Gazi Süleyman Paşa Camii veya Küçük Ayasofya, Kırklareli'nin Vize ilçesinde bulunan bir camidir. Roma İmparatoru I. Justinianus döneminde inşa edilen 6'ncı yüzyılda bazilika tarzında kilise olarak inşa edilmiş, 15'inci yüzyılda Vize'nin kesin bir şekilde Osmanlı egemeliğine geçtikten sonra camiye çevrildiği düşünülmektedir.[3] Caminin yapısı Ayasofya ve Aya İrini'ye benzetilmektedir. Cami, 2007'de Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilmiştir.[4][5]
Tarih
Roma İmparatoru I. Justinianus döneminde 6. yüzyılda inşa edildiği kabul edilse de 9-10. yüzyıllarda[2] veya 12-13. yüzyıllardaki Erken Paleologos devrinde[1]:298 inşa edildiğine dair görüşler de mevcuttur. Bir Ortodoks kilisesi olarak inşa edilen Küçük Ayasofya'nın 1205 yılında Vize'deki Latin hakimiyetinde nasıl kullanıldığı bilinmemektedir.[2]
Osmanlı Devleti'nin Vize kalesini fethetmesinin ardından yapı camiye çevrilmiştir.[2] Yapının ismini aldığı Süleyman Paşa'nın kim olduğuna dair farklı görüşler bulunmaktadır. Bir iddiaya göre cami, ismini Orhan Gazi'nin oğlu Süleyman Paşa'dan almaktadır, ancak Süleyman Paşa Vize'nin fethinden önce öldüğünden bu isimlendirme onun hatırasına yapılmış olmalıdır. Yapının Edirne ve Ferecik'te yaptığı camilerle bilinen Rumeli Beylerbeyi Hadım Süleyman Paşa[6]:252 veya Mihaloğullarından Gazi Mihal'in torunu Süleyman Paşa tarafından[6]:252 [7]:18 camiye dönüştürüldüğü de iddialar arasındadır. Evliye Çelebi ise yapının Fatih Sultan Mehmed tarafından İstanbul'un fethine müteakip camiye çevrildiğini ve Fatih Camii olarak anıldığını ifade etmektedir.[8]:152-153 Osmanlı arşiv belgelerinde cami vakfında geçen kişinin Orhan Bey’in oğlu
Süleyman Paşa olduğu net bir şekilde anlaşılmaktadır.[1]:299
Onarımlar
Osmanlı döneminde bilinmeyen bir tarihte yapının kuzey cephesinin tamamı ile kubbesinin yarısı yeniden inşa edilmiştir.[9] Yapının batı kısmındaki galerinin üzeri ahşap bir çatıyla örtülmüş, güneybatı köşesine taş bir minare inşa edilmiş ve 19. yüzyılda yapıya ahşap bir mahfil eklenmiştir.[1] Cami çevresinde bulunan mezar taşlarının çokluğu, yapının etrafında geçmişte büyük bir hazire olduğuna işaret etmektedir.[3]
Osmanlı Dönemi
Yapının Sultan Abdülmecid döneminde Tanzimat Fermanı'nın ilanından önce 1839 yılında tamiratına girişildiği, 1848 yılında ise tamir edildiği bilinmektedir.[1]:303-304 II. Abdülhamid döneminde ise Mayıs 1900’de padişahın iradesiyle başlayan kapsamlı onarım sürecinin yaklaşık 2-3 yıl sürdüğü ve en geç 1903 yılının Kasım ayında tamamlanarak Vize'de yapılan resmi bir törenle açıldığı ifade edilmektedir.[1]:304-306
Yapının minaresi 1912 yılında Birinci Balkan Savaşı sırasında Bulgar ordusu tarafından yıkılmıştır.[6]
Cumhuriyet Dönemi
1952-1953 yıllarında Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından restore edilmesi planlanmış ancak bu plan uygulanamamıştır ve sonraki yıllar içinde cami cemaatini kaybetmiş ve terk edilmiştir.[1][3] 1979 yılında Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından başlatılan çalışmalar 1983 yılında maddi zorluklar nedeniyle yarım bırakılmıştır. Bu çalışmalar sırasında yapılan müdahalelerin önemli arkeolojik bilgilerin kaybolmasına neden olduğu da ifade edilmiştir.[6] Ayrıca bu çalışmalarda alanda daha eski tarihli bir kiliseye ait olduğu düşünülen yarım daire planlı bir tuğla apsis kalıntısına ulaşılmıştır.[9] 1995 yılında Trakya Üniversitesi'nden Özkan Ertuğrul tarafından bir mimari tespit ve temizleme çalışması yürütülmüştür. Narteks bölümünün temizliği sırasında dua eden bir figür tasvirinin olduğu iyi korunmuş durumdaki fresklerle karşılaşılmıştır ancak bu freskler günümüze ulaşamamıştır.[6]
2000'li yıllarda ise yapıda büyük ölçekli bir onarım ve restorasyon projesi yürütülmüş, minaresi yeniden inşa edilmiş ve günümüzde ibadete açık hale getirilmiştir.[1] Bu çalışma sırasında yapıda önemli değişikliklere gidildiği, mevcut arkeolojik verilerin yitirildiği, harabe halde olan narteks tonozunun yıkılıp yeniden yapıldığı, binanın batı yönünde biriken toprağın kazılması sırasında geçmişte tespit edilen 18 mezarın, mimari parçaların ve duvar kalıntıların ortadan kaldırıldığı yönünde eleştiriler yapılmıştır.[6]
Kaynakça
- ^ a b c d e f g h i Yarcı, Güler (2017). "Vize Kalesi: Surlar ve Kalede Hayat". Yarcı, Güler (Ed.). Bozkırdan Batıya Prof. Dr. Hüseyin Salman'a Armağan. İstanbul: Epsilon Yayınevi. ss. 269-344. ISBN 978-605-173-364-7.
- ^ a b c d Mango, Cyril (1968). "The Byzantine Church at Vize (Bizye) in Thrace and St. Mary the Younger". Zbornik radova Vizantoloskog Instituta. Cilt 11. ss. 9-13.
- ^ a b c "Ayasofya Camii - Vize". 30 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2022.
- ^ "Vize Küçük Ayasofya (Gazi Süleyman Paşa) Camii - Kırklareli". 22 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2022.
- ^ "Tanıtım ve Tarihçe - Vize". 29 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2022.
- ^ a b c d e f Bauer, Franz Alto; Klein, Holger A. (2006). "The Church of Hagia Sophia in Bizye (Vize): Results of the Fieldwork Seasons 2003 and 2004". Dumbarton Oaks Papers. Cilt 60. ss. 249-270. 17 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2024.
- ^ Dirimtekin, Feridun (1961). "Vize'deki Ayasofya Kilisesi (Süleyman Paşa)". Ayasofya Müzesi Yıllığı, 3. ss. 18-20.
- ^ haz. Seyit Ali Kahraman (Ekim 2010). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, 6. Kitap, 1. cilt (Podgoriçe- İştib-Vidin-Peçoy, Budin-Üstürgon[Estergon]- Ciğerdelen-Macaristan- Öziçe-Taşlıca-Dobra-Venedik-Mostar-Kanije). İstanbul.
- ^ a b Arif Mısırlı, Esin Benian (2023). "Trakya Bölgesi Bizans Dönemi Dini Yapılarının İncelenmesi". 7 (19). Meriç Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi. ss. 236-272. Erişim tarihi: 12 Aralık 2024.
