Sofya'da üzerinde "İSTİFA" yazılı bir protesto çadırı
2021–2023 Bulgaristan siyasi krizi, Bulgaristan'ın çözüme kavuşmamış bir istikrarsızlık dönemi olup ülkede üç yıl içinde yedi seçim yapılmak zorunda kalınmıştır: Nisan 2021, Temmuz 2021, Kasım 2021, Ekim 2022, Nisan 2023, Haziran 2024 ve Ekim 2024.
İlk iki seçim bir koalisyonu hükûmetiyle sonuçlanamayıp ancak Kasım 2021 seçimlerinde Kiril Petkov yalnızca 7 ay süren istikrarsız bir hükûmet kurabilmiştir. Ardında Ekim 2022 erken seçimi de Nisan 2023 seçimlerine yol açan başka bir tıkanıklıkla sonuçlanmıştır.
Arka plan
Millet Meclisi önünde yapılan bir protesto
Eski başbakan Boyko Borisov ve popülist muhafazakar partisi GERB 2016'dan beri kesintisiz olarak Bulgaristan'ı yönetiyordu. Borisov'un üçüncü hükûmeti, görevde olduğu süre boyunca, özellikle AB fonlarının tahsisi, altyapı projeleri ve hükûmet sübvansiyonları ile ilgili çok sayıda yolsuzluk iddialarıyla karşı karşıya kaldı.[1][2]
Eski başbakanın yanında bir tabanca, altın külçeleri ve para desteleri ile yatakta yattığı iddia edilen fotoğraflar ve "Sekiz Cüceler" gasp skandalı gibi olaylar, 9 Temmuz 2020'de Borisov hükûmetinin ve başsavcı İvan Geşev'in istifasını talep eden protestolara yol açtı.[3][4]
Bu protestolar hükûmetin görev süresinin sona erdiği 16 Nisan 2021 tarihine kadar her gün devam etti.[5][6]
Bu süreçte esas olarak Borisov'a karşı protestolarda yer alanlardan oluşan ve "değişim partileri"[7] denilen yeni siyasi partiler öne çıktı.[8][9] Bu bloktaki başlıca üç parti ya da seçim koalisyonu Böyle Bir Halk Var (ITN), Demokratik Bulgaristan (DB) ve Ayağa Kalk! Mafya, Defol! (IMSV) idi ve anketler bunların büyük destek topladığını gösteriyordu.[10][11]
2021 seçimleri
Nisan 2021 seçimi
Nisan 2021 seçim sonuçları haritası
4 Nisan 2021'de yapılan seçim, 2017 seçimlerinden bu yana geçen dört yılın ardından, olağan bir seçimdi.
Borisov'un koalisyon hükûmetinin parlamentodaki çoğunluğunu kaybettiği bu seçimde toplam 240 sandalyeden hükûmeti destekleyen partilerin sandalye sayısı 134'ten 75'e düştü ve bunlardan Millet Meclisi içinde sadece GERB kaldı.[12] Buna karşılık, "değişim partileri" denilen grupların üçü de millet meclisine girerek toplam 92 sandalye kazanırken bunların 51'ine Slavi Trifonov'un ITN sahipti. Sosyalist Parti (BSPzB) ise şimdiye kadar demokratik bir seçimdeki en kötü sonucu aldı.[13] Bu seçimde ayrıca katılım 3,5 puan düşerek %49,1 oldu.
"Yolsuzlukla Mücadele" bloku Borisov ve GERB ile iş birliği yapmayı reddettiği için herhangi bir hükûmetin kurulması pek mümkün görünmüyordu.[14] Cumhurbaşkanı Rumen Radev, hükûmet kurma yetkisini ilk olarak en büyük parti olan GERB'ten başbakan adayı olarak eski dış işleri bakanı Daniel Mitov'a verdiyse de hükûmet kurulamadı.[15] İkinci olarak görev, ITN'ye teklif edildi fakat GERB'nin ITN liderliğindeki bir hükûmeti desteklemeye hazır olduğunu belirtmesi üzerine yetkiyi iade etti.[16][17] Radev son olarak görevi BSPzB'den Korneliya Ninova'ya verdi fakat o da "değişim partileri" kendileriyle iş birliğine yanaşmadığı için hükûmet kurmayı reddetti. Bunun üzerine, Radev tarafından Stefan Yanev, geçici bir hükûmete liderlik etmek üzere atandı ve 11 Temmuz'da erken seçim çağrısı yapıldı.[18]
Temmuz 2021 seçimi
Temmuz 2021 seçim sonuçları haritası
Temmuz seçimlerinde ITN yükseliş ivmesini sürdürerek 65 sandalyeyle başa geçti. "Değişim partileri" meclisteki sandalye sayısını 112'ye çıkarmakla birlikte, çoğunluk için gerekli olan 121 sandalyenin gerisinde kaldı.[19] GERB 63 sandalyeye düşerken BSPzB düşüş eğilimini sürdürdü. Katılım da 8,7 puan düşerek %40,4 oldu.
Radev tarafından görev ITN'ye verildiğinde, diğer yolsuzlukla mücadele partilerinin ve BSPzB'nin desteğiyle bir azınlık hükûmeti kurmayı tercih ettiler, fakat müzakereler başarısız oldu. GERB hükûmet kurmaya çalışmayacağını belirtirken,[20] BSPzB diğer partileri tam 4 yıllık bir dönem için kuracağı bir geçici hükûmete destek olmaya ikna edemedi. Bunun üzerine 14 Kasım'daki cumhurbaşkanlığı seçimi ile birlikte yeniden milletvekili seçimi yapılması planlandı.[21][22] Yanev geçici başbakan olarak görevine devam etti.
Kasım 2021 seçimi
Kasım 2021 seçim sonuçları haritası
ITN'nin hükûmet kurmak için diğer partilerle yapıcı bir iş birliği yapamadığı algısı sonucu desteğinde büyük bir düşüş olup bazı anketlerde GERB, DB ve BSPzB'nin ardından dördüncü sırada yer aldığı görüldü.[23]
Ağustos'ta Yanev'in ilk geçici hükûmetindeki iki popüler bakan olan Kiril Petkov ve Asen Vasilev'in yeni bir yolsuzlukla mücadele partisi kurabileceği yönünde spekülasyonlar oldu ve buna 17 Eylül'de resmen başlandı. Değişime Devam Ediyoruz (PP) adlı bu partinin seçimlerin ardından birleştirici bir güç olarak hükûmet kurabileceği umuluyordu.[24]
Nitekim PP seçimden 67 sandalye ile birinci çıktı. "Değişim partileri" 108 sandalyeye düşerken, IBG-NI (eski adıyla ISMV) Millet Meclisine giremedi. GERB ve BSPzB ise sandalye kaybetmeye devam etti.[25] Aşırı milliyetçi bir parti olan Diriliş (VAZ) geçici hükûmetin aşı pasaportu ya da "yeşil paso" uygulamasına karşı protestoları ardına alarak meclise girdi.[26][27] Seçime katılım 2 puan daha düşerek %38,4 oldu.
Seçimin ardından Petkov, Bulgaristan'daki yolsuzluklarla mücadeleye katılmak isteyen tüm partilerle iş birliği yapmaya hazır olduğunu söyledi.[28] Türk azınlığın partisi Haklar ve Özgürlükler Hareketi (HÖH) ile GERB, PP ile iş birliği yapmayı reddetti.[29] 10 Aralık'ta PP, BSP, ITN ve DB liderleri bir koalisyon kurma konusunda anlaştıklarını açıkladılar. Yeniden cumhurbaşkanı seçilen Radev,[30] ilk görevi PP'ye verdi.
İlk yetkiyi alan PP tarafından önerilen hükûmet 13 Aralık'ta Millet Meclisi tarafından onaylandı.[31]
Yeni hükûmetin karşılaştığı ilk sorunlardan biri Rusya'nın Ukrayna'yı işgali oldu. Şubat ayında savunma bakanı Yanev, Rusya'nın kullandığı şekliyle "özel askeri harekat" yerine, "işgal savaşı" terimini kullanmayı reddedince, görevden alındı.[33] BSP, Bulgaristan'ın Ukrayna'ya askeri yardım göndermesi halinde hükûmetten çekilme tehdidinde bulundu.[34] Alman haber kanalı Welt'e göre, Bulgaristan buna rağmen, aracılar kullanarak Kiev'e silah, mühimmat ve mazot tedarik ediyordu. Bulgaristan, AB'nin Rusya'ya bir an önce yaptırım uygulaması çağrılarında da ön saflarda yer aldı. Fakat bu tutum sonucunda Rusya'nın devlet iştiraki bir kuruluş olan Gazprom ülkeye doğal gaz ihracatını kesti.[35][36]
Kuzey Makedonya'nın Avrupa Birliği'ne katılımına karşı vetonun kaldırılmasıyla ilgili bir anlaşmazlığın ardından,[37] 8 Haziran 2022'de ITN hükûmetten çekilince, azınlık hükümeti oldu.[38] Fakat ITN vekillerinden 6'sı Petkov'un hükûmetini desteklemek için partiden ayrıldı.[39]
Düşürülme
22 Haziran 2022'deki gensoru önergesi 123 milletvekilinin hükûmete karşı oy kullanması sonucu başarılı oldu.[40] Mevcut parlamentoda hiçbir partinin başka bir hükûmet kurması mümkün olmadığı için, cumhurbaşkanı Radev Ekim 2022'de başka bir seçimin yapılmasına karar vererek Radev tarafından atanan tüm geçici hükûmetlerde (Gerdjikov, 1. Yanev ve 2. Yanev hükûmetlerinde) Çalışma ve Sosyal Politika bakanı olan Galab Donev liderliğinde yeni bir geçici hükûmet daha atadı.
Bir önceki koalisyonu oluşturan partiler olan PP, BSPzB ve DB yalnızca 98 sandalye elde ederek çoğunluğu kazanamadılar. Bu arada, Rusya yanlısı ve milliyetçi iki parti olan VAZ ve yeni kurulan (eski geçici başbakan Yanev liderliğindeki) Bulgar Yükselişi kazanımlar elde etti.[42] GERB yaklaşık %25 oy ve 67 sandalye ile en büyük parti oldu. ITN ise %4 barajını geçemedi.[43]
Seçimin ardından meclisin başkanının seçilmesi üç gün sürdü. Bu arada, halk arasında meclis başkanlığı için "Johnny" adlı bir köpeğin uygun olduğu şakası yayıldı. Sonunda, 21 Ekim'de uzlaşma sağlanarak GERB'den Vezhdi Rashidov meclis başkanı seçildi.[44]
İlk yetki GERB'ye verildi fakat Nikolay Gabrovski liderliğindeki hükûmet 14 Aralık'ta meclisten onay alamadı.[45]
Hükûmet kurulurken, oy satın alma ile ilgili endişeler nedeniyle kaldırılan oy pusulalarının geri verilmesi uygulaması konusunda tartışması çıktı.[47] GERB, DPS ve BSP geri verme uygulamasını destekleyerek seçim yasasındaki değişikliklere karşı cumhurbaşkanı Radev'in vetosunu geri çevirmeyi başardı.[48]
İkinci olarak görev 3 Ocak 2023'te en büyük ikinci parti olan PP'ye verildi.[49] Üçüncü ve son olarak ise, BSP'ye görev verildiyse de, yine hükûmet kurulamayınca, 2 Nisan 2023'te erken seçim yapılması gündeme geldi. Fakat BSP bir çıkış yolu olasılığı olarak GERB ile iş birliği yapabileceğini belirtti.[50]Galab Donev, Radev tarafından yeni bir geçici hükûmet kurmakla görevlendirildi.[51]
Nisan 2023 seçimi
Nisan 2023 seçim sonuçları haritası
2 Nisan'daki seçim, ülkenin 2 yılda yaşadığı 5. seçim oldu. Bu siyasi kargaşanın Bulgaristan'ın Avro Bölgesi'ne katılımını etkileyebileceği öne sürüldü.[52]
PP, 2023 seçimlerine ortak liste ile girmek üzere, diğer küçük kuruluşların yanı sıra, DB ile müzakerelere başladı[53] ve bu öneri DB'yi oluşturan tüm partilerden destek gördü. Tarafların öncelikli vermek istedikleri konular, yargı reformu, Schengen Bölgesi ve Avro Bölgesi'ne katılımdı.[54][55][56] İki parti zaten yaklaşan yerel seçimlerde iş birliği yapıyorlardı.[57] 10 Şubat'ta DB bir anlaşmaya vardıklarını ve seçime PP-DB adı altında ortak liste ile gireceklerini duyurdu.[58]
Seçime girerken PP-DB azınlık hükûmeti kurmayı umarken, GERB kendileriyle PP-DB arasında Borisov'un zaman alacağını fakat siyasi krizi çözebileceğini söylediği bir Büyük koalisyon kurulmasından yanaydı.[59]
Seçim, GERB liderliğindeki listenin birinciliği koruması ile sonuçlanarak sandalye sayısı 69'a çıktı. PP-DB beklenenden daha kötü performans göstererek sandalye sayısı 64'e düştü ve gecenin kaybedeni olarak kabul edildi. VAZ, kendisi sabit kalan DPS'nin önüne geçerken, ITN meclise kıl payı yeniden girdi. BV ise barajın altına düştü.[60][61][62][63] Hükûmet müzakereleri açısından GERB herkesle iş birliği yapabileceklerini, PP-DB ise genel olarak GERB ile birlikte bir hükûmete katılmak istemediğini söylerken, VAZ yalnızca kendilerinin liderliğindeki bir hükûmet dışında hiçbir hükûmete katılmayacaklarını belirtti.[62][64][65] BSP, HÖH ve ITN kimi destekleyecekleri konusunda daha belirsizdi, fakat Ninova, BSP'nin tüm partilerle müzakereye açık olduğunu söyledi.[66]
Meclisin 12 Nisan'daki ilk oturumunda başkan seçilemedi ve milletvekilleri sadece birkaç dakika oturdu. Hükûmet kurulması konusunda pek ilerleme kaydedilmedi fakat GERB ve PP-DB, görüşerek iki grubun aynı fikirde olabileceği yasaların geçirileceği taahhüdünde bulundu.[67]
