Pavle Pavlović rođen je 20. februara 1888. godine u Lešnici u Podrinju. Po zanimanju je bio abadžijski radnik, odnosno krojač koji šije narodnu nošnju.
U Obrenovcu je 1903. godine završio zanat, kada se uključio u sindikalni pokret. Nedugo potom preselio se nazad u rodni kraj, i u Loznici je 1904. godine po prvi put učestvovao u obeležavanju Prvog maja:
"Bio sam petnaestogodišnji kalfica, učio sam abadžijski zanat. Radničke klase u pravom smislu u tom malom mestu, kao uostalom ni u drugim mestima u Srbiji, nije ni bilo. Bile su to sitne zanatlije koje su držale po nekoliko radnika. Pripreme smo izvršili još uoči praznika [...]. Brice su doterivale svoje muzičke instrumente, sašili smo ogromnu crvenu zastavu. Kad smo se okupili ujutro i krenuli kroz grad — zastava je bila 'duža' od povorke. Pevali smo Marseljezu, Intemacionalu još nismo znali. Narod je izišao na ulicu da nas vidi — neko iz radoznalosti, neko da nas pozdravi, pa i da nam se pridruži. Majstori, vlasnici pojedinih zanatskih radnji, besneli su na svoje kalfe i šegrte što su ostavili posao i otišli na proslavu. Nekog su zbog toga izbacili sa posla, ponekog su čak i batine čekale. Žene se nisu smele pojaviti u povorci, ni za živu glavu. Ta 'bruka' bi ih kasnije pratila kroz život. Devojke se više ne bi mogle udati."[2]
Istoričarka Mira Bogdanović piše da je u radničkom pokretu, sačinjenom više od zanatlija nego fabričkih radnika, tada dominirao "esnafski duh", te je rivalstvo između šegrta i kalfi sprečavalo razvijanje solidarnosti unutar klase. O ovome će kasnije detaljno pisati i Pavlović, osvrćući se na svoje iskustvo šegrta i kalfe. Kao najmlađi i najobespravljeniji, šegrti su snižavali cenu rada i bili izgovor za održavanje loših opštih uslova na radnom mestu. Stoga su bili direktni rivali, ali i remetilački faktor, relativno privilegovanijim kalfama. Sindikati su zazirali od uključivanja šegrta u svoj rad, čak i u svojstvu vanrednih članova, i retko su se borili za poboljšanje njihovih uslova rada. Iako je Socijaldemokratska partija redovno agitovala za poboljšanje uslova za šegrte, u praksi je radnički pokret, u kojem su dominirali stariji i iskusniji radnici, zazirao od tog pitanja.[3]
Godine 1905, Pavle Pavlović postao je sekretar pododbora Saveza abadžijskih radnika u Loznici, a iduće godine seli se u Valjevo, jer je postao član uprave i tehnički sekretar Saveza abadžijskih radnika u tom mestu. U isto vreme, sa punoletstvom, postaje član Srpske socijaldemokratske partije. Kao sindikalni organizator, bavi se problemima proletarizacijeseljaštva, odnosno pitanjem migracije seljaka u gradove, gde postaju deo radničke klase. Seljaci, koji su uvek mogli da se oslone na dodatni prihod od zemljoradnje, često su korišćeni kao štrajkbreheri, koji su u gradove dolazili samo tokom štrajkova radi dodatne zarade uzrokovane privremenim povećanjem cena rada. Potom bi se vraćali na selo, nakon što su štrajkove "upropašćavali", ili ostajali "u radionicama najgorih poslodavaca, odakle su, voljno ili nevoljno, sa većim ili manjim mogućnostima, kočili i posle štrajka svaku novu akciju sindikata".[4] Hroničnu nezaposlenost smatrao je najvećom kočnicom radničkom organizovanju, jer je višak radne snage značio da je svaki štrajk mogao lako da se podriva zapošljavanjem vojske nezaposlenih.[5]
U ovim faktorima, Pavlović je video neuspeh štrajkačkog pokreta 1907. godine, koji je kulminirao štrajkom u šećerani na Čukarici u proleće. Tih godina, Pavlović aktivno učestvuje u organizaciji štrajkova i "tarifnim borbama", odnosno radničkim akcijama za postizanje kolektivnih ugovora.[6] Međutim, insistirao je da štrajkovi moraju biti samo usputni deo borbe za dugoročno izgrađivanje organizacije i socijalističkog obrazovanje:
"Štrajkaške funkcije naših sindikata vrlo često isključuju mogućnost za obavljanje drugih i privrednih funkcija organizacije. Tako su česti štrajkovi postali centar oko koga se okreće bezmalo ceo život sindikalnog pokreta. To nije prirodni stav savremenih socijalističkih sindikata. Glavna i osnovna delatnost organizacije treba da je propaganda i prosveta. Od toga treba da žive i sami štrajkovi, bez toga nema ničega."[7]
Od 1907. do 1908. godine bio je sekretar mesnog sindikalnog veća u Valjevu, i kao delegat valjevske organizacije prisustvovao je Šestom kongresu SSDP u aprilu 1908. Prema rečima Nikole M. Popovića, prvog biografa Dimitrija Tucovića, između Pavlovića i Tucovića se u ovo vreme razvilo blisko prijateljstvo, te je upravo Tucovićevim zalaganjima Pavlović prešao iz Valjeva u Beograd.[8] Na Osmom kongresu SSDP u junu 1910. godine, Pavlović je podneo referat "Organizacija Širenja i materijalno obezbedenje partijske štampe", a na Devetom kongresu u maju 1911. izneo je referat "Prosvetni rad u našem pokretu". Na tom kongresu po prvi put postaje član Glavne uprave SSDP i na toj poziciji će ostati do samolikvidiranja partije 1919. godine zarad osnivanja Socijalističke radničke partije (komunista).[9]
Kada je u drugoj polovini 1911. godine došlo do sukoba između Dimitrija Tucovića i Dragiše Lapčevića, Lapčević je dao ostavku na mesto sekretara Glavnog radničkog saveza, odnosno centralne sindikalne organizacije u državi. Na njegovo mesto tada je došao Pavle Pavlović.[10] Na toj funkciji, bitan aspekt socijalističke agitacije za njega bio je borba za osmočasovno radno vreme, što je često izazivalo nesuglasice sa sindikalnom bazom, jer su radnici u štrajkovima često insistirali na povećanju nadnica bez skraćenja radnog vremena, i bivali zadovoljni ako bi takav cilj postigli.[11] Pored toga, organizovao je kvartovske proteste protiv skupoće u Beogradu, uperene protiv porasta životnih troškova meštana.[12] Kada je, pod pritiskom radničkog pokreta, država donela Zakon o radnjama, njime je regulisano stvaranje Radničke komore, nove institucije koja je trebala da nadgleda uslove na radnom mestu i ophođenje poslodavaca prema radništvu. Glavni radnički savez dobio je mogućnost da bira upravu Radničke komore, te je za njenog člana izabran i Pavle Pavlović.[13] Tokom 1912. godine, Pavlović periodično de fakto vrši dužnost predsednika Radničke komore: sa Dimitrijem Tucovićem upućuje dopise Ministarstvu o kršenju Zakona o radnjama od strane raznih poslodavaca, te se bori protiv dečijeg rada.[14]
Na Vanrednom kongresu u januaru 1912. godine potvrđeno je njegovo mesto u Glavnoj partijskoj upravi. Na tom kongresu predstavlja referat pod nazivom "Izmene zakona o radnjama". Tada predlaže da se na novi, nepovoljni Zakon o radnjama koji je pripremala vlast odgovori "najoštrijim merama uključujući i štrajk masa".[15] Ova referenca na masovni štrajk potencijalno pokazuje na upućenost u aktivnost i političku misao krajnjeg levog krila Druge internacionale u tom trenutku, koje je predstavljala Rosa Luxemburg. Istovremeno, učestvuje u radu specijalne komisije formirane zarad razrešenja spora Tucović-Lapčević, koja je uspela da reši nesuglasice između dvojice vodećih članova SSDP-a.[16]
Balkanski ratovi i Prvi svetski rat
Kada je 1912. izbio Prvi balkanski rat, u SSDP je nastao unutarpartijski sukob po pitanju karaktera tog rata. Dok je partijska većina smatrala da se ne radi o oslobodilačkom ratu, poznati partijski teoretičar Dušan Popović došao je do zaključka da je po sredi buržoaska revolucija, jer će proterivanje Osmanskog carstva sa Balkana dovesti do okončanja feudalnih odnosa u Makedoniji i ostalim krajevima pod osmanskom vlašću.[17] Pavlović se našao na tački gledišta većine, predvođene Dragišom Lapčevićem, koja je smatrala da rat nema oslobodilački, nego osvajački karakter, te da je motivisan ekspanzionističkim težnjama narastajuće građanske klase mladih balkanskih država.[18] U to vreme, Pavlović postaje izvršilac testamenta svog bliskog prijatelja Tucovića, koji je već tada prvi put mobilizovan i poslat na front.[19] U junu 1913. godine, po izbijanju Drugog balkanskog rata, Pavlović je mobilisan i poslat u Skoplje, ali o njegovoj aktivnosti za vreme rata ne postoje podaci.[20]
Socijalistički odbornik u Opštini beogradskoj bio je od 1911. do 1915, stalni saradnik "Radničkih novina" od 1909. do 1914, a zatim partijskog lista "Budućnost", u Nišu 1915. godine. Pavlović je, zajedno sa Filipom Filipovićem, bio govornik na najvećoj demonstraciji srpskog radničkog pokreta pre Oktobarske revolucije - na Prvomajskoj proslavi 1914. godine, na kojoj se u Košutnjaku okupilo preko deset hiljada ljudi.[21] Otprilike u isto vreme, kao sekretar Glavnog radničkog saveza, borio se za prava oko 700 radnica i radnika u Leskovcu koji su zbog radničkog organizovanja masovno otpušteni a potom napadani od strane lokalne žandarmerije.[22]
Po izbijanju Prvog svetskog rata, kada se sedište partijske organizacije prebacilo u Niš, Pavlović ostaje u Beogradu kao veza centrale sa Beogradom i Valjevom.[23] Nakon okupacije Srbije u Prvom svetskom ratu od strane Austro-Ugarske, dao je ostavku na odborničko mesto u Skupštini grada Beograda, jer je učešće u daljem radu skupštine smatrao saradnjom s okupatorom.[24]1917. godine podržao je odlazak Triše Kaclerovića i Dušana Popovića na antiratnu socijalističku konferenciju u Stockholm.[25] Međutim, iako podržava antiratnu konferenciju, Pavlović je već tada, po tvrdnjama Dušana Popovića, mnogo levlje od njega i Kaclerovića, te traži potpuni prekid ne samo sa pro-ratnim reformistima, nego i sa anti-ratnim reformistima, zauzimajući otvoreno revolucionarne pozicije.[26]
Pavle Pavlović (treći s leva) sa Clarom Zetkin na Trećem kongresu Kominterne 1921. godine.
Pavlović je na osnivačkom kongresu Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunista)aprila 1919. godine bio konferent o agrarnom pitanju. Maja iste godine postaje sekretar Centralnog radničkog sindikalnog veća Jugoslavije. Avgusta1920. godine bio je izabran u Beogradu na komunističkoj listi za opštinskog odbornika, a u novembru za narodnog poslanika Ustavotvorne skupštine. Bio je stalni saradnik obnovljenih „Radničkih novina“.
Posle povratka u Kraljevinu SHS, uhapšen je u oktobru 1923., a osuđen avgusta 1924. godine od prvostepenog suda u Beogradu. Iz KPJ je isključen 1927. godine kao istaknuti predstavnik leve frakcije. Pavlović nastavlja sa radom u sindikatu sve do 6. 1.1929. godine, kada su Nezavisni sindikati zabranjeni.
Drugi svjetski rat
Ovaj dio članka je u začetku. Pogledajte kako uređivati članak i pomozite Wikipediji u njegovom proširenju.
Period SFRJ
Posle Drugog svetskog rata bio je pomoćnik ministra rada NR Srbije, potpredsednik Gradskog odbora Narodnog fronta Beograda, urednik lista „Rad“, predsednik Saveza tekstilnih radnika Jugoslavije, član Glavnog odbora sindikata NR Srbije, predsednik nadzornog odbora Jedinstvenih sindikata Jugoslavije i narodni poslanik Savezne narodne skupštine prvog saziva.
Supruga Pavla Pavlovića, Mileva – Mila Lazić (1899–1990), bila je članica SKOJ-a od njegovog osnivanja 1919. godine i gošća na Vukovarskom kongresu KPJ 1920. godine. Venčali su se 1921. i bili u braku punih pedeset godina, sve do njegove smrti.[27] Pavlovićev rođeni brat Andrija – Andra, bio je rođen 1902. godine. Kao član KPJ, 1927. godine je upućen u Moskvu, gde se do 1931. godine školovao na KUNMZ-u. Od 1931. do svoje smrti živeo je u Gorkom pod imenom Ivan Semjonovič Seljeznjov. 1949. godine je uhapšen kao "titoista", te je proveo šest i po godina u logoru.[28]
Bibliografija Pavla Pavlovića
Zakon o radnjama i njegovi protivnici (Beograd: Socijalistička knjižara, 1912)
