PROFILPELAJAR.COM

Tibetano Central (Ü-Tsang) - དབུས་སྐད་, Dbus skad / Ükä ; དབུས་གཙང་སྐད་, Dbus-gtsang skad / Ü-tsang kä
Falado(a) em:	Índia, Nepal, China
Região:	Região Autônoma do Tibete
Total de falantes:	1.172.940 (Censo 1990 – China)
Família:	Sino-tibetana; Tibeto-Birmanesa; Tibeto-Kanauri ?; Bodo; Tibetana; Tibetano Central (Ü-Tsang) - དབུས་སྐད་, Dbus skad / Ükä ; དབུས་གཙང་སྐད་, Dbus-gtsang skad / Ü-tsang kä
Escrita:	Lhomi (ल्होमी‎)
Códigos de língua
ISO 639-1:	--
ISO 639-2:	---
ISO 639-3:	vários:; bod — Tibetano Lhasa; dre — Dolpo; hut — Humla, Limi; lhm — Lhomi (Shing Saapa); muk — Dialeto (Mugu); kte — Nubri; ola — Walungge (Gola); loy — Lowa/Loke (Mustang); tcn — Tichurong

As línguas Tibetano Centraiis, também chamado Dbus, Ü ou Ü-Tsang, são o sub-grupo das línguas bodo mais falado e a base da língua tibetana padrão. Este artigo foca o dialeto Lhomi (ल्होमी‎)

Nome

Dbu e Ü são formas com o mesmo nome. Dbus é uma transliteração do nome em alfabeto tibetano escrita tibetana]], དབུས་ , enquanto Ü é a pronúncia do mesmo no dialeto Lhasa, wy˧˥˧ʔ } (ou [y˧˥˧ʔ]). Ou seja, em tibetano, o nome é escrito como Dbus e pronunciado como Ü . Todos esses nomes são frequentemente aplicados especificamente ao dialeto do prestígio de Lhasa.

Dialetos

Existem muitos dialetos e línguas tibetanos centrais mutuamente inteligíveis além do de Lhasa, com diversidade particular ao longo da fronteira e no Nepal:^[1]

São: Limi (Limirong), dialeto Mugom, Dolpo (Dolkha), Mustang | Mustang (Lowa, Lokä), Humla, Nubri, Lhomi, Dhrogpai Gola, Walungchung Gola (Walungge / Halungge), Tseku, Basum

Ethnologue relata que Walungge é altamente inteligível com Thudam, mas Glottolog diz que Thudam não é uma variedade distinta. Tournadre (2013) classifica Tseku com Khams Tibetano.

Geografia

As línguas Tibetanas Centrais são faladas no Tibete )China e em bem menor quantidade de falantes no Nepal e no norte da Índia

Escrita

As línguas Tibetanas Centrais usam a escrita Lhomi (ल्होमी‎)

Fonologia

Consoantes

IPA]	Tibetana	Wade–Giles	Pinyin tibetano
[k]	ཀ་	k	g
[kʰ]	ཁ་ ག་	kh, g	k
[ŋ]	ང་	ng	ng
[tɕ]	ཅ་	c	j
[tɕʰ]	ཆ་ ཇ་	ch, j	q
[ɲ]	ཉ་	ny	ny
[t]	ཏ་	t	d
[tʰ]	ཐ་ ད་	th, d	t
[n]	ན་	n	n
[p]	པ་	p	b
[pʰ]	ཕ་ བ་	ph, b	p
[m]	མ་	m	m
[ts]	ཙ་	ts	z
[tsʰ]	ཚ་ ཛ་	tsh, dz	c
[w]	ཝ་	w	w

IPA]	Tibetana	Wade–Giles	Pinyin tibetano
[ɕ]	ཞ་ ཤ་	zh, sh	x
[s]	ཟ་ ས་	z, s	s
[j]	ཡ་	y	y
[ɹ]	ར་	r	r
[l]	ལ་	l	l
[h]	ཧ་	h	h
[c]	ཀྱ་	gy	gy
cʰ	ཁྱ་ གྱ་	ky	ky
[tʂ]	ཀྲ་	kr	zh
[tʂʰ]	ཁྲ་ གྲ་	khr, gr	ch
[ʂ]	ཧྲ་	hr	sh
[ɬ]	ལྷ་	lh	lh

འ isn't commonly transliterated to Roman, in the Wade–Giles system ' is used.

Vogais

ཨ（◌）

ཨ།	ཨའུ།	ཨག། ཨགས།	ཨང༌། ཨངས།	ཨབ། ཨབས།	ཨམ། ཨམས།	ཨར།	ཨལ། ཨའི།	ཨད། ཨས།	ཨན།
a	au	ag	aŋ	ab	am	ar	ai/ä	ai/ä	ain/än
ཨི། ཨིལ། ཨའི།	ཨིའུ། ཨེའུ།	ཨིག། ཨིགས།	ཨིང༌། ཨིངས།	ཨིབ། ཨིབས།	ཨིམ། ཨིམས།	ཨིར།		ཨིད། ཨིས།	ཨིན།
i	iu	ig	iŋ	ib	im	ir		i	in
ཨུ།		ཨུག། ཨུགས།	ཨུང༌། ཨུངས།	ཨུབ། ཨུབས།	ཨུམ། ཨུམས།	ཨུར།	ཨུལ། ཨུའི།	ཨུད། ཨུས།	ཨུན།
u		ug	uŋ	ub	um	ur	ü	ü	ün
ཨེ། ཨེལ། ཨེའི།		ཨེག། ཨེགས།	ཨེང༌། ཨེངས།	ཨེབ། ཨེབས།	ཨེམ། ཨེམས།	ཨེར།		ཨེད། ཨེས།	ཨེན།
ê		êg	êŋ	êb	êm	êr		ê	ên
ཨོ།		ཨོག། ཨོགས།	ཨོང༌། ཨོངས།	ཨོབ། ཨོབས།	ཨོམ། ཨོམས།	ཨོར།	ཨོལ། ཨོའི།	ཨོད། ཨོས།	ཨོན།
o		og	oŋ	ob	om	or	oi/ö	oi/ö	oin/ön

Pronúncia

IPA	Wade–Giles	Pinyin tietano	IPA	Wade–Giles	Tibetan Pinyin
[a]	a	a
[ɛ]	al, a'i	ai/ä	[ɛ̃]	an	ain/än
[i]	i, il, i'i	i	[ĩ]	in	in
[u]	u	u
[y]	ul, u'i	ü	[ỹ]	un	ün
[e]	e, el, e'i	ê	[ẽ]	en	ên
[o]	o	o
[ø]	ol, o'i	oi/ö	[ø̃]	on	oin/ön

一"ai, ain, oi, oin" is also written to "ä, än, ö, ön".

Vogais conjuntas

IPA	Wade–Giles	Pinyin tibetano
[au]	a'u	au
[iu]	i'u, e'u	iu

últimas consoantes

IPA	Wade–Giles	Pinyin tibetano
[ʔ]	d, s	none
[n]		n
[k/ʔ]	g, gs	g
[ŋ]	ng, ngs	ng
[p]	b, bs	b
[m]	m, ms	m
[r]	r	r

Ü-Tsang

Amostra de texto

घीझ्येरी ॱनाना को़न्क्षोकगी जीक्तेनगी मीक्याला देरे झाम्पा जेदी, खोङगी राङगी से च्यीक्पोगो ॱनावालाक। धेनी होझ्येरी खोङबाला धेपा झ्यीगीन सुवा मेताला डोगीमालाक हीना थामेपे छेसोक थोप्कीलाक। ^[2]

Português

Porque Deus amou o mundo de tal maneira que deu o seu Filho unigênito, para que todo aquele que nele crê não pereça, mas tenha a vida eterna.

Amostra de texto 1

Sample text (Mathew 1:1-3) 1. येशु ख्रीष्ट् दाऊद् धङ् अब्राहाम्गी ज्यीृत्ल कीब बेत् । खोङ्गी दुङ्ज्यीृत् हिन्दुक भियन युङ्गेन् बेत् । 2. अब्राहाम्गी भु इसहाक् बेत् । इसहाक्की भु याकूब् बेत् । याकूब्गी भु यहुदा धङ् ॱनि ॱयोङ्म ॱअक् योृप्य बेत् । 3. नि यहुदागी भु पेरेस् धङ् जेरहा बेत् । ॱनि उब ॱङीबीृ ॱअम दि तामार् बेत् । पेरेस्की भु हेस्रोन् बेत् । हेस्रोन्गी भु आराम् बेत् । Fonte: Novo Testamento Lhomi; ( Nepal Bible Society, Kathmandu)

Português

1. 1. O livro da geração de Jesus Cristo, filho de Davi, filho de Abraão. 2. 2. Abraão gerou Isaque; e Isaac gerou Jacó; e Jacó gerou Judas e seus irmãos; 3. 3. E Judas gerou Phares e Zara de Tamar; e Phares gerou Esrom; e Esrom gerou Aram. ^[3]

Amostra de texto 2

वाङज्य धाङ् मि थोङ् छयीलेक्ल तेन कुरीक्कराङ् आमे ढोप्पनी राङ्मेने धाङ् वाङ्ज्यदी डस्सी डस्सी खुन्न योङ्गेन् बेत् । उब घायेत् स्यिरप् रिक्प ढोप्पे नाङ्नीराङ् खुन्न किगेन् बेत् । उगी भियनी च्यिक्ताङ् च्यिक्ल आज्यी नुमु तोदो मिङ्बुगी धम्जीक् स्योक्कोकेन् बेत् ।

Português

Todos os seres humanos nascem livres e iguais em dignidade e direitos. Eles são dotados de razão e consciência e devem agir uns com os outros com espírito de fraternidade. (Artigo 1 da Declaração Universal dos Direitos Humanos)