PROFILPELAJAR.COM

Zofia Anna Starck
	; prof. zw. dr hab. Zofia Starck (1929 – 2023)
Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	5 stycznia 1929 ; Warszawa
Data i miejsce śmierci	1 lipca 2023 ; Warszawa
	profesor nauk biologicznych
	Specjalność: dystrybucja fotoasymilatów, fizjologia roślin, transport i gromadzenie asymilatów
Alma Mater	Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Doktorat	1960
Habilitacja	1966
Profesura	1974
	Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zofia Anna Starck (ur. 5 stycznia 1929 w Warszawie zm. 1 lipca 2023^[1]) – polska profesor nauk biologicznych^[2] w zakresie fizjologii roślin, autorka licznych podręczników, nauczyciel akademicki

Życiorys naukowy

Studia wyższe ukończyła na Wydziale Ogrodniczym SGGW w Warszawie z dyplomem magistra (1951)^[3]. Stopnie naukowe otrzymała na tej samej Uczelni: doktor (1960), doktor habilitowany (1966)^[4]. Tytuł profesora nadzwyczajnego (1974)^[4], profesora zwyczajnego (1988).

Bezpośrednio po studiach została zatrudniona w Katedrze Fizjologii Roślin SGGW kolejno na stanowiskach: asystenta (1951–1953), starszego asystenta (1953–1958), adiunkta (1958–1967), docenta (1967–1974) i profesora (1974–1999)^[5]. Po przejściu na emeryturę w jesieni 1999 nadal aktywnie uczestniczyła w życiu naukowym, pisząc artykuły przeglądowe, rozdziały w podręcznikach akademickich i monografiach oraz prowadząc wykłady z fizjologii roślin dla studentów Międzywydziałowego Studium Biotechnologii^[6]. Wypromowała 7 doktorów i ponad 20 magistrów^[7].

Była aktywnym członkiem Polskiego Towarzystwa Botanicznego: sekretarzem generalnym (1978-1983), Członkiem Honorowym (1995-2023)^[3]. Należała także do Warszawskiego Towarzystwa Naukowego (1983-2023). Od 2000 była członkiem Rady Redakcyjnej czasopisma Acta Physiologiae Plantarum.

Prywatnie żona Jana Romana Starcka.

Badania naukowe

Tematyka badawcza dotyczy transportu i dystrybucji substancji pokarmowych, głównie fotoasymilatów, mineralnego odżywiania oraz fizjologii roślin poddanych niekorzystnym warunkom środowiska – stresom. Badała zmiany stosunku syntezy do hydrolizy sacharozy w liściach owsa^[8] oraz rolę boru i fosforu w transporcie cukrowców^[9]. Za pomocą izotopu ¹⁴C wykazała, że bor uczestniczy w mechanizmie transportu asymilatów tylko pośrednio i nie jest to wynikiem zmian w przepuszczalności błon plazmatycznych, zaś deficyt boru powoduje drastyczne hamowanie transportu floemowego^[10]. W studiach nad współzależnością między fotosyntezą i transportem floemowym oraz dynamiką wzrostu poszczególnych akceptorów fotoasymilatów w zróżnicowanych warunkach środowiska wykazała, że fitohormony biorą udział w aklimatyzacji roślin do niekorzystnych warunków środowiska, m.in. w wyniku regulacji transportu i dystrybucji asymilatów^[11]. Plastyczność wzorców dystrybucji polega na preferencji zaopatrzenie w substancje pokarmowe korzeni lub liści w celu zminimalizowania negatywnych skutków czynników stresowych: deficytu składników mineralnych, chłodu, zasolenia, niedostatecznego napromieniowania. Udowodniła, że zróżnicowanie wrażliwości na chłód u różnych odmian pomidorów w fazie owocowania uzależnione jest w dużym stopniu od aktywności systemu korzeniowego m.in. od poziomu odżywienia roślin fosforem i potasem^[12]. Opracowała i opatentowała sposób traktowania kwiatów pomidorów regulatorami wzrostu (kwasem α-naftoksyoctowym łącznie z gibreskolem (NOA + GA3)) w celu przyspieszenia zarówno zawiązywania jak i wzrostu owoców nawet w warunkach niedostatecznego oświetlenia roślin^[13]. Zwiększony plon był spowodowany zwiększonym transportem fotoasymilatów do owoców kosztem zaopatrzenia organów wegetatywnych. Wykazała znaczącą stymulację syntetycznej auksyny NOA i GA3 w tworzeniu tkanek przewodzących (głównie ksylemu i w mniejszym stopniu floemu) w osi kwiatostanowej i w szypułkach gron pomidora^[14]. W warunkach okresowego przegrzania lub chłodu intensywność fotosyntezy pomidorów drastycznie, lecz odwracalnie maleje; okres regeneracji po chłodzie jest uzależniony m.in. od odżywienia roślin głównie fosforem, azotem i potasem; przegrzanie powoduje zmiany w zawartości i rozmieszczeniu wapnia w miękiszu owoców^[15]. Zróżnicowana odporność odmian pomidora na chłód jest uzależniona od stopnia wzrostu biosyntezy ABA (kwas abscysynowy) w systemie korzeniowym po /lub w trakcie okresowego stresu termicznego i transportu tego hormonu do liści^[16].

Wybrane publikacje

Autorka i współautorka ok. 180 publikacji oryginalnych, przeglądowych, popularnonaukowych (łącznie ze streszczeniami publikowanych prezentacji na konferencjach i kongresach naukowych), podręczników, skryptów i monografii oraz 1 patentu.

Wybrane artykuły oryginalne

Wpływ boru i fosforu na absorpcję i przemieszczanie sacharozy. „Acta Soc. Bot. Pol.” 1960, 29, s. 219-247
Relation between translocation of ¹⁴C assymilates and growth rate of sunflower, lupine and bean plants. „Bull. de l”Acad. des Sci. s. Biol.” 1966, 14, s. 359-366
The effect of several stress conditions and growth regulators on photosynthesis and translocation of assymilates in bean plant. „Acta Soc. Bot. Pol.” 1975, 44, s. 567-588 (wsp. R. Karwowska, E. Kraszewska)
Source-sink relationships in radish plants. „Acta Soc. Bot. Pol.” 1976, 45, s. 477-493 (wsp. L. Ubysz)
Photosynthesis and photosynthate distribution in potassium deficient radish plants treated with indolylo-3-acetic acid or gibberellic acid. „Photosythetica” 1980, 14, s. 497-505 (wsp. D. Chołuj, B. Szczepańska).
Responsives of tomato plants to growth regulators dependent on light and temperature conditions. „J. Plant Physiol.” 1987, 128, s. 121-131 (wsp. E. Stahl, B. Witek-Czupryńska)
Relationships between fruit growth and anatomical structures of pedicels in tomato plants treated with growth regulators. „Acta Physiol. Plant.” 1990, 12, s. 59-66 (wsp. Z. Ważyńska, O. Kucewicz, B. Witek-Czupryńska)
Effect of heat stress on subcellular localisation of ⁴⁵Ca in tomato fruits. „Acta Soc. Bot. Pol.” 1998, 67, s. 235-241^[15] (wsp. G. Garbaczewska, D. Chołuj)
The effect of drought hardening and chilling on ABA content in xylem sap and ABA delivery rate from root of tomato plants. „Acta Physiol. Plant.” 1998, 20, s. 41-48^[16] (wsp. D. Chołuj, H. Gawrońska)
Response of tomato plants to chilling stress in association with nutrient of phosphorus starvation. „Plant Soil” 2000, 226, s. 99-106^[17] (wsp. B. Niemyska, J. Bogdan, R.N. Akour Tawalbeh)

Wybrane artykuły przeglądowe

Niektóre aspekty zróżnicowania reakcji roślin na niekorzystne warunki środowiska - stare problemy, nowa interpretacja. „Zesz. Probl. Post. Nauk Roln.” 1999, 469, s. 145-158
Role of conductive systems in the translocation of long-distance stress signals. „Acta Physiol. Plant.” 2006, 28, s. 289-301
Funkcja tkanek przewodzących: zaopatrzenie w substancje pokarmowe i udział w koordynacji procesów w roślinach. „Kosmos” 2008, 57, s. 67-83
Dystrybucja fotoasymilatów kluczowym procesem determinującym plon. „Post. Nauk Roln.” 2009, 338, 2, s. 51-69
Wpływ warunków stresowych na koordynację wytwarzania i dystrybucji fotoasymilatów. „Post. Nauk Roln.” 2010, 341, 1 s. 9-26
Roślina in vivo – kunszt funkcjonalności wzorowanej na procesach zachodzących u zwierząt. „Wiad. Botan.” 2011, 55, 1-2, s. 5-21
Fizjologia roślin: jak było wczoraj, jak jest dziś, a co przyniesie jutro? „Kosmos” 2014, 63, 4, s. 569-589

Ważniejsze podręczniki i monografie naukowe

Powszedni dzień roślin. Wiedza Powszechna Warszawa 1960
Hormony roślinne. Wiedza Powszechna Warszawa 1961 (wsp. T. Wodzicki)
Fizjologiczne reakcje roślin na niekorzystne czynniki środowiska. Wydawnictwo SGGW Warszawa 1993, 1995 (wsp. D. Chołuj, B. Niemyska)
Transport i dystrybucja substancji pokarmowych w roślinach. Wydawnictwo SGGW Warszawa 2003
Fizjologia roślin sadowniczych (wsp.). Red. Jankiewicz L. PWN Warszawa 1984
Fizjologia roślin sadowniczych strefy umiarkowanej (wsp.). T I. Red. Jankiewicz L.S., Lipecki J. PWN Warszawa 2011
Podstawy fizjologii roślin (wsp.). Red. Kopcewicz J., Lewak S. PWN Warszawa 1998
Fizjologia roślin (wsp.) Red. Kopcewicz J., Lewak S. PWN Warszawa 2002
Fizjologia plonowania roślin (wsp.). Red. Górecki R.J., Grzesiuk S. Wyd. Uniw. Warmińsko-Mazurskiego Olsztyn 2002

Odznaczenia i najważniejsze nagrody

Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1975)
Medal Komisji Edukacji Narodowej (1976)
Złoty Krzyż Zasługi (1973)
Medal prof. B. Hryniewieckiego za upowszechnianie wiedzy botanicznej (1995)
Medal Dr J. L. Holubego, przyznany przez Słowackie Towarzystwo Botaniczne (1999)
Nagroda zespołowa Min. Energetyki i Energii Atomowej Państwowej Rady ds. Wykorzystania Energii Atomowej (1977)

Przypisy

↑ Zofia Starck, Warszawa, 04.07.2023 - nekrolog [online], nekrologi.wyborcza.pl [dostęp 2023-07-04] .
↑ Prof. zw. dr hab. Zofia Anna Starck, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2024-05-23] .
↑ ^a ^b Prof. dr hab. Zofia Starck. „100-lecie Wydziału Rolnictwa i Biologii 1906-2006. Tom 1. Księga Jubileuszowa”. Wyd. SGGW Warszawa 2006, s. 256. ISBN 83-7244-730-6
↑ ^a ^b 100-lecie Wydziału Rolnictwa i Biologii 1906-2006. T. 2. Profesorowie, doktorzy, absolwenci. Wydawnictwo SGGW, s. 8, 12. ISBN 83-7244-732-2.
↑ 100-lecie Wydziału Rolnictwa i Biologii 1906-2006. T. 1. Kronika Jubileuszowa. Wydawnictwo SGGW, s.256. ISBN 83-7244-730-6
↑ Nota biograficzna na stronie SGGW [dostęp 6.07.2014]
↑ Złota Księga Nauki Polskiej 1999. Red. K. Pikoń, A. Sokołowska. Wydawnictwo Helion Gliwice 1999, s. 313. ISBN 83-7197-091-9.
↑ Turnowska–Starck Z. 1955. Badania nad syntezą i hydrolizą sacharozy w żywych komórkach. „Acta Soc. Bot. Pol.” 24, 495-514.
↑ Turnowska-Starck Z. 1960. Wpływ boru i fosforu na absorpcję i przemieszczanie sacharozy. „Acta Soc. Bot. Pol.” 29, 219-247.
↑ Starck Z. 1966. Relation between translocation of 14C assimilates and growth rate of sunflower, lupine and bean plants. „Bull. Pol. Acad. Sci. Biol.” 14, 359-366.
↑ Starck Z., Karwowska R., Kraszewska E. 1975. The effect of several stress conditions and growth regulators on photosynthesis and translocation of assimilates in bean plant. „Acta Soc. Bot. Pol.” 44, 567-588.
↑ Starck Z., Stahl E., Witek-Czupryńska B. 1987. Responsive of tomato plants to growth regulators dependent on light and temperature conditions. „J. Plant Physiol.” 128, 121-131.
↑ Starck Z., Stahl E. B. 1982. Środek do intensyfikacji uprawy pomidorów uprawianych w namiotach foliowych. Patent 505, P224221.
↑ Starck Z., Ważyńska Z., Kucewicz O., Witek-Czupryńska B. 1990. Relationships between fruit growth and anatomical structures of pedicels in tomato plants treated with growth regulators. „Acta Physiol. Plant.” 12, 59-66
↑ ^a ^b Grażyna Garbaczewska, Danuta Chołuj, Zosia Starck 1998. Effect of heat stress on subcellular localisation of ⁴⁵Ca in tomato fruits. „Acta Soc. Bot. Pol.” 67, 235-241 (dostęp 21.03.2024)
↑ ^a ^b Zofia Starck, Danuta Chołuj, Helena Gawrońska 1998. The effect of drought hardening and chilling on ABA content in xylem sap and ABA delivery rate from root of tomato plants. „Acta Physiol. Plant.” 20, 41-48 (dostęp 21.03.2024)
↑ Barbara Niemyska, Zofia Starck, J. Bogdan, R.N. Akour Tawalbeh 2000. Response of tomato plants to chilling stress in association with nutrient of phosphorus starvation. „Plant Soil” 2000, 226, s. 99-106 (dostęp 21.03.2024)