Nazilli, Ege Bölgesi'nde Aydın ilinin en büyük nüfusa sahip olan ikinci ilçesidir. Aydın-Denizli Karayolu, İzmir-Denizli demiryolu üzerinde; Efeler ilçesine 45 km, Denizli'ye 81 km uzaklıkta bulunmaktadır. Yüzölçümü 664 km², nüfusu ise 2022 ADNKS verilerine göre 162,737'dir.
Etimoloji
Evliya Çelebi, 1671 yılında Nazilli'yi ziyaret etmiştir. Şehirin güzelliğini, nazlılığını kızlara benzeterek Nazilli adının buradan geldiğini ileri sürmüştür. Başka bir görüş ise Nazilli'nin, Dereköy yakınlarında Nazlu ismindeki Türk boylarından bir oymak beyi tarafından kurulduğu rivayet edilir. Nazlu ismi zamanla Nazilli'ye evrilmiştir.
Tarihçe
Nazilli, Ege Bölgesinin en eski yerleşim merkezlerinden birisidir. İlçe merkezinin ilk yerleşim yeri hakkında kesin bilgiler bulunmamaktadır. Ancak Karya bölgesinde kalan Menderes Vadisine Luviler'in yerleştiği bilinmektedir.
Bu bölgede ilk yerleşim merkezi Lidyalıların kurduğu antik Mastaura kentidir. O dönemlerde bölgenin batısındaki İyonya kentlerinin ekonomik alanda gelişmesi ve kentin Ege ve Önasya ülkeleri arasındaki ticaret yolu (Hierapolis-Tripolis-Mas Tavra-Nysa-Tralleis-Magnesia-Efes) üzerinde bulunması Nazilli yöresinin önem kazanmasına ve gelişmesini sağladı. İlçedeki tren istasyonunun Türkiye'nin ilk demiryolu hattı olan İzmir-Aydın hattının üzerinde olması da ilçenin hızla nüfuslanmasını sağlamıştır. Ayrıca 1937 yılında Atatürk'ün açılışını yaptığı Nazilli Sümerbank Fabrikası Türkiye'nin ilk basma fabrikasıdır. Fabrika içinde 40 yataklı hasta kabul edilebilen bir hastane, bir eczane, bir de laboratuvar vardı.[1] Ancak bu fabrika 2002 yılında kapatılmış ve yerleşkesi Adnan Menderes Üniversitesi'ne devredilmiştir.
Arazi varlığı, coğrafi konumu, iklim koşulları, su kaynakları ve toprak yapısının uygunluğu Nazilli'de tarım ürünleri ve bitkiler açısından büyük bir çeşitlilik ve zenginlik gösterir. Öyle ki özel iklim koşulları gerektiren çay ve birkaç tarım bitkisinin dışında Türkiye'de yetişen diğer bitkiler Nazilli'de de üretilir. Nazilli'nin güneyinde bulunan ve Menderes Irmağı ile beslenen Nazilli Ovasında ağırlıklı olarak pamuk, yonca ve mısır üretilir. Aynı zamanda Nazilli dağ köyleri, kestane, incir ve zeytinin en iyisini yetiştirmekle meşhurdur.
Alışveriş ve ticaret
Bölgede Cuma günleri hariç her gün semt pazarı kurulmaktadır.[26] En büyük pazar ise Perşembe günü olur. Perşembe pazarı, birbirinden bağımsız iki ayrı yerde kurulur. İlçede; ayakkabıcılar sokağı, kuaförler sokağı, kargocular sokağı gibi aynı işi yapan esnafların bulunduğu arasta benzeri kümelenmeler mevcuttur. Ticari faaliyetler, Nazilli Ticaret Odası tarafından kayıt ve kontrol altında tutulur. Denizli-Aydın Yolu üzerinde, İsabeyli mahallesi yakınlarında bulunan alışveriş merkezi bölgeye hizmet verir.[27]
Kültür
Kar helvası olarak adlandırılan, ilçenin güneyinde bulunan Bozdoğan'ın Madran Dağı'ndan getirilen kar ve şerbet ile yapılan özgün yaz içeceği diğer güney yörelerinin benzer içeceklerini andırır. Nazilli kar helvası 31 Mayıs2018 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[28] Ayrıca; kıymalı, yumurtalı peynirli, tahinli ve Nazilli Gülü olarak da adlandırılan yuvarlak kıymalı çeşitleri olan[29]Nazilli Pidesi yöreye özgüdür. Nazilli pidesi de 18 Kasım2020 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[30]
Gencer macunu, Nazilli ve yöresinde Kurban ve Şeker Bayramının son günü büyük kazanlar içerisinde yapılıp satılan, temelde üzüm suyu ve şeker ihtiva eden beyaz ve akışkan macundur.
Spor
İlçede 2. Ligde mücadele eden Nazillispor isimli spor kulübü vardır. Ayriyetten amatör olarak Arslanlıspor[27], Nazilli Işıklar Futbol Kulübü, İsabeylispor[31] ve Bozyurtspor[32] bulunmaktadır.[26]
D 320 Devlet Yolu ve Avrupa E-yolu E87 üzerinde yer almaktadır. Yapımı devam eden Otoyol 31'in 140 km'lik Aydın - Denizli Otoyolu da Nazilli sınırlarından geçmektedir.
1 adet kamuya, 1 adet özel sektöre ait hastanenin yanı sıra çok sayıda özel poliklinik, görüntüleme merkezi, diyaliz merkezi vb. sağlık hizmet kurumları ilçede faaliyet göstermektedir. Nazilli Devlet Hastanesi'nde 485[34] yatak, özel hastanede de 71[35] yatak kapasitesi bulunmaktadır.
Çevre
Türkiye'deki hemen her şehirde olduğu gibi Aydın'da ve dolayısıyla Nazilli'de de en büyük çevresel sorunlardan biri gürültü kirliliğidir.[36]
Eğitim
İlçede 12 adet[37] anaokulu, 34 adet[37] ilkokul, 26 adet[37] ortaokul, 13 adet[37] lise bulunmaktadır. Ayrıca Aydın Adnan Menderes Üniversitesi'ne ait Sümer Yerleşkesi ve İsabeyli Yerleşkesi bulunmaktadır.
^"1935 Genel Nüfus Sayımı"(PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından(PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
^ . "1945 Genel Nüfus Sayımı"(PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından(PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı"(PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından(PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
"Merkezi Dağıtım Sistemi"(html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
"Nazilli Nüfusu - Aydın". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
"Aydın Nazilli Nüfusu". nufusune.com.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
^Mahalle 6 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Türkiye Mülki İdare Birimleri Envanteri. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2023.
^ab"Pazar Yeri Sorgulama". T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Hal Kayıt Sistemi. 26 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2021.