St Andrews Cill Rìmhinn Saunt Aundraes
Panorama grada
Koordinate: 56°20′N 2°47′W / 56.333°N 2.783°W / 56.333; -2.783
Država	Ujedinjeno Kraljevstvo
Sastavna država	Škotska
Područni savjet	Fife
Površina
- Ukupna	4.91 km²[1]
Stanovništvo (2011.)
- Grad	16,870[1]
- Gustoća	3,435.8[1]
Vremenska zona	UTC+0 (UTC)
Poštanski broj	KY16
Pozivni broj	01334
Karta
St Andrews

St Andrews (škotsko-gelski: Cill Rìmhinn, škotski: Saunt Aundraes) je grad na istoku Škotske od 16,870 stanovnika,^[1] u područnom savjetu - Fife.

St. Andrews je bio kraljevski grad još od 1160., a u njemu se alazi i najstariji škotski univerzitet, Univerzitet u St Andrewsu, osnovan 1413. godine. Nekad davno ribarska luka, a danas meka za igrače golfa.^[2]

St. Andrews leži u istoimenom zaljevu Sjevernog mora, udaljen 20 km jugoistočno od Dundeea.^[2]

Grad se rasprostro po platou pješčenjačke stijene visoke 15 metara, koji se na sjeveru prekida sa strmoglavim klifovima i morem. Rijeka Eden uvire u zaljev sjeverozapadno od terena za golf, koji se ubrajaju među najljepše na svijetu.^[2]

St. Andrews je nekad bio crkvena prijestolnica Škotske. Ta tradicija započela je u 6. vijeku, kada je kako se pretpostavlja sv. Cainnech osnovao prvu keltsku crkvenu zajednicu. U 8. vijeku piktski kralj osnovao je novu crkvu posvećenu sv Andrije, koji je usvojen kao zaštitnik Pikta a nakon toga i Škotske. U grad su donešene i njegove relikvije, koje su vrlo brzo stekle veliku slavu, da se mjesto, koje se isprva zvalo Mucross (Rt veprova), pa zatim Kilrymont (Ćelija kraljeve gore) ubrzo postalo poznato kao St. Andrews.^[2]

Oko 908 škotski biskupi preselili su u St. Andrews, svoje sjedište iz Dunkelda. Početkom 12. vijeka biskupija St. Andrews se smatrala najvažnijom u Kraljevini Škotskoj, pa je 1472. izdignuta u rang nadbiskupije, a njen prelat u primasa Škotske.^[2]

Izgradnja srednjevijekovne katedrale i samostana počela je dolaskom augustinaca koji su između 1127. i 1144. došli na poziv biskupa Roberta, koji je prije toga bio prior augustinskog samostana u Sconu, i graditelj crkve sv Regulusa. Njegov nasljednik biskup Arnold počeo je 1160. graditi - katedralu i samostansku crkvu, koja je posvećena 1318. Ona je izgrađena u mješavini između normansko - gotičkom stilu, i bila je daleko najveća crkva u Škotskoj, iznutra duga 109 metara.^[2]

Katedrala sa samostanom bila je opasana čvrstim bedemom, koji ju je više puta zaštitio.^[2]

Pored augustinaca u srednjevijekovnom St. Andrewsu egzistirale su i zajednice dominikanaca (došli oko 1275.) i franjevaca (oko 1450.). Dvorac, čije ruševine danas leže na stjenovitom rtu blizu katedrale, podignut je oko 1200. kao biskupska rezidencija, po naružbi biskupa Rogera. St. Andrews je 1140. postao organizirana komuna.^[2] Negdje oko 1160. kralj Malcolm IV dodjelio mu je status kraljevskog grada, nakon tog je izrastao u jedan od najvećih gradova u srednjovjekovne Škotske. Univerzitet (najstariji u Škotskoj) osnovan je 1411. kao koledž sv. Marije, nakon tog je osnovan koledž St. Salvator (1450.) i St. Leonard (1512), oni su se nakon reformacije - ujedinili.^[2]

Kao škotska crkvena prijestolnica - St. Andrews je bio u fokusu brojnih najvažnijih epizoda škotske reformacije. Nakon trijumfa reformatora, katedrala i samostan su napušteni, pa su se počeli urušavati. Ipak je grad ostao mjesto od izuzetnog značaja sve tamo do kraja 17. vijeka. U 18. vijeku je doživio ozbiljan pad, ali se na kraju izvukao uglavnom zahvaljujući naporima tadašnjeg gradonačelnika Hugha Lyona Playfaira (1840. - 1861.), koji je uspio revitalizirati grad, vraćajući mu ugled univerzitetskog centra, ali i usmjerući njegov razvoj kao ljetovališta i mjesto za pasionirane igrače golfa.^[2]

Kraljevski i stari golf klub (The Royal and Ancient Golf Club) osnovan 1754. smatra se vrhovnim autoritetom za golf na svijetu. Neki vjeruju da se golf u St. Andrewsu igrao još od 15. vijeka. Grad ima četiri glavna golf terena, od kojih je najpoznatiji Old Course. Klub redovito održava Britansko otvoreno prvenstvo u golfu (British Open), on je jedan od glavnih godišnjih muških profesionalnih turnira.^[2]

Od građevina iz srednjevijekovnog St. Andrewsa ima relativno malo ostataka. Katedrala se uglavnom urušila osim dijelova zida sa istočnog i zapadnog zabata i dijela južnog zida, ali su samostanski bedemi ostali sačuvani gotovo cijelom svojom dužinom. Isto tako još i danas stoji sjeverni transept (1525.) iz dominikanske crkve, kao i dobar dio dvorca Crkva Svetog Trojstva, nakon što je temeljito restaurirana i prepravljena - 1799, ponovno je restaurirana početkom 1900-ih, ona je danas jedna od najimpresivnijih crkava Škotske.^[2]

Grad je poznat po svojim širokim, ubavim ulicama i zanimljivim građanskim kućama iz 16. - 17. vijeka, od kojih su mnoge zaštićene od strane lokalnog konzervatorskog društva, koje nastoji očuvati grad za buduće naraštaje.^[2]

St Andrews na Wikimedijinoj ostavi

• Službene stranice grada St Andrews Arhivirano 2012-01-17 na Wayback Machine-u (en)
• St Andrews na portalu Encyclopædia Britannica (en)