Gizli söylev, Kruşçev döneminde gözlemlenen yumuşamanın bir parçasıdır. Aynı zamanda Sovyet liderliği arasında sürmekte olan iktidar mücadelesinin de göstergesiydi. Kruşçev, Stalin'in iktidarı sırasındaki Sovyet liderlerinin saygınlıklarını tartışma konusu yapmaktaydı. Bundaki amacı 1953 yılında Stalin'in ölümünden sonra başa geçen Lavrenti Beria'nın tasfiye edilmesi ve sonrasında idam edilmesini örgütleyen kişi olarak kamuoyu desteği kazanmak istiyor, hem de o dönemin güçlü isimleri olan Vyaçeslav Molotov ve Georgi Malenkov gibi liderlere karşı durumunu güçlendirmeye çalışıyordu.
Gizlilik
Kruşçev'in yaptığı konuşmaya Gizli söylev denmesinin sebebi konuşmanın gizli oturumda yapılmış olmasıdır. Konuşmanın esas metni 3 Mart 1989 günü İzvestiya'da yayınlanacaktır.
Arka planı
Konuşma metni bu görev için 31 Ocak 1955 tarihindeki Merkez Komite Prezidyumu kararıyla özel olarak oluşturulmuş olan parti komisyonunca yazılmıştı. Komisyonun görevi 1934 yılında yapılan 17. Kongre delegelerinin maruz kaldığı tasfiyeleri incelemekti. Komisyon aşağıdaki kişilerden oluşmaktaydı:
17. Kongrenin seçilmesinin sebebi bu kongrenin sosyalizmin düşmanlarına karşı zafer ilan edildiği bir dönemde yapılmış olması ve izleyen dönemde tasfiye hareketinin başlamış olmasıydı. Komisyon 1937 - 38 yıllarındaki Büyük Temizlik adı verilen tasfiye hareketiyle de ilgilenmiş ve belgeleri incelemiştir.
Kruşçev, Stalin'in tasfiyeler, II. Dünya Savaşı sırasında idare konusundaki eleştirilerini ortaya koymaktan çekinmemesine rağmen aynı dönemde gerçekleştirilen sanayileşme hamlesine ve genel parti ideolojisine hiçbir eleştirme getirmemek konusunda titizdir. Kolektivizasyon sırasında Sovyet yönetimi tarafından gerçekleştirilen uygulamalar da sahiplenilecektir. Kruşçev, Stalin'i eleştirirken leninizmi savunacaktır.
Kruşçev, Stalin döneminde yapılan tasfiye hareketini eleştirmesine rağmen tasfiye edilenlerin siyasi itibarlarının iade süreci çok uzun sürer. Moskova Davalarında suçlu bulunanlar ancak 1988 yılında aklanacaklardır.
Kruşçev, sovyet sosyalist toplumun ekonomik ve siyasi karakterini bozacağı süreci gizli söyleviyle resmîleştirmiştir. Öyle ki; istatistikler, SBKP Merkez Komitesi' nin 1952'deki 19. Kongresinde seçilen SBKP Merkez Komitesi üyelerinin yüzde yetmişinin, sırasıyla 1956 ve 1961'de düzenlenen 20. ve 22. Kongreler sırasında tasfiye edildiğini göstermektedir. Ve bu Kruşçev revizyonizmine karşı duran ya da durması muhtemel olan merkez komite üyelerinin yaklaşık yüzde ellisi tasfiye edilmiştir.[1]
Konuşmanın yayılması
Kruşçev konuşmasına gece yarısından hemen sonra başlayacak ve konuşmasını dört saatte tamamlayacaktır. Konuşma ile ilgili Batıya ilk haber Reuters muhabiri John Rettie tarafından geçilir. Rettie'nin Kostya Orlov tarafından bilgilendirildiği ileri sürülmektedir.[2]
5 Mart 1956 tarihinde Parti Prezidyumu Kruşçev'in Raporunun tüm parti ve Komsomol örgütlerinde okunması kararı alır. Belgenin içeriği 1956 yılında Sovyetler Birliği dahilinde bilinir hale gelmiştir.
Sovyetler Birliğinde bu serbestliğe sahip olan metin Doğu Bloku ülkelerindeki kardeş komünist partilere ancak kısım kısım ilan edilir. Batı Avrupa'daki komünist partilere ise hiçbir şekilde bilgi verilmez. Bu partiler metinden 5 Haziran 1956 günü The New York Times ve 10 Haziran 1956 günü The Observer gazetelerinin tüm metni yayınlamasıyla haberleri olur.[3]
Konuşma hem dinleyenler hem de daha sonra okuyanlar arasında büyük şaşkınlık yaşanmasına sebep olacaktır. Toplu olarak yapılan protesto eylemlerinin en büyüğü Stalin'in doğduğu topraklarda, Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetinde yaşanır. Günlerce süren protesto ve eylemler ancak ordu birliklerinin müdahalesiyle 9 Mart 1956 günü sona erdirilebilir.[4][5] Konuşmadan sonraki dönemde Kruşçev yönetimi 1961 yılında Lenin'in Mozolesinde sergilenen Stalin'in naaşı Kremlin Duvarı Mezarlığına defnedilmiştir.
^Metin ABD'nin saygın gazetelerinden The New York Times yönetiminin eline geçinceye kadar uzun bir yol izler. Polonya Halk Cumhuriyeti'ne gönderilen konuşmanın bir örneği Polonyalı komünist lider Edward Ochab'ın sekreteri Lucia Baranowski'nin sevgilisi olan gazeteci Viktor Grayevsky'nin eline geçer. Yahudi olan Grayevsky, İsrail'de bulunan hasta babasını az bir zaman önce ziyaret etmiş ve İsrail'e göçmeye karar vermiştir. Gazeteci konuşmayı okuduktan sonra kendisinin İsrail'e geçmesine yardım eden İsrail Elçiliği görevlisi Yaakov Barmor'a verir. Barmor ise İsrail Gizli Servisi Şin Bet üyesidir. Barmor, bu çok önemli metnin fotoğrafını çekerek İsrail'e gönderir. 13 Nisan 1956 günü İsrail'deki Şin Bet merkezi belgeye sahiptir. ABD ile güvenlik antlaşması imzalamış olan İsrail fotoğrafları derhal CIA yetkililerine iletir. 17 Nisan günü CIA şefi Allen Dulles fotoğrafların ellerinde olduğunu ABD Başkanı Dwight D. Eisenhower'a iletir. Sonrasında belge CIA tarafından The New York Times gazetesine sızdırılır.
^Suny, Ronald Grigor, The Making of the Georgian Nation, Indiana University Press, 1994, s.303–305 ISBN 0-253-20915-3
^Kozlov, V.A, Mass Uprisings in the USSR: Protest and Rebellion in the Post-Stalin Years, New Edition, 2002 ISBN 0-7656-0668-2
Konuyla ilgili yazılan eserler
Tompson, William J., Khrushchev: A Political Life, New York, St. Martin's Press, 1995
Taubman, William, Khrushchev: The Man and His Era, London, Free Press, 2004
