Millî Kurum Türk Tiyatrosu

Milli Kurum Türk Tiyatrosu (Üsküp Türk Tiyatrosu, Halklar Tiyatrosu, Azınlık Halk Tiyatrosu, Türk Dram Tiyatrosu adarıyla da bilinir), Üsküp’te Türkçe oyunlar sergileyen, 1950’de kurulmuş profesyonel tiyatro topluluğu.

Osmanlı döneminden gelen tiyatro geçmişi üzerine kurulmuş bir tiyatrodur. 20 Ocak 1950’de Türk ve Arnavut tiyatro topluluklarından oluşan Halklar Tiyatrosu bünyesinde kuruldu. Günümüzde Türk Tiyatro topluluğu faaliyetine Milli Kurum Türk Tiyatrosu adıyla özerk bir kurum olarak devam eder.

Arka plan

Osmanlı döneminde Üsküp’te Türk tiyatrosu

19. yüzyıl sonunda bir Osmanlı kenti olan Üsküp’e gelen seyyar tiyatro topluluklarının sayısının artması üzerine Vardar Nehri kıyısında tiyatro etkinliklerinin yapıldığı yerlerin yakınında bir tiyatro binası inşa edilmiştir. Vali Şakir Paşa döneminde başlayan inşaat Vali Mahmut Şevket Paşa döneminde tamamlandı ve tiyatro çalışmaları 1906’da başladı. Tiyatroda başlangıçta çeşitli gezgin gurupların gösterileri, Üsküp’teki okulların müsamereleri, koro, film gösterileri gibi etkinlikler düzenlenmekteydi. İstanbul’dan gelen Mınakyan ve Seferiyan kumpanyaları burada ilk kez Fransızcadan tercüme edilen oyunları ve “Altın İğne” adlı piyesi sergilediler.[1]

Tiyatroda sahnelenen ilk yerli oyun, Namık Kemal’in Vatan yahut Silistre adlı eseri oldu. Şübban-ı Vatan adlı dernek uzun süredir yasaklı olan bu oyunu, II. Meşrutiyet’in ilanından sonra idadi öğrencileri ile sahneledi.Tiyatro o zamandan sonra "Şuban-ı Vatan Şehir Tiyatrosu" olarak adlandırıldı. Bu oyunun gördüğü ilgi üzerine Üsküp'e davet edilen Burhanettin Bey aynı yıl Üsküp Türk Tiyatrosu'nun sahnesinde "Napoleon Bonaparta", "Nasıl Oldu", "Genç Osman" ve "Tarık" adlı oyunları gençlerle birlikte sahneledi. Aynı yıl Şemsettin Sami’nin "Besa" adlı eseri sahnelendi. Oyunun ana konusu, çağdaş Arnavut milletinin yaşamı idi.[2]

Osmanlı İmparatorluğu'nun son yıllarında Ferid Bayram, Hasan Şükrü, Hasan Rıza Bey tiyatronun çalışmalarına katkıda bulundu.[3]

Osmanlılardan sonra Üsküp’te Türk Tiyatrosu

Osmanlın yönetiminin 1912'de ülkeyi terk edişinden sonra yeni gelen Sırp yöneticilerin çalıştırdığı bina 3 Şubat 1914'teki yangında tümüyle yok oldu. Artık Yugoslavya Krallığı’nın bir kenti olan Üsküp’te Sırp yönetimince 1927 yılında eski tiyatro binası ile aynı yerde ve aynı büyüklükte neoklasik yeni bir tiyatro binası inşa edildi. 1928 yılından itibaren amatör tiyatrocular bu tiyatroda Türkçe tiyatro oyunları sahnelediler. Üsküplü medrese öğrencileri 1928-1931 yıllarında "Adem Bey", "Günahkar", "Kız Bedduası" adlı oyunları sahneledi.

Üsküp’te II. Dünya Savaşı’ndan sonra kültür-sanat dernekleri kurulmuş ve Türkçe oyunlar sahnelemeye başlamıştır. 1948’de kurulan Yeni Yol Kültür Sanat Derneği, ilk olarak Mustafa Karahasan’ın “Hacer” oyununu sahneye koydu. Dernek, bu oyunun başarısının ardından 10'dan fazla oyunu sahneledi.[4]

Tarihçe

Üsküp Türk Tiyatrosu, Üsküp'te Türk ve Arnavut sanatçılar tarafından Türkçe ve Arnavutça temsiller sahnelemek üzere geçmişteki tiyatro faaliyetlerinin temelleri üzerine 20 Ocak 1950'de "Azınlıklar Halk Tiyatrosu’" adıyla kuruldu; daha sonra "Halklar Tiyatrosu" olarak adlandırıldı.[5] Tiyatro, farklı kaynaklarda "Türk Dramı", "Arnavut Dramı", "Türk ve Arnavut Dramı", "Üsküp Türk-Arnavut Tiyatrosu", "Üsküp Azınlıklar Halk Tiyatrosu" adlarıyla da anılmıştır.[3]

Tiyatronun ilk müdürü ve yönetmeni Abduş Hüseyin’dir. Topluluk ilk olarak Gogol’un "Bir Evlenme" oyununu Arnavutça ve Branislav Nuşiç’in "Şüpheli Şahıs" oyununu Şevket Mahmut'un çevirisiyle Türkçe olarak sahnelemiştir. Ardından Çehov’un "Ayı", "Evlenmek Teklifi "oyunları, Yovan Steriya Popoviç’in "Kendini Beğenmiş "adlı oyunları yine Abduş Hüseyin’in yönetiminde Türkçe olarak sahnelendi. Tiyatro, sonraki yıllarda da yılda dört oyun sahnelemeyi sürdürdü. Makedon sanatçı Todor Nikolovski’nin Türk Tiyatrosu’nun başlangıç yıllarında emeği geçti. Nikolovski, Mustafa Karahasan’nın “Suzan”, Svetozar Çoroviç’in “Аyşa“, İsak Smokovliya’nın “Hanka” oyunlarını yönetti. Oyuncu kadrosu bakımından sıkıntı yaşayan tiyatroya Todorka Kondova, Krum Stoyanov, Saşa Markuş ve daha sonra Lyubisa Georgievski, Branko Stavrev, Vladimir Milçin, Dimitrie Osmanli, Dimitar Stankovski, Duşko Naumovski, Dimitar Hristov, Naum Panovski gibi Makedon oyuncu ve yönetmenler de destek oldu.[5]

Binası 26 Temmuz 1963 tarihindeki depremde yıkılan tiyatro, bir ara şehrin çeşitli yerlerinde çadırlarda temsiller verdi. Depremden sonra Üsküp'ten göç eden Türk nüfusun artması, gerek tiyatro ekibinin gerekse seyirci kitlesinin azalmasına neden oldu.[3] 1965 yılında Nazım Hikmet’in "Enayi Adam" adlı oyunu tiyatronun depremden sonra misafir edildiği İşçi Evi Sahnesi’nde sahneledi. Bu oyunun başarısından sonra topluluk, hemen her sezon bir Nazım Hikmet oyunu sahnelemeyi sürdürdü. 1968 yılında tiyatro, ilk defa Türkiye’ye turneye çıktı; Ankara, İstanbul, Bursa, İzmir’de Şüpheli Şahıs ve Nalınlar oyunlarını sahneledi.Deprem öncesinde eski Tiyatro binasının bulunduğu mekanda inşa edilen yeni tiyatro binası, 1974 yılında hizmete girdi.

2006 yılından itibaren Halklar Tiyatrosu’nun statüsü ve iç yönetimi değişti; Milli Kurum Türk Tiyatrosu ile Milli Kurum Arnavut Tiyatrosu olmak üzere iki ayrı enstitü kuruldu. Türk tiyatrosu için yeni bir bina inşa edilene kadar iki enstitü aynı yapıyı paylaşmaktadır.[2] Yeni binanın temeli 2013 yılında atıldı;[6] 2022 itibarıyla inşaatı devam etmektedir.[7]

Türkiye'de çok seyredilen "Elveda Rumeli" televizyon dizisindeki başlıca rolleri Filiz Ahmet, Sabina Toziya, Mustafa Yaşar, Ertan Şaban gibi Makedonya Türk aktörleri canlandırmış ve bu aktörler "Muhteşem Yüzyıl", "Kurtlar Vadisi" gibi Türk televizyon dizilerinde rol almışlardır.[8]

Kaynakça

  1. ^ Bektas, Gönül (2015). "Üsküp'te Türk Tiyatrosu". MİMAR.İST dergisi (54). 15 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2022. 
  2. ^ a b Stefanovski, Risto (2009). "Türk Tiyatrosu. Monografi" (PDF). Milli Kurum Türk Tiyatrosu. ISBN 978-608-65109-0-9. 15 Eylül 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  3. ^ a b c Firidinoğlu, Nilgün (1 Ocak 2020). "1950 Sonrasında Üsküp Halklar Tiyatrosu ve Kültürel Kimliğin İnşasında Türk Tiyatrosunun Etkisi". Üsküp- İstanbul Kentsel Kültürel Kimlikler. 15 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2022. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2022. 
  5. ^ a b Ivanovski, Ivan (2015). "Üsküp Türk Tiyatrosu (Önceden Halklar Tiyatrosu) Makedonya'da Türk Etnik Toplulukların Kültür Kuruluşun Kurumsallaşmasının Etkin Noktası" (PDF). 65 Yıl Türk Tiyatrosu – Emin Adımlarla Hedefe Doğru. Milli Kurum Тürk Tiyatrosu - Üsküp. 3 Aralık 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  6. ^ "Türk Tiyatrosunun Temelleri Atıldı » Yeni Balkan". yenibalkan.com. 19 Ocak 2014. 17 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2022. 
  7. ^ "Üsküp Türk tiyatrosunun inşaatı 2022'de devam edecek » Yeni Balkan". yenibalkan.com. 1 Aralık 2021. 1 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2022. 
  8. ^ Emin, İlhami. "Başla Türkleri'nin ve Makedonya'nın Gururu ÜsküpTürk Tiyatrosu" (PDF). 3 Aralık 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.