''Ertuğrul'' dizisinde Murat Garipağaoğlu tarafından canlandırılmıştır.
Kaynakça
- ^ Yildiz, Sara Nur (2013). "The rise and fall of a tyrant in Seljuk Anatolia: Sa'd al-Din Köpek's reign of terror, 1237-8 21 Aralık 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". In Robert Hillenbrand; A.C.S. Peacock; Firuza Abdullaeva (eds.). Ferdowsi, the Mongols and the History of Iran: Art, Literature and Culture from Early Islam to Qajar Persia. Bloomsbury. pp. 92–101.
- ^ Usta, Aydın (2019). Selçuklu Sultanları. Yeditepe Yayınevi. s. 223. ISBN 978-605-7800-13-8.
- ^ a b ""Sultan I. Alâeddîn Keykûbâd'dan Sonra Türkiye Selçuklu Devleti İdaresinde Ortaya Çıkan Otorite Zâfiyeti ve Emîr Sadeddîn Köpek'in Selçuklu Saltanatını Ele Geçirme Teşebbüsü" Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Sayı:7, Yıl:2010". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.
- ^ ""SÂDEDDİN KÖPEK" İslâm Ansiklopedisi, cilt: 35, sayfa: 392, yıl:2003". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.
- ^ a b "SÂDEDDİN KÖPEK - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 31 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2022.
- ^ a b ""Sivrihisar'ın Mülk Köyündeki Doğan Arslan Mescidi" Ankara Üniversitesi Dergiler Veri Tabanı, Prof. Neşet Çağatay" (PDF). 31 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015.
- ^ Alican, Mustafa. Tarihin Kara Yazısı Moğollar. Timaş Yayınları. s. 108.
