Zofia Książek

Tablica upamiętniająca na budynku I LO w Chełmie
Data i miejsce urodzenia	16 czerwca 1908 Krasiłów
Data i miejsce śmierci	21 lipca 2015 Chełm
Miejsce spoczynku	cmentarz na ulicy Lwowskiej w Chełmie
Zawód, zajęcie	nauczycielka, poetka
Narodowość	polska
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Pracodawca	I Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Czarnieckiego w Chełmie

Zofia Książek (ur. 16 czerwca 1908 w Krasiłowie na Wołyniu, zm. 21 lipca 2015 w Chełmie) – nauczycielka, polonistka, poetka, Honorowy Obywatel Miasta Chełma^[1][2].

Pochodziła z rodziny o głębokich tradycjach patriotycznych. Jako dziecko rozczytywała się w literaturze o treści historycznej, a jej ulubioną lekturą była książka Pod Raszynem opisująca bohaterskie zmagania polskich żołnierzy z bolszewikami w czasie bitwy warszawskiej^[3].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości przeniosła się w 1919 roku wraz z rodzicami do Radomia, ukończyła tam szkołę powszechną i rozpoczęła naukę w Żeńskim Gimnazjum Realnym. W 1926 roku zamieszkała w Chełmie, gdyż jej ojciec – lekarz kolejowy – został tam służbowo przeniesiony. W Chełmie ukończyła Gimnazjum im. Stefana Czarnieckiego. 1933-38 studiowała polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, a jej profesorami byli m.in. Ignacy Chrzanowski i Stanisław Pigoń. W 1938 po ukończeniu studiów podjęła pracę jako nauczycielka języka polskiego w Prywatnym Gimnazjum Żeńskim w Maciejowie Wołyńskim. Okres II wojny światowej spędziła w Chełmie, gdzie w latach 1941–1944 uczestniczyła w tajnym nauczaniu na poziomie szkoły średniej, razem z Kazimierzem Janczykowskim, Kazimierzem Andrzejem Jaworskim i.in.^[4] W latach 1944–1972 pracowała w Liceum Ogólnokształcącym im. Stefana Czarnieckiego w Chełmie jako nauczycielka języka polskiego^[5].

Potrafiła swoje fascynacje literackie przekazać młodzieży. Od uczniów wymagała nie tylko znajomości literatury, lecz przede wszystkim stawiała ich przed koniecznością zajęcia stanowiska wobec określonych problemów społecznych, moralnych, politycznych i artystycznych. W latach 50. prowadziła teatr szkolny imienia Aleksandra Fredry. Swoje wspomnienia z pracy teatralnej z młodzieżą spisała w artykule Moi aktorzy^[6].

Janusz Krzywicki, absolwent Liceum z 1965, pisze: „Panią Profesor Książek zawsze darzyliśmy ogromnym szacunkiem i zaufaniem. Była zdecydowana w poglądach i sprawiedliwa w osądach”^[6].

Wśród absolwentów I Liceum Ogólnokształcącego z tego okresu jest wielu pisarzy, m.in. Marek Adam Jaworski, Zbigniew Waldemar Okoń. „Nie jest dziełem przypadku, że wszyscy oni byli uczniami Zofii Książek”^[7].

W roku 1995 pisała: „Niszczący jak walec reżim stalinowski z całą furią uderzył w szkołę. Należało wybierać (…). I rozpoczęła się walka: najpierw z prefektem szkolnym, potem z kilkoma nauczycielami, zarzucając im odseparowanie się od nowej ideologii (…) Rok 1972 przyniósł jednoznaczną decyzję władz oświatowych wszystkich szczebli: „Starzy na emeryturę!” I wielką miotłą wymieciono starych”^[8].

Zbigniew Waldemar Okoń, absolwent z 1963 roku, przypuszcza, że właśnie wtedy, po przymusowym przejściu na emeryturę, Zofia Książek zaczęła pisać wiersze. Ukazało się co prawda parę jej wierszy w czasopiśmie Pro Patria i w Literackim Głosie Nauczycielskim, ale dopiero w roku 1998 po długich namowach zdecydowała się na opublikowanie pierwszego zbioru wierszy Z tej ziemi. Miała wtedy 90 lat! Największy wybór jej wierszy można znaleźć w tomiku wydanym w Chełmie w roku 2006: Wszystko było Prawdą, wszystko jest Prawdą^[9]. W swojej poezji, naznaczonej patriotyzmem i głęboką religijnością, porusza Zofia Książek tematy związane z wydarzeniami w historii Polski, chwalebnymi i tragicznymi, a również problemy egzystencjalne człowieka, por. wiersz o tytule Garbusek: Przemyka się pod ścianami domów // istnieniem swoim zawstydzony // przytłoczony ciężarem kalectwa. // Z bólem patrzy na przechodniów, //na ich proste plecy, // na krok swobodny.// I nie wie, że każdy z nich // niesie swój własny garb – // niewidoczny^[10].

Obok poważnych refleksyjnych utworów znajdujemy wiersze o lżejszym charakterze, jak ten pod tytułem Debiut: Pewien emeryt, czując poetycką wenę // napisał drżącą ręką – poemę. // I marzył o jej druku na jawie i we śnie // Aż otrzymał odpowiedź, że na druk za wcześnie^[11].

Z okazji Jubileuszu setnej rocznicy urodzin w czerwcu 2008 r. uchwałą Rady Miejskiej w Chełmie Zofia Książek wyróżniona została tytułem Honorowego Obywatela Miasta Chełma.

Osobę Zofii Książek zaprezentowano w Chełmie pod hasłem „My wszyscy z Niej” na uroczystych obchodach Dnia Patrona w Liceum Ogólnokształcącym im. Stefana Czarnieckiego w dniu 24 kwietnia 2008 roku^[12].

W grudniu 2015 r. grupa jej byłych uczniów i wychowanków (Zbigniew W. Okoń, Janusz Krzywicki, Jan Witkowski, Eugeniusz Ćwil, Jerzy Pietraszewski) ufundowała tablicę upamiętniającą Zofię Książek. Tablica została umieszczona na budynku tzw. stróżówki przy Liceum^[12].

• Zofia Książek: Moi aktorzy, [w:] Księga pamiątkowa Czarniecczyków, tom II. Chełm 1997, s. 179–182.
• Zofia Książek: Kto winien?, [w:] Księga pamiątkowa Czarniecczyków, tom II. Chełm 1997, s. 72–73 (przedruk z Pro Patria, październik 1995).
• Zofia Książek: Wszystko było Prawdą, wszystko jest Prawdą. Wybór, opracowanie, wstęp Zbigniew Waldemar Okoń: Drukarnia Kresowa Chełm, 2006. ISBN 83-60321-05-1.
• Beata Jarosz, Janusz Krzywicki: Książek Zofia, [w:] (red.) Zygmunt Gardziński i. in., Encyklopedia Chełma. Ludzie, tom I. Chełm: Wydawnictwo Gaudium, 2011, s. 140–141. ISBN 978-83-61149-13-2.
• Janusz Krzywicki: „My wszyscy z Niej”, [w:] Księga pamiątkowa Czarniecczyków, tom III. Chełm 2000, s. 210–211.
• Janusz Paweł Krzywicki: Zofia Książek, [w:] (red.) Janusz Paweł Krzywicki, Czarniecczycy. Chełm: Drukarnia Kresowa Chełm, 2008, s. 129–132. ISBN 9788360321324.
• Janusz Krzywicki: Zofia Książek (tekst niepublikowany, udostępniony autorowi biogramu drogą mailową w dn. 1.09. 2023).
• Longin Jan Okoń, Zbigniew Waldemar Okoń: Chełm literacki XX i XXI wieku, tom II. Chełm: Wydawnictwo Gens, 2016. ISBN 978-83-946468-0-6.
• Zbigniew Waldemar Okoń: Wstęp, [w:] Zofia Książek, Wszystko było Prawdą, wszystko jest Prawdą. Chełm: Drukarnia Kresowa Chełm, 2006. ISBN 83-60321-05-1.
• Książki Zofii Książek. Uczniowie nakręcili film o nauczycielce – Dziennik Wschodni (pol.)
• Zmarła najstarsza mieszkanka Chełma. Zofia Książek miała 107 lat – Dziennik Wschodni (pol.)

• Pani Profesor Zofia Książek – Zosia | Przegląd Dziennikarski (przegladdziennikarski.pl)[1]