Horasan, Erzurum

Horasan
İlçe
Türkiye'de bulunduğu yer
Türkiye'de bulunduğu yer
Harita
İlçe sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
İlErzurum
Coğrafi bölgeDoğu Anadolu Bölgesi
İdare
 • KaymakamMesut Ozan Yılmaz
 • Belediye başkanıHayrettin Özdemir (AK Parti)
Yüzölçümü
 • Toplam1.669 km²
Rakım1540 m
Nüfus
 (2018)
 • Toplam15.898
 • Kır
-
 • Şehir
38.090
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu442
İl plaka kodu25

Horasan, Erzurum iline bağlı ilçedir. Horasan ilçesi kuzey ve doğuda Kars, güneydoğuda Ağrı illeri, güneyde Karayazı, batıda Köprüköy ve Pasinler, kuzeybatıda Narman ilçeleriyle çevrilidir.

1954'e kadar Pasinler'e bağlı bir bucak merkeziyken bu yılda ilçe merkezi yapıldı. Horasan Belediyesi 1952'de kurulmuştur. 30 Ekim 1983'te meydana gelen deprem (1983 Erzurum Depremi) kentte büyük hasara yol açmıştır.

Tarihçe

Horasan tarihi ile ilgili en yakın bilgi Atatürk Üniversitesi araştırmalarına ve ilçede araştırma yapan belgesel yönetmeni Tekin Gün notlarından anlaşılmaktadır. İlçenin ilk yerleşim izlerinin Bakır Taş Çağı, Kalkolitik dönem izleri taşıdığını MÖ 4000 yılına kadar bölgenin tarihine ışık tuttuğu sanılmaktadır. Eski İpek Yolu ile Doğu Batı bağlantısı ile stratejik öneme sahip olan Horasan çok eski yerleşim alanlarına ve medenî gelişmelerin yaşandığı yerleşimlerden biridir. Hindistan ve İran'a yayılan Hint-Avrupa kökenli Ârî ırkın ortaya çıktığı yer Horasan olduğu sanılmaktadır. Hunlar'a ve Göktürkler'e bağlı çeşitli Türk boyları, Araplar ve Cengiz istilâsından sonra Moğollar da Horasan topraklarına göç eden unsurlar arasında olduğu bilinmektedir. Bölge daha sonraki yıllar içinde Büyük Roma, Asur, Urartu, Med, Pers Devletlerinin istilalarına uğramış, milattan sonraki dönemde ise, Sasani, Arap ve Bizans hakimiyetinde kaldığı yazılı arşivlerde geçmektedir.[2]

Araştırma ve kazılar

Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün 27.07.2009 tarih ve 143901 sayılı izinleri ile Erzurum Merkez, Tortum ve Horasan ilçelerinde yapılan arkeolojik bilimsel araştırma ve kazılar neticesinde elde edilen Nümizmatik ve arkeolojik veriler Aliçeyrek Kaya Mezarı ve Kaya Odaları, Yazılıtaş Yazıtı gün yüzüne çıkarılmıştır.[3][4][5]

Buluntular

Yazılıtaş Yazıtı

Yazıt, Horasan ilçesinin 34 km kuzeydoğusunda yer alan Yazılıtaş köyünün 1 km kuzeydoğusunda sarp bir kayalık üzerindedir. Yazıt, kayanın güney yönü tıraşlanarak oluşturulan dikdörtgen kör pencere içerisine yazılmıştır. Yerden 3 m kadar yukarıda yer alan bu yazıt, Urartu kralı Menua dönemine ait olup yazıtta şu ifadeler yer almaktadır;[6] “Tanrı Haldi, kendi silahıyla güçlü ülke olan Diauehi’ye karşı sefere çıktı ve ülkeyi dize getirdi. Tanrı Haldi güçlüdür, Tanrı Haldi’nin silahı güçlüdür. Tanrı Haldi’nin kudretiyle İšpuini oğlu Menua sefere çıktı. Tanrı Haldi önden gitti. Menua der ki; Diauehi Ülkesini ele geçirdim. Kralî kent Šašili’yu savaşta ele geçirdim, ülkeyi yıktım, kaleleri yerle bir ettim. Šešetinele Ülkesine, Zua kentine kadar ulaştım. Utuha Kenti’ni.... Menua der ki, Diauehi’nin kralı Utupuršini önüme çıktı, ayaklarıma kapandı, önümde secde etti. Merhamet gösterdim. Haraç ödemesi koşulu ile hayatını bağışladım. Altın ve gümüş verdi. Geri dönecek tutsakları tümüyle serbest bıraktım. Menua der ki;.... Oradan iki kralı, yani Baltulhi boyunun ülkesininkini ve Haldiriulhi Kenti’nin ülkesininkini aldım. O ülkeye özgü olan tahkimatlı kaleleri ele geçirdim. Menua der ki; Her kim bu yazıtı tahrip ederse, her kim suç işlerse, her kim bir başkasına yaptırırsa, her kim değişik bir şey söylerse, ben yaptım derse, Tanrı Haldi, Tanrı Teišeba, Tanrı Šivini ve bütün tanrılar onu gün ışığından yoksun etsin.”[6][7]

Aliçeyrek Kaya Mezarı ve Kaya Odaları

Kaya mezarı Horasan ilçesinin 14 km doğusunda bulunan Aliçeyrek mahallesinin 1 km güneyinde yer almaktadır. Kaya mezarının rakımı 1602 m dir. Kaya mezarı ile ilgili ilk çalışma 1992 yılında Özkaya tarafından yapılmıştır. Özkaya bu yapıların daha önce Urartu kaya mezarı olduğunu ve daha sonra kiliseye dönüştürüldüğünü ifade etmektedir. Örnek olarak da Patnos yöresinde bulunan Dedeli kaya mezarlarını göstermektedir. Ancak bölgede daha sonra araştırma yapan Çevik[8] bu yapıları Bizans Dönemi’’ne ait kiliseler olduğunu ifade etmektedir. Kumtaşından oyularak yapılan bu yapıların son dönemde kaya kilisesi olarak kullanıldığı görülmektedir. Özkaya yüzey araştırmalarında çevredeki Urartu yazıt ve yerbu kaya kiliselerinin batısında bir kale kalıntısı ve kaya nişi tespit edilmiş olup incelemelerimiz devam etmektedir.[6][9][10]

Nüfus

Yıl Toplam Şehir Kır
1955[11] 31.832 3.441 28.391
1960[12] 37.076 4.597 32.479
1965[13] 39.270 5.236 34.034
1970[14] 43.587 7.409 36.178
1975[15] 45.814 7.724 38.090
1980[16] 49.087 10.208 38.879
1985[17] 50.730 12.402 38.328
1990[18] 49.677 14.144 35.533
2000[19] 45.587 16.151 29.436
2007[20] 45.241 18.664 26.577
2008[21] 44.588 17.838 26.750
2009[22] 44.073 17.340 26.733
2010[23] 43.852 17.661 26.191
2011[24] 43.806 18.169 25.637
2012[25] 43.063 18.246 24.817
2013[26] 42.403 42.403 veri yok
2014[27] 41.310 41.310 veri yok
2015[28] 40.299 40.299 veri yok
2016[28] 40.143 40.143 veri yok
2017[28] 39.467 39.467 veri yok
2018[28] 39.445 39.445 veri yok
2019[28] 38.837 38.837 veri yok
2020[28] 38.090 38.090 veri yok

Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 9 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2012. 
  2. ^ "Horasan'ın Tarihi". Horasan Meslek Yüksekokulu. Atatürk Üniversitesi. 05 Mart 2021. 25 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2021. 
  3. ^ GÜNAŞDI, Yavuz (2010). 28.Araştırma Toplantısı 2. Cilt. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Sos. Bil. Enstitüsü Erzurum/ TÜRKİYE. ss. 1,2. ISSN 1017-7663. 13 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2022. 
  4. ^ BİNGÖL, Akın (2010). 28.Araştırma Toplantısı 2. Cilt. Kafkas Üniversitesi Fen-Edebiyat Fak.Tarih Böl.Eskiçağ Tarihi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi, Kars/ TÜRKİYE. ss. 1,2. ISSN 1017-7663. 13 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2022. 
  5. ^ CEYLAN, Alparslan (2010). 2009 Yılı Erzincan,Erzurum,Kars,Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fak. Tarih Böl., Erzurum/TÜRKİYE. ss. 1,2. ISSN 1017-7663. 13 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2022. 
  6. ^ a b c TOPALOĞLU, Yasin (2010). 28.Araştırma Toplantısı 2. Cilt. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fak. Tarih Böl.,Erzurum/ TÜRKİYE. ss. 1,2. ISSN 1017-7663. 13 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2022. 
  7. ^ Özkaya,V.,“Erzurum-Horasan-Aliçeyrek Köyü Yüzey Araştırması”, XI. Araştırma Sonuçlar Toplantısı, 1993,Ankara, 379-397
  8. ^ ÇEVİK 2000- Çevik,N., Urartu Kaya Mezarları Ölü Gömme Gelenekleri, 2000, Ankara
  9. ^ König,1955 -1957: 23; Ceylan, 2002: 14 vd.; Payne, 2006: 68 vd.; Kozbe-Ceylan et al.,2008
  10. ^ KönigF.W.,Handbuch Der Chaldäischen Inschriften, Archiv Für Orientforschung Herausgegeben Von Ernst Weidner, Beiheft, 1955-1957, Graz
  11. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  12. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  13. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  14. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  15. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  16. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  17. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  18. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  24. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  25. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  26. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  27. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  28. ^ a b c d e f
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Horasan Nüfusu - Erzurum". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Erzurum Horasan Nüfusu". nufusune.com. 

Dış bağlantılar