Bitki

Bitkiler
Yaşadığı dönem aralığı: 1600-0 myö
Mezoproterozoyik-Günümüz 
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Üst âlem: Eukaryota
Klad: Diaphoretickes
(sırasız): Archaeplastida
Âlem: Plantae
sensu Copeland, 1956
Şubeler
Sinonimler
  • Viridiplantae Cavalier-Smith 1981[1]
  • Chlorobionta Jeffrey 1982, emend. Bremer 1985, emend. Lewis and McCourt 2004[2]
  • Chlorobiota Kenrick and Crane 1997[3]
  • Chloroplastida Adl et al., 2005 [4]
  • Phyta Barkley 1939 emend. Holt & Uidica 2007
  • Cormophyta Endlicher, 1836
  • Cormobionta Rothmaler, 1948
  • Euplanta Barkley, 1949
  • Telomobionta Takhtajan, 1964
  • Embryobionta Cronquist et al., 1966
  • Metaphyta Whittaker, 1969

Bitkiler, ağırlıklı olarak fotosentetik ökaryot canlılardır. Tarihsel olarak bitkiler alemi, algler ve mantarlar da dahil olmak üzere hayvan olmayan tüm canlıları kapsarken, günümüzde mevcut tüm tanımlamalar prokaryotları, mantarları ve bazı algleri hariç tutar. Tanımlamalardan birine göre: Çiçekli bitkiler, kozalaklı bitkiler ve diğer açık tohumlular, eğrelti otları ve benzerleri, boynuz otları, ciğer otları, kara yosunları ve yeşil algler hep birlikte Viridiplantae (Latince "yeşil bitkiler") adı verilen kladı oluştururlar. Buna kırmızı ve esmer algler dahil değildir.

Bitkilerin çoğu çok hücreli canlılardır. Yeşil bitkiler; enerjilerinin çoğunu, siyanobakterilerle endosimbiyoz sonucu oluştuğu düşünülen kloroplastları aracılığıyla, fotosentez yoluyla, güneş ışığından elde ederler. Kloroplastlar, bitkilere yeşil rengini veren klorofil a ve b'yi içerir. Bazı bitkiler parazitik veya mikotropiktirler ve normal miktarlarda klorofil üretme ya da fotosentez yapma yeteneklerini kaybetmişlerdir ancak yine de çiçekleri, meyveleri ve tohumları vardır. Bitkilerde eşeysiz üreme yaygın olarak görülmesine karşın eşeyli üreme ve nesillerin değişimi karakteristik özellikleridir.

320,000 civarında bitki türü vardır ve bunların büyük çoğunluğu (260,000 ila 290,000 kadarı) tohum üretir.[5] Yeşil bitkiler, Dünya'nın moleküler oksijeninin önemli bir bölümünü üretirler[6] ve ekosistemlerin çoğuna temel teşkil ederler. Tahıl, meyve ve sebze üreten bitkiler insan beslenmesinin temelini oluştururlar ve binlerce yıldır evcilleştirilmektedirler. Bitkilerin; süsleme amacıyla, yapı malzemesi olarak, yazı malzemesi olarak ve kültürel açıdan birçok kullanımı vardır. Ayrıca bitkiler, ilaçlar ve psikoaktif maddeler için çok önemli bir kaynaktır. Bitkiler konusunda yapılan bilimsel çalışmalar biyolojinin bir alt dalı olan botaniğin konusudur.

Tanımı

Taksonomik tarihçe

Tüm canlılar, bitkiler ve hayvanlar olmak üzere geleneksel olarak iki gruba ayrılırdı. Bu sınıflandırma, canlıların farklı seviyelerini ayırt eden Aristoteles’e (MÖ 384–322) kadar uzanır.[7] Aristoteles, bu ayrımı canlıların "hassas ruh"a sahip olup olmamasına veya bitkiler gibi yalnızca "vejetatif ruh"a sahip olup olmamasına göre yapmıştır.[8] Aristoteles’in öğrencisi Theophrastos, bitki taksonomisi ve sınıflandırması üzerindeki çalışmalarını devam ettirmiştir.[9] Çok daha sonraları, 18. yüzyılda Linnaeus (1707–1778) modern bilimsel sınıflandırma sisteminin temelini oluşturmuş, ancak hayvan ve bitki âlemlerini olduğu gibi bırakarak bitki âlemini "Vegetabilia" olarak adlandırmıştır.[9]

Evrimi

Çeşitlilik

Kabul edilmiş yaklaşık 382.000 bitki türü bulunmakta[10] ve bunların büyük çoğunluğunu oluşturan yaklaşık 283.000 türü tohum üretmektedir.[11] Tüm bitkilerin yaklaşık %85-90'ı çiçekli bitkilerdir (kapalı tohumlular). World Flora Online gibi birkaç proje, tüm bitki türlerinin kayıtlarını çevrimiçi veritabanlarında toplamak için çalışmalar yapmaktadır.[10][12]

Bitkiler, 10 mikrometre boyutundaki tek hücreli organizmalar olan desmidlerden ve 3 mikrometreden küçük picozoalardan,[13][14] en büyük ağaçlara (megaflora) kadar çeşitlilik gösterir. Örneğin, iğne yapraklı Sequoia sempervirens (Sekoya) 120 metreye kadar ve kapalı tohumlu Eucalyptus regnans 99 metreye kadar büyüyebilir.[15]

Evrimsel Tarihçe

Kara bitkilerinin ataları suda evrimleşmiştir. Yaklaşık 1,2 milyar yıl önce karada alglerden oluşan bir tabaka meydana geldi, ancak ilk kara bitkileri Ordovisyen dönemine, yani yaklaşık 450 milyon yıl öncesine kadar ortaya çıkmadı. Bu bitkiler, ciğer otları ile benzer biyolojik özelliklere sahipti.[16][17] Bununla birlikte, Prekambriyen kayaçlarında bulunan yassılaşmış talluslara sahip fosiller, 1000 milyon yıldan çok daha uzun süre önce çok hücreli tatlı su ökaryotlarının var olduğunu göstermektedir.[18]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Cavalier-Smith, T. (1981). "Eukaryote kingdoms: Seven or nine?". BioSystems. 14 (3–4): 461-481. doi:10.1016/0303-2647(81)90050-2. ISSN 0303-2647. PMID 7337818. 
  2. ^ Lewis, L.A.; McCourt, R.M. (2004). "Green algae and the origin of land plants". American Journal of Botany. 91 (10): 1535-1556. doi:10.3732/ajb.91.10.1535. PMID 21652308. 
  3. ^ Kenrick, Paul; Crane, Peter R. (1997). The origin and early diversification of land plants: A cladistic study. Washington, D.C.: Smithsonian Institution Press. ISBN 978-1-56098-730-7. 
  4. ^ Adl, S.M. (2005). "The new higher level classification of eukaryotes with emphasis on the taxonomy of protists". The Journal of Eukaryotic Microbiology. 52 (5): 399-451. doi:10.1111/j.1550-7408.2005.00053.xÖzgürce erişilebilir. PMID 16248873. 
  5. ^ "Numbers of threatened species by major groups of organisms (1996–2010)" (PDF). International Union for Conservation of Nature. 11 Mart 2010. 21 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Nisan 2011. 
  6. ^ Field, C.B.; Behrenfeld, M.J.; Randerson, J.T.; Falkowski, P. (1998). "Primary production of the biosphere: Integrating terrestrial and oceanic components". Science. 281 (5374): 237-240. Bibcode:1998Sci...281..237F. doi:10.1126/science.281.5374.237. PMID 9657713. 25 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2018. 
  7. ^ Hull, David L. (2010). Science as a Process: An Evolutionary Account of the Social and Conceptual Development of Science. University of Chicago Press. s. 82. ISBN 9780226360492. 
  8. ^ Leroi, Armand Marie (2014). The Lagoon: How Aristotle Invented Science. Bloomsbury Publishing. ss. 111-119. ISBN 978-1-4088-3622-4. 
  9. ^ a b "Taxonomy and Classification". obo. 7 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2023. 
  10. ^ a b "An Online Flora of All Known Plants". The World Flora Online. 26 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2020. 
  11. ^ "Numbers of threatened species by major groups of organisms (1996–2010)" (PDF). International Union for Conservation of Nature. 11 Mart 2010. 21 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Nisan 2011. 
  12. ^ "How many plant species are there in the world? Scientists now have an answer". Mongabay Environmental News. 12 Mayıs 2016. 23 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2022. 
  13. ^ Hall, John D.; McCourt, Richard M. (2014). "Chapter 9. Conjugating Green Algae Including Desmids". Wehr, John D.; Sheath, Robert G.; Kociolek, John Patrick (Ed.). Freshwater Algae of North America: Ecology and Classification (2 bas.). Elsevier. ISBN 978-0-12-385876-4. 
  14. ^ Seenivasan, Ramkumar; Sausen, Nicole; Medlin, Linda K.; Melkonian, Michael (26 Mart 2013). "Picomonas judraskeda Gen. Et Sp. Nov.: The First Identified Member of the Picozoa Phylum Nov., a Widespread Group of Picoeukaryotes, Formerly Known as 'Picobiliphytes'". PLOS ONE. 8 (3): e59565. Bibcode:2013PLoSO...859565S. doi:10.1371/journal.pone.0059565. PMC 3608682 $2. PMID 23555709.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  15. ^ Earle, Christopher J., (Ed.) (2017). "Sequoia sempervirens". The Gymnosperm Database. 1 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2017. 
  16. ^ Taylor, Thomas N. (November 1988). "The Origin of Land Plants: Some Answers, More Questions". Taxon. 37 (4): 805-833. doi:10.2307/1222087. JSTOR 1222087. 
  17. ^ Ciesielski, Paul F. "Transition of plants to land". 2 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  18. ^ Strother, Paul K.; Battison, Leila; Brasier, Martin D.; Wellman, Charles H. (26 Mayıs 2011). "Earth's earliest non-marine eukaryotes". Nature. 473 (7348): 505-509. Bibcode:2011Natur.473..505S. doi:10.1038/nature09943. PMID 21490597. 

Konuyla ilgili yayınlar

Genel
Tür tahminleri ve sayıları

Dış bağlantılar

Vikikitap
Vikikitap
Vikikitapta bu konu hakkında daha fazla bilgi var:
Botanik ve vejetasyon veritabanları