Doğu Karadeniz göknarı veya Kafkas Göknarı (Abies nordmanniana), çamgiller (Pinaceae) familyasında Kafkasya'ya özgü bir göknartürü. Heybetli ve hızlı büyüyen bir ağaçtır. Güneşli ve nemli ortamlarda iyi gelişir.[1] Avrupa Kıtası ve Türkiye'nin en uzun doğal ağacıdır.[2]
Gri gövdeli bir ağaçtır. Çok sık dallanma yapar. Dekoratif bir ağaç olduğu için birçok Avrupa ülkesinde park ve bahçe ağacı olarak yetiştirilmektedir. İğne yaprakları mavisimsi renkte olan Glauca, altın sarısı renginde olan Aurea, genç sürgünleri beyaz renkli olan Albo-spicata gibi farklı formları bulunmaktadır.[3]
Dağılımı
Doğu Karadeniz Göknarı yaprakları
Türkiye'nin kuzeybatısındaki göknar popülasyonlarının tümü Abies nordmanniana subsp. nordmanniana veya A. nordmanniana subsp. equitrojani olarak adlandırılır. Bu ikinci takson iki alanla sınırlıdır, bunlar Kaz dağları ve Uludağ'dır. Türkiye'nin kuzeybatısındaki diğer tüm popülasyonlar, tipik alt tür olarak kabul edilir. Türkiye'deki çoğu otorite, A. bormuelleriana ve A. equi-trojani'yi Abies nordmanniana'nın Türkiye'nin doğu kısımları ve Kafkasya'nın komşu bölgeleri ile sınırlı olduğu ayrı türler olarak kabul etmektedir.[4][5] Türkiye'nin en yüksek ağacı Gümüşhane Tortul ilçesinde yar alan Doğu Karadeniz Göknarıdır. 55 metre boya sahip olup 400 yaşlarındadır.[6]
Bu tür, IUCN kırmızı listesine göre Türkiye'nin kuzeybatısındaki Karadeniz Bölgesi'nde, doğuda Kafkasya'nın doğusunda, büyük ölçüde bozulmamış geniş ormanlar oluşturduğundan, Asgari Endişe (LC) olarak değerlendirilmiştir. Dağılım esas olarak güney ve doğu Karadeniz bölgesine bitişik dağlarla sınırlıdır. Batı Kafkasya'da (Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan, Gürcistan ve Rusya) ve Kuzeydoğu Anadolu'da (Türkiye) bir orman yoğunluğu (A. nordmanniana subsp. nordmanniana) ve kuzeybatı Anadolu'da (Türkiye) başka bir yoğunluk vardır. Anadolu'nun aşırı kuzeybatı kesiminde, A. nordmanniana subsp. equi-trojani oluşur. A. nordmanniana için ortaya çıkma boyutu ve yerleşim alanı bilinmemektedir, ancak bu türün dağılımının kapsamı, tehdit altındaki tüm kriterleri açıkça aşmaktadır.[7]
Ekolojik Özellikleri
Magmatik ve granit kayalardan türetilen derin verimli topraklarda dağların yüksek dağlık bölgelerinde hem saf meşcereler oluşturur hem de doğu ladini (Picea orientalis), doğu kayını (Fagus sylvatica), sarıçam (Pinus sylvestris) ve karaçam (Pinus nigra) ile karışık meşçereler oluşturur. Kafkasya'da 1.200-2.200 arasında bulunur, ancak nemli kuzey yamaçlarında 600–800 m arasında büyüyebilir ve Türkiye'de rakım aralığı 200-1.900 m arasındadır.[8]
Ekonomik Özellikleri
Odun çok değerli olsa da, ağaç kesiminin nüfus üzerinde önemli bir zararlı etkisi olmamıştır. Bununla birlikte, A. nordmanniana ssp. equi-trojani, Kazdağı Millî Parkı'ndaki çok sayıda ziyaretçi ile ilişkili asit yağmuru, yangın, yerel kereste çıkarma ve habitat bozulması gibi bir dizi olumsuz etki nedeniyle düşüştedir.[9]
Düz damarlı ve özellikle kaplama olmak üzere yapı malzemeleri için kolayca işlenebilen ahşabı ile çok değerli olduğu Kafkasya ve Türkiye'de önemli bir kereste ağacıdır.[10]
Noel Ağacı pazarı için sıklıkla yetiştirildiği birçok Avrupa ülkesinde ticari bir ağaç dikme ağacı olarak kullanılmaktadır. Bu tür, çeşitli koruma alanlarından bilinmektedir.[8]
Morfolojik Özellikleri
Göknar Ağaç Ormanları
Geniş, piramidal taçlı ve eşit aralıklarla yatay olarak büyüyen yan dalları olan büyük kozalaklı ağaçtır. Doğal dağıtım alanında 500 yıl kadar eski ve 60 m yüksekliğe kadar olan örnekler bulunabilir. Nihayetinde 7–9 m genişliğe kadar büyür. Ağacın etrafında yeterli alan verildiğinde, alttaki dallar ağaçta kalır.[11] Genç örnekler yavaş büyür, ancak ağaç yaşlandıkça büyüme biraz hızlanır. Genç dallar zeytin yeşili olup, küçük tomurcukların özü yoktur. Kışın tomurcuklar kırmızımsı kahverengiye döner. Parlak, koyu yeşil iğnelerin altında 2 beyaz şerit bulunur. Ağaç, çarpıcı çiçekler aldıktan sonra, sonbaharda dik yeşil kozalaklar belirir ve ardından kahverengiye döner. Doğu Karadeniz göknarının, 19. yüzyılın başlarında Odessa botanik bahçelerinin yöneticisi A. von Nordmann tarafından Kafkasya'da bir arama sırasında keşfedildi.[12]
^abKnees, S.; Gardner, M. (2011). "Abies nordmanniana". IUCN Red List of Threatened Species. 30 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2021.
