Samostan Svetog Ivana Krstitelja u Trogiru je muški benediktinski samostan osnovan u 11. veku. Zajedno sa istoimenom crkvom spadaju među mnogobrojne srednjovekovne građevina sazidana u srednjem veku u istorijskom jezgru Trogira, u Republici Hrvatskoj.[1]
Položaj
Samostan Svetog Ivana Krstitelja nalazio se na jugoistočnom obodu Trogira, uza gradske bedeme. U sklopu bedema u blizini samostanske crkve nalazila se i kula, u narodu poznata pod imenom kula Svetog Ivana. Samostan je sa severne strane graničio s Komunalnom palatom; dok sa sa južne strane na suprotnoj strani ulice nalazila Biskupova palata. Od samostana je do današnjig dana preostala samo crkva, popularno zvana Opatija.[2]
Položaj samostana Svetog Ivana Krstitelja na UNESCO-voj mapi Trogira, označen je brojem - ()
Istorija
Preduslovi
Razvoj hrišanstva u Trogiru svedoći da je iz obližnje biskupske mitropolije Salone hrišanstvo vrlo brzo stiglo u ovaj trgovački gradić, koga je položaja na ostrvu spasio od sudbine gradova na kopnu. Ćinjenica je da crkve koje su se gradile u predromanijskom i ranoromanijskom razdoblju po stilu ili imenima svojih donatora govore o ranom naseljavanju Trogira hrvatskim stanovništvom hriščanske vere.
Počev od 9. veka Trogir plaća dažbine hrvatskim vladarima, ali zadržava autonomiju pod suverenitetom Vizantije. Od 11. veka Trogir postaje biskupija i dobija sve atribute ondašnjih evropskih gradova.[3] Početak 12. veka je vreme priznaja vlasti hrvatsko-ugarskih kraljeva, a zapisano je da su ga 1123. godine do temelja razorili i opljačkali Saraceni.[4]
Nakon ponovne kraće vizantske vladavine 1180. Trogir je opet dospeo pod vlast hrvatsko-ugarskih kraljeva koji su mu potvrdili autonomna gradska prava.
Tokom 13. veka, Trogir je doživeo snažan privredni razvoj i obnovu građevina. O snazi Trogira svedoći i podatak da je u njemu 1242. utočište našao hrvatsko-ugarski kralj Bela IV. u vreme njegovog bekstva pred Tatarima.
Osnivanje samostana i gradnja crkve
U napred navedenim istorijskim uslovina nastao je samostan u 11. veku, pre nego je 1064. godine osnovan ženski benediktinski samostan Svetog Nikole. Naime, muški samostani su po pravilu osnivani pre onih namenjenih ženama.[5]
Život samostana može se pratiti po raspoloživim izvorima od 12. do druge polovine 15. veka, kad se gasi redovnički život u njemu, jer je samostanski kompleks zasigurno bio prevelik za malobrojne redovnike.[6] Broj je redovnika oscilirao od pet do sedam, a u 15. veku u njemu je boravio samo jedan redovnik. Međutim, 1365. godine bilo ih je čak dvanaest.[2]
Samostan je 1272. godine za potrebe Komune iznajmo zgradu kuhinje, a 1334. godine, i veliki deo samostanskog zdanja.[2] U ispravi se navodi da su prizemlje i kuća koja se iznajmljuje ionako često prazni. Uz kuću je, kako se dalje navodi, sa zadnje strane ispred javnog prolaza samostansko groblje, na severu je Komunalna palata, a južno je crkva.[2] Čitavo samostansko krilo (koje se pružalo od Komunalne palate do crkve Svetog Ivana Krstitelja), koristila je Opština Trogir kao skladište, plaćajući najam.[2]
Na mestu samostanska Crkva Svetog Ivana Krstitelja, bila je ranohrišcanske prethodnice sadašnje crkve, smeštene u istocnom delu grada, gotovo uz same gradske zidine. Ona je iz temelja obnovljene u 13. veku, kada i Trogisrka katedrala, jer je stradala u napadu Saracena.[7] To je jednobrodna crkva koja je, najverovatnije prema skulpturi jagnjeta na portalu i vajarskim simbolima na zidovima, graditeljsko delo majstor Radovan, autora monumentalnoga portala katedrale Svetog Lovre u Trogiru.[8]
Danas je u crkvi i samostanu uređena pinakoteka sa vrednom umetničkom zbirkom.
Opšte informacije
U Popisu državnih zgrada iz 1789. godine opisuje se nekadašnji samostan kao dvosptratno zdanje, tada u sklopu Komunalne palate; nabrajaju se takođe dvorište i kula. Uz kulu su spoljašnje stepenice preko kojih se pristupalo na gradske zidine.[9]
U najstarijem razdoblju samostana, pre postojeće crkve sagrađene u 13. veku, korišćena je ranohršćanska crkva koja se nalazila na istome mestu. Polukružna apsida starije crkve naznačena je u pločniku uz pravougaonu apsidu postojeće crkve. Jedan ulomak sa krakom ranohršćanskog krsta ugrađen je u unutrašnjosti na južnom zidu.[10] Postojeća crkva prema natpisu u fresko tehnici, koji je u međuvremenu izbrisan,[10] bila je posvećena Svetom Ivanu Krstitelju a izgrađena je 1270. godine, u isto vreme kad i katedrala Svetog Lovre.
Izvori
^Samostan i crkva Svetog Ivana Krstitelja u: Ivo Babić, Trogir, grad i spomenici, Književni krug Split, 2914
^ абвгдSamostan i crkva Svetog Ivana Krstitelja u: Ivo Babić, Trogir, grad i spomenici, Književni krug Split, 2914. str. 347
^Vidović, M.: Splitsko-makarska nadbiskupija – župe i ustanove, Splitsko-makarska nadbiskupija, Split, 2004.
^Delalle, I.; Slade-Šilović, M.; Gejić, S.: Trogir – mala turistiþka monografija, Studio Hrg, Zagreb, 1999
^Ostojiž, I.: Benediktinci u Hrvatskoj o ostalim našim krajevima, sv. II., Split, 1964
^Andreis, P.: Povijest grada Trogira I, čakavski sabor, Split, 1977.
^Fisković, C.: Dvije preromaniþke crkve u Trogiru, Prilozi povijesti umjetnosti u Dalmaciji (1962), 14., str. 40-51
