Koordinate: 46° 17′ 17" SGŠ, 18° 36′ 41" IGD
Manastir Grabovac (mađ. Grábóc) je jedan od dva postojeća manastira Srpske pravoslavne crkve na području današnje Mađarske. Manastir se nalazi u županiji Tolna, južno od Budimpešte. Do manastira se dolazi asfaltnim putem iz dva pravca, idući od Baje preko Bátaszéka i idući od Szekszárda preko Bonyháda. Manastir Grabovac je nekada bio jedno od verskih i kulturnih središta Srba u Panoniji, a danas jedno od glavnih mesta okupljanja srpske zajednice u Mađarskoj.
Istorijat
Na mestu manastira Grabovac ranije je postojao Benediktinski katolički manastir iz 14. veka, a čiji se ostaci i danas mogu videti kod postojećeg manastirskog groblja. Sadašnji manastir Grabovac su osnovali 1587. godine monasi manastira Dragovića u Dalmaciji, iguman Pajsej, sa bratijom, Evstatijem, Serafimom, Gerasimom i Dionisijem. Razlog njihovog dolaska u “ungarsku zemlju” opisao je otac Pajsej u Grabovačkom letopisu - rukopisanoj knjizi, ovim rečima: “ V Dalmaciji bist tagda pri rečenom našem monastiru Dragoviče glad krepka, da opšte ne hoteli bi, nužda nam bist iziti v siju zemlju glada radi prekormiti se ”. Bilo je to u doba Turske vladavine Ugraskom, kada je ova oblast pripadala Budimskom ejalatu, a Seksardskom sandžaku. Isprva su dragovićki monasi smatrali da je njihov boravak u ovom kraju privremen, međutim grabovački Srbi su dragovićke monahe zadržali zbog sveštenih potreba.[1] Oni su već 1587. godine podigli drvenu crkvicu, a kasnije i skromne konake. Ovaj skromni manastir stradao je dva puta krajem 17. veka. Prvi put 1684 . godine, kada su Turci, koji su se povlačili od Beča i Budima, ubili igumana i nekoliko monaha. Drugi put 1703. godine, kada su kuruci Franje Rakocija manastir opljačkali i spalili do temelja. Do 1711. godine manastir je bio pust, kada su se vratili izbegli monasi. Današnje manastirske zgrade i crkva izgrađeni su u razdoblju 1736-41. godine, u stilu baroka. Manastir je posle II svetskog rata nacionalizovan i duži period korišćen za smeštaj starih lica i penzionera. Konačno, 1994. godine je vraćen Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Manastir je živeo sve do 1974. godine, kada je iz njega otišao i poslednji monah. Dvadeset godina kasnije, sa zadatkom da ožive ovu svetinju, poslate su monahinje Hristina i Marija (Marija 2015. godine ima 95 godina). Ove dve vremešne monahinje su teškom mukom, od zuba vremena otimale ova zdanja.[2] Manastir od 2010. godine ima još jednog člana, to je jeromonah Pantelejmon Rat koji je došavši sa Svete Gore, dekretom Vladike Lukijana, postavljen za nastojatelja ove svete obitelji.
Arhitektura i zidno slikarstvo
Gradnja sadašnje barokne crkve posvećene Arhangelu Mihajlu počela je 1736. godine u vreme budimskog episkopa Vasilija Dimitrijevića. Prvobitna namera je bila da obnove staru crkvu, što se vidi iz pisma koje je 1. februara 1736. godine iguman Maksim uputio birovu tabanskom u Budimu sa molbom za pomoć da novom šindrom pokrije oronulu crkvu. Nova crkva je građena oko stare male zbog lakšeg postavljanja skela na visini. Ta crkva je u jesen 1738. godine srušena. Gradnja nove crkve je privedena kraju 1741. godine. Unutrašnje ukrašavanje crkve nastavljeno je 1768. godine. U novije vreme je utvrđeno da su ikone grabovačkog ikonostasa delo novosadskog slikara Vasilija Ostojića.[1] Sadašnje ekspertize su pokazale da su ikone delimično preslikane i koloristički osvežene prilikom obnove 1886. godine. I pored toga grabovački ikonostas spada u najreprezentativnija dela srpske umetnosti u Mađarskoj. Izuzetan događaj u Grabovcu, u drugoj polovini stoleća je živopisanje hrama, delo još uvek malo poznatog živopisca Andreja Šaltista, koji je crkvu ikonopisao 1784. godine. Zidni živopis je ostvaren u baroknomanirističkom duhu. Pored Šaltista na ikonopisanju je radio kao njegov pomoćnik Franc Florijan Hofman, što se vidi u potpisu ispod kompozicije Tajna večera.[1]
Ikonostas grabovačke crkve je visokog, poznobaroknog oblika, marmoriran zelenom bojom, a svi duborezni ukrasi su pozlaćeni. U donjem delu jake konzole sa baroknim valutama pridržavaju četiri stuba i dva pilastra. Na drugom spratu ikonostasa takođe se nalaze četiri po obliku istovetna stuba, nešto manja od stubova u prvoj zoni. U ovom delu ikonostasa su raspoređene ikone apostola uokvirene bogato razuđenim duboreznim ukrasom sa upletenim ružama, palmetama i girlandama. Carske dveri ukrašava simetrično izvedena duborezbarija sa motivima klasja, palmeta i vinove loze sa grozdovima.[1]
U XX veku manastirska crkva je dva puta obnavljana: 1922 - 1923. godine troškom manstira i u periodu od 1982. do 1988. godine u organizaciji Državnog nadzorništva nad spomenicima kulture Mađarske, kada je generalno obnovljena arhitektura crkve, restauriran zidni živopis, duborezbarija ikonostasa i ikone na ikonostasu.
Slava manastira je Aranđelovdan ( 21. novembar), a sabor prva nedelja posle Petrovdana.
Galerija slika
Reference
Povezano
