Pavlovac ili Novi grad u Prači je sredjovjekovni utvrđeni grad koji se nalazio na području Pala, Bosna i Hercegovina. Grad je pripadao vlastelinskoj porodici Pavlovića, čiji su posjedi bili u istočnoj Bosni.^[1] Uloga ovog utvrđenja bila je zaštita trga Prače koji je bio smješten uzvodno na udaljenosti od 2 km.^[2]

Podigao ga je vojvoda Pavle Radenović na jednom strmom brežuljku, na nadmorskoj visini od 1074 metara, iznad lijeve obale rijeke Prače, koja ovdje pravi kanjon iznad rijeke dubok 135 metara. Plato na kome je smješten je situiran ispod vrha koji tvrđavu nadvisuje za oko 50 metara. Ime je dobio po svom osnivaču i to vjerovatno nakon njegove smrti. Prije toga nosio je naziv Novi ili Novi grad u Prači. Ostaci ovog grada se i danas mogu vidjeti.

Tvrđava Pavlovac ima nepravilne oblike prilagođene terenu i vremenu gradnje tj. pojavi opsadne artiljerije. Prostire se u najširem obimu 100x50 metara. Prilaz tvrđavi je sa sjeverozapadne strane. Bedemi su bili debeli do 1 m. Sjeverna i sjeveroistočna strana zaštićene su sa četiri petougaone kule. Tvrđava nema tipičan donžon, a ima bastion umjesto uobičajenih kula. Na istočnoj strani je kvadratna kula sa bedemima visokim na nekim mjestima i do 7 metara, a ispred njega je dubok tvrđavski rov. U južnom dijelu tvrđave je građevina 10x9 metara sa zidovima debljine 1,1 metar

Očigledan je ogromni uticaj loze Pavlovića na ove krajeve, a njihov neslavni pad počeo je sa padom Bosne 1463. godine. Osmanlije su feudalne posjede Pavlovića podijelili u 11 nahija, a čitavo područje nazvano je upravo po tim posjedima – Vilajet Pavli. Na prvom osmanskom popisu stanovništva, Pale se pojavljuju pod turskim nazivom Bogazi Yumru i to kao sjedište jedne od 11 nahija.^[3] Podaci o osmanskom periodu na ovom području su oskudni.

Sačuvane su epske pjesme o čuvenom hajduku Starini Novaku po kojem je nazvana jedna pećina na planini Romaniji (Novakova pećina je danas turistička i istorijska atrakcija na Romaniji). Nekadašnji feudalni posjedi Pavlovića su nosili naziv Vilajet Pavli sve do početka 19. vijeka. Tada se prvi put (zvanično) pojavljuje naziv Pale i to na jednoj karti iz 1877. godine. Na toj karti čitav ovaj kraj obilježen je pod nazivom Pale.

Pavlovac (tvrđava) na Wikimedijinoj ostavi