Brüksel Antlaşması (1948)

Brüksel Antlaşması
Brüksel Paktı
Ekonomik, Sosyal, Kültürel İşbirliği ve Kolektif Meşru Müdafaa Antlaşması
Antlaşma, Birleşik Krallık Dışişleri Bakanı Bevin tarafından imzalanırken
TürKurucu antlaşma
İmzalanma17 Mart 1948
YerBrüksel, Belçika
Yürürlük25 Ağustos 1948[1]
İmzacılar
Korunma yeriBelçika Hükümeti
Dillerİngilizce ve Fransızca

Brüksel Antlaşması veya Brüksel Paktı 1948-1954 yılları arasında faaliyet gösteren Batı Birliği'nin kurucu antlaşmasıydı. Sonraki dönemde Değiştirilmiş Brüksel Antlaşması (MTB) olarak düzenlendi ve 2010 yılında feshedilene kadar Batı Avrupa Birliği'nin (BAB) kurucu antlaşması olarak yürürlükte kaldı. Antlaşma, üye devletler arasında askeri, ekonomik, sosyal ve kültürel işbirliğinin düzenlenmesinin yanı sıra karşılıklı savunma maddesini de içeriyordu.

Antlaşma, 17 Mart 1948 tarihinde Batı Birliği üyesi olan Belçika, Fransa, Lüksemburg, Hollanda ve Birleşik Krallık tarafından, II. Dünya Savaşı'nın sona ermesinin ardından olası Alman veya Sovyet tehtidine karşı korunmak amacıyla bir önceki yıl Birleşik Krallık ve Fransa arasında imzalanan Dunkirk Antlaşması'nın bir revizyonu olarak yazılmıştır.

Kuzey Atlantik Antlaşması'nın taahhütlerinin uygun siyasi ve askeri yapılarla desteklenmesi ihtiyacı Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü'nün (NATO) kurulmasına yol açmıştır. Aralık 1950'de Brüksel Antlaşması'nın tarafları, Batı Birliği Savunma Örgütü'nün (WUDO) karargah, personel ve planlarını, Avrupa Müttefik Kuvvetleri Yüksek Karargâhına (SHAPE) devrederek sorumluluğunu üstlendiği NATO'ya devretmeye karar verdiler.[2][3][4][5][6]

NATO'nun kurulması, Avrupa Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (Nisan 1948), Avrupa Konseyi (Mayıs 1949) ve Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu'nu (Nisan 1951) kuran antlaşmaların imzalanması, Brüksel Antlaşması fiilen etkisiz bırakmıştır.

Avrupa Savunma Birliği Antlaşmasının Fransa'nın onayını alamaması sonucunda 1954 Paris Konferansında Antlaşma değiştirilmiştir: 1952'deki Genel Antlaşma (Almanca: Deutschlandvertrag), Almanya'daki Müttefik işgalinin sona ermesinin bir ön koşulu olarak Antlaşmayı yeniden adlandırdı ve Almanya'yı Batı savunma mimarisine dahil etmek için bazı adımlar atıldı. Değiştirilmiş Brüksel Antlaşması (MBT), Batı Birliği'ni Batı Avrupa Birliği'ne (BAB) dönüştürdü. Antlaşmaya İtalya ve Almanya kabul edildi. Değiştirilmiş Brüksel Antlaşması ile kurulan BAB, Batı Birliği'nden önemli ölçüde daha az güçlü ve iddialı olmasına rağmen, Almanya'nın BAB üyeliği, Genel Antlaşma uyarınca ülkenin işgalinin sona ermesi için yeterli görülmüştür.

Avrupa Birliği (AB) çatısı altında 2009 yılında Lizbon Antlaşması'nın yürürlüğe girmesiyle karşılıklı savunma maddesinin eklenilmesinin kararlaştırılması üzerine, aynı zamanda AB üyesi olan BAB üyeleri, BAB'ı etkisiz olarak görmüşlerdir. İlerleyen süreçte, Değiştirilmiş Brüksel Antlaşması 31 Mart 2010 tarihinde feshedilmiş ve bunu 30 Haziran 2011 tarihinde antlaşmaya bağlı kuruluşların kapatılması izlemiştir.[7]

İçindekiler

Üye devletler arasında askeri, ekonomik, sosyal ve kültürel işbirliğinin düzenlenmesini öngörüyordu.

Karşılıklı savunma maddesi içeriyordu (orijinal antlaşmada Madde IV ve Değiştirilmiş Brüksel Antlaşması'nda Madde V).[8]

Tarihçe

Arka plan

Zaman çizelgesi

  • 22 Ocak 1948: Britanya Dışişleri Bakanı Ernest Bevin, Fransız meslektaşlarıyla anlaşarak 1947 Dunkirk Antlaşması'nı Benelüks ülkelerini de kapsayacak şekilde genişleten bir antlaşma hazırlanmasını teklif edeceğini açıkladı.
  • 31 Ocak 1948: Benelüks bölgesindeki Dışişleri Bakanları ülkelerinin bu görüşmelere başlamayı kabul ettiklerini açıkladılar.
  • 19 Şubat 1948: Fransa ve Birleşik Krallık Benelüks devletlerine bir antlaşma taslağı sundu.
  • 4 Mart 1948: Brüksel'de beş dışişleri bakanı arasında bir konferans düzenlendi ve antlaşma bu konferansta teklif detaylandırıldı. Ardından 12 Mart'ta ilgili hükûmetlere iletildi.[9]

Antlaşmanın nedeni

Antlaşma, Batı Avrupa'ya yönelik olası bir komünist tehdide karşı kolektif güvenlik ilkesi getirmeyi amaçlıyordu. Kültürel ve sosyal maddeler ile bir 'Danışma Konseyi' kurulmasını öngören kavramlar da vardı. Batılı uluslar arasındaki işbirliğinin Komünizmin yayılmasını durdurmaya yardımcı olacağına inanılıyordu.[kaynak belirtilmeli]

İmzalanması

Antlaşma 17 Mart 1948 tarihinde aşağıdaki temsilciler tarafından imzalanmıştır:

Onaylanması ve yürürlüğe girmesi

Antlaşmanın onay belgelerinin tevdi tarihleri:

  • Belçika: 3 Nisan 1948
  • Birleşik Krallık: 2 Haziran 1948
  • Lüksemburg: 10 Haziran 1948
  • Hollanda: 20 Temmuz 1948
  • Fransa: 25 Ağustos 1948

Uygulanması

Eylül 1948'de Brüksel Antlaşmasının tarafları Batı Birliği Savunma Örgütü adı altında bir askeri kurum oluşturmaya karar verdiler. Bu teşkilat, Başbakanlık düzeyinde bir BAB Savunma Komitesi ve tüm ulusal genelkurmay başkanlarını içeren ve operasyonel teşkilatı yönetecek bir BAB Birleşik Genelkurmay Başkanları komitesinden oluşuyordu.[10]

Feldmareşal Bernard Montgomery (Birleşik Krallık), merkezi Fontainebleau, Fransa'da bulunan Kara, Deniz ve Hava Komutanları Komitesinin daimi Başkanı olarak atandı. Kara Kuvvetleri Komutanı olarak General Jean de Lattre de Tassigny (Fransa), Hava Kuvvetleri Komutanı olarak Hava Kuvvetleri Komutanı Mareşal Sir James Robb (İngiltere) ve Deniz Kuvvetleri için Batı Avrupa Bayrak Subayı olarak Koramiral Robert Jaujard (Fransa) atandı.[11] Nigel Hamilton'un Life of Montgomery of Alamein adlı kitabının 3. Cildi Montgomery ve de Lattre arasında yaşanan ve karargâhta huzursuzluğa neden olan anlaşmazlıkları iyi bir şekilde anlatmaktadır.

Gerekçeleri

Avrupa Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (Nisan 1948), Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (Nisan 1949), Avrupa Konseyi (Mayıs 1949) ve Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu'nu (Nisan 1951) kuran antlaşmaların imzalanmasının ardından antlaşma yetkilerinin çoğundan yoksun kaldı. Avrupa'nın daha geniş bir alanda işbirliği yapması için 1948 Avrupa Kongresi'nden gelen çağrılara yanıt veren Danışma Konseyi, Kasım 1948'den Ocak 1949'a kadar sekiz kez toplanan ve Avrupa Konseyi olacak yeni bir örgüt için öneriler formüle eden Avrupa Araştırma Komitesi'ni topladı.

Avrupa'nın Demir Perde tarafından bölünmesi kaçınılmaz hale geldiğinde, SSCB tehdidi Almanya'nın yeniden silahlanması tehdidinden çok daha önemli hale geldi. Bu nedenle Batı Avrupa, böyle bir ittifak için güçlü bir askerî güç olan ABD'nin de dahil olduğu yeni bir ortak savunma paktı arayışına girdi. SSCB'nin etkisini kontrol altına alma kaygısı taşıyan Amerika Birleşik Devletleri ise bu durumu destekledi. Kuzey Atlantik Antlaşması'nın taahhütlerini uygun siyasi ve askeri yapılarla destekleme ihtiyacı Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü'nün (NATO) kurulmasına yol açtı. Aralık 1950'de General Eisenhower'ın ilk Avrupa Müttefik Yüksek Komutanı (SACEUR) olarak atanmasıyla Brüksel Antlaşması'nın üyeleri Batı Birliği Savunma Örgütü'nü (WUDO) NATO ile birleştirme kararı aldı.[2] NATO'nun Avrupa Müttefik Kuvvetleri Yüksek Karargâhı (SHAPE) WUDO'nun savunma rolünü üstlendi.

Avrupa'nın savaş sonrası güvenlik işbirliğine yönelik bir çaba olan bu antlaşma, Avrupa'nın karşılıklı savunmasını vaat etmesi bakımından NATO'nun bir öncülü niteliğindeydi. Bununla birlikte, öncelikle Almanya yerine Sovyetlere karşı karşılıklı savunma paktı öngörmesi bakımından NATO'dan büyük ölçüde farklıydı. Öte yandan NATO şekillendiğinde, Avrupa'nın kaçınılmaz olarak iki karşıt bloğa bölündüğü ve SSCB'nin yeniden silahlanan bir Almanya olasılığından çok daha büyük bir tehdit olduğu ve Batı Avrupa karşılıklı savunmasının Atlantikçi çıkarlara uygun olması ve dolayısıyla Kuzey Amerika'yı da içermesi gerektiği kabul edildi.

Batı Almanya'nın yeniden silahlanma ihtiyacından kaçınmak amacıyla, Mayıs 1952'de altı AKÇT üyesi tarafından Avrupa Savunma Birliğinin kurulmasını amaçlayan bir antlaşma imzalanmış, ancak Ağustos 1954'te Fransız Ulusal Meclisi tarafından reddedilince başarısız olmuştur. Bu ret Eylül ve Ekim aylarında Londra ve Paris Konferanslarına yol açmış ve Brüksel Antlaşması 23 Ekim 1954 tarihinde Paris'te imzalanan ve Batı Almanya ile İtalya'yı Batı Birliği Savunma Örgütü'ne (WUDO) dahil eden bir Protokol ile değiştirilmiştir. Bu tarihte WUDO'nun adı Batı Avrupa Birliği, Antlaşma'nın adı da Değiştirilmiş Brüksel Antlaşması olarak değiştirildi.

Değişiklik

23 Ekim 1954 tarihinde, Avrupa Savunma Birliğini kuran Antlaşmanın Fransız Parlamentosu tarafından reddedilmesi ve bunu izleyen Londra ve Paris Konferansları sonucunda Brüksel Antlaşması, Değiştirilmiş Brüksel Antlaşması olarak değiştirildi. Böylece Batı Birliği, Batı Avrupa Birliği'ne dönüştü ve Batı Almanya ile İtalya da Birliğe dahil oldu.[12] Avrupa içinde yaşananların tekrarlanmasını önlemek amacıyla sosyal ve kültürel konular Avrupa Konseyi'ne devredildi.[13]

Feshedilmesi

2009 yılında Lizbon Antlaşması'nın 42.7. Maddesi, aynı zamanda BAB müttefiki olan AB üye devletleri için karşılıklı savunma hükmü olarak Değiştirilmiş Brüksel Antlaşması'nın V. Maddesinin yerini almıştır. Görüşmelerin ardından BAB üyesi on ülke 31 Mart 2010 tarihinde Brüksel Antlaşması'nı feshetme kararı almıştır. BAB'ın faaliyetleri Haziran 2011'de resmen sona ermiştir.[14][15]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Ratifications and entry into force of the Brussels Treaty (1948)" (PDF). www.cvce.eu. 27 Mart 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2021. 
  2. ^ a b Hansard extract 27 Mayıs 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. February 18, 1957
  3. ^ Duke, Simon (2000). The elusive quest for European security: from EDC to CFSP. Basingstoke, UK: Palgrave Macmillan. ss. 13-14. ISBN 978-0-312-22402-8. Erişim tarihi: 27 Kasım 2010. 
  4. ^ "Did you know that Europe already had a defensive military alliance prior to NATO?". Allied Command Operations (ACO). NATO. 2010. 21 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2010. 
  5. ^ Kaplan, Lawrence S. (2007). NATO 1948: the birth of the transatlantic Alliance. Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield Publishers, Inc. ss. 139-165. ISBN 978-0-7425-3917-4. 3 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2010. 
  6. ^ "Brussels Treaty Organisation (Resolution)". Hansard. Cilt 565. Londra: House of Commons of the United Kingdom. 18 Şubat 1957. cc19-20W. 3 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2010. 
  7. ^ "Statement of the Presidency of WEU of 31.03.10" (PDF). 1 Mart 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2013. 
  8. ^ By Article IV of the Paris Agreements https://en.wikisource.org/wiki/Paris_Agreements 14 Eylül 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  9. ^ "Aperçu historique sur l'établissement de l'Union occidentale (Luxembourg, 15 septembre 1954)" (PDF). cvce.eu. 9 Mart 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  10. ^ Sean Maloney, 'To Secure Command of the Sea,' the University of New Brunswick thesis 1991, pp. 95–97 and Lord Ismay, NATO: The First Five Years 16 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  11. ^ NATO Archives, The First Five Years 16 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. and The Western Union and its defence organisation, RUSI Journal, 1993 (reprint from 1948–49)
  12. ^ Text of Modified Brussels Treaty on the WEU website at http://www.weu.int/Treaty.htm#1 6 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Accessed 22 Feb 18)
  13. ^ The Western European Union 3 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. On CVCE website
  14. ^ "Decision of the Council of the Western European Union on the Residual Rights and Obligations of the WEU" (PDF). WEU. 27 Mayıs 2011. 17 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  15. ^ "Declaración de la Presidencia del Consejo Permanente de la UEO en nombre de las Altas Partes Contratantes del Tratado de Bruselas Modificado" (İspanyolca). Foreign Office (Spain). 31 Mart 2010. 19 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 

Dış bağlantılar

Avrupa Birliği Kronolojisi Antlaşmaları ve Genişlemesi
1951/1952 1957/1958 1965/1967 1992/1993 1997/1999 2001/2003 2007/2009 ?
Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT)
Euratom (Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu)
Avrupa Ekonomik
Topluluğu (AET) 		Avrupa Topluluğu (AT)
...Avrupa Toplulukları: AKÇT, AET (AT, 1993), Euratom Adalet ve
İç işleri (AİŞ) 		 
Güvenlik Güçleri ve Adalet Alanında İş Birliği
Ortak Dışişleri ve Güvenlik Politikası (ODGP)
A V R U P A   B İ R L İ Ğ İ   ( A B )
Paris Antlaşması Roma Antlaşması Brüksel Antlaşması Maastricht Antlaşması Amsterdam Antlaşması Nice Antlaşması Lizbon Antlaşması
"ÜÇ SÜTUN" - AT (AKÇT, AET/AT, Euratom), AİŞ, PJCC