Zbrodnia w Markowej – masowy mord dokonany przez nacjonalistów ukraińskich w nocy z 15 na 16 stycznia 1944 roku na polskich mieszkańcach wsi Markowa, położonej w powiecie podhajeckim województwa tarnopolskiego, podczas niemieckiej okupacji tych ziem. Zamordowano według różnych ocen od 29 do 57 Polaków, głównie mężczyzn.
Przed zbrodnią
Przed wojną Markowa była wsią z przewagą ludności ukraińskiej nad polską. W 1931 roku wieś liczyła 280 gospodarstw i 1164 mieszkańców[1].
Od maja 1942 roku proboszczem miejscowej parafii rzymskokatolickiej był ks. Mikołaj Ferens (lub Ferenc) posiadający opinię osoby nastawionej ugodowo wobec Ukraińców. Duchowny przechowywał na plebanii Żydówkę Ewę Trauenstein-Turzyńską, którą przedstawiał otoczeniu jako swoją siostrę, i jej nieletniego syna Leona Trauensteina, którego nauczył służenia do mszy[2].
Przebieg napadu
W nocy z 15 na 16 stycznia 1944[a] do Markowej przyjechało co najmniej 50 uzbrojonych Ukraińców. Intruzi wdzierali się do wybranych polskich domów i zabijali przeważnie mężczyzn. Kobiety mordowano jedynie w przypadku stawiania oporu. Uśmiercano głównie za pomocą siekier i noży pomimo posiadania broni palnej[3][4]. Zdaniem Komańskiego i Siekierki sprawcy obawiali się, że huk wystrzałów zaalarmuje Niemców stacjonujących w Zawałowie[1].
Wśród napastników rozpoznano kilku miejscowych Ukraińców[1]. Według akt Prokuratury Wojewódzkiej we Wrocławiu napadem dowodził Włodzimierz Kuczma, który był policjantem ukraińskim w Hucie Nowej[5].
Zabójstwo ks. Mikołaja Ferensa
Gospodyni księdza Eugenia Stefanowska (osoba narodowości ukraińskiej), usłyszawszy odgłosy napadu, weszła do sypialni księdza i zaproponowała, by się ukrył. Duchowny odmówił i pozostał w łóżku. Po pewnym czasie napastnicy zaczęli dobijać się do plebanii. Wyłamali drzwi toporem i wdarli się do budynku. Oprócz gospodyni świadkiem zabójstwa księdza była Ewa Trauerstein-Turzyńska. Obie kobiety otrzymały cios pałką. Stefanowska udawała nieżywą (została ciężko ranna), a Trauerstein-Turzyńską zaciągnięto do kuchni i związano. Sprawcy zignorowali błaganie ks. Ferensa o darowanie życia[2]. Leżąc w łóżku otrzymał on trzy postrzały w pierś oraz cięcie siekierą w szyję na głębokość 8 cm ponosząc śmierć na miejscu[6].
Na plebanii zamordowano również bezdomnego mężczyznę, któremu ksiądz udzielał gościny. Sprawcy chcieli zabić także Leona Trauensteina, lecz nie mogli go znaleźć i odeszli[2].
Liczba ofiar
Pierwsze doniesienia o zbrodni mówiły o około 30 ofiarach śmiertelnych. Proboszcz sąsiedniej parafii Huta Nowa, ks. Antoni Kania wysłał 4 lutego 1944 roku do lwowskiej kurii imienną listę 31 zabitych, wraz z wyszczególnieniem obrażeń każdej osoby[6]. Według Damiana Markowskiego liczba zabitych wyniosła co najmniej 29 Polaków, w tym dwie kobiety[3].
Zdaniem Henryka Komańskiego i Szczepana Siekierki oraz Grzegorza Motyki w Markowej zamordowano tej nocy 57 osób[1][4][b].
Dalsze wydarzenia
Według świadków Niemcy pojawili się w Markowej 16 stycznia 1944 i robili zdjęcia pomordowanych. Byli obecni w Markowej także w dniu pogrzebu i również fotografowali[2][7].
Pogrzeb ofiar odbył się 29 stycznia 1944 i zgromadził około 3 tysiące Polaków, także z sąsiednich wsi[6]. Przybyło nań, według różnych wersji, od 6 do 8 księży[2]. Ks. Kania chciał pochować zabitych w jednej zbiorowej mogile, ale nie zgodzili się na to Ukraińcy[1]. Ostatecznie ofiary spoczęły w czterech osobnych mogiłach[6] na cmentarzu w Markowej[1].
Po śmierci ks. Ferensa opiekę nad Ewą Trauerstein-Turzyńską i jej synem przejął ks. Kania[8].
Miejscowy ksiądz greckokatolicki Mychajło Szczurowski, z którym ks. Ferens był w dobrych stosunkach, wstrząśnięty mordem odwołał procesję z okazji Jordanu i 30 stycznia 1944 ogłosił z ambony, że opuszcza Markową, ponieważ nie chce umierać "wśród bandytów"[6][9].
Mord w Markowej, który był jednym z pierwszych masowych mordów ukraińskich nacjonalistów na Polakach w Małopolsce Wschodniej, przyczynił się do sterroryzowania okolicznej ludności polskiej, która w panice opuściła swoje domy[3].
Zobacz też
Uwagi
- ↑ W źródłach istnieją rozbieżności co do daty napadu, pojawia się m.in. data 14/15 stycznia 1944, lecz według ks. Józefa Mareckiego najbardziej wiarygodna jest data 15/16 stycznia 1944. Zob. Ks. J. Marecki, Misterium Iniquitatis..., s. 227-228
- ↑ Również Markowski nie wyklucza, że liczba zamordowanych sięgnęła 57. Zob. D. Markowski, W cieniu Wołynia..., s. 444, przyp. 22
Przypisy
Bibliografia
- Ks. Józef Marecki: Misterium Iniquitatis. Osoby duchowne i zakonne obrządku łacińskiego zamordowane przez ukraińskich nacjonalistów w latach 1939-1945. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddział w Krakowie, Wydawnictwo UNUM, 2020. ISBN 978-83-7643-184-0.
- Damian Karol Markowski: W cieniu Wołynia. „Antypolska akcja” OUN i UPA w Galicji Wschodniej 1943-1945. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2023. ISBN 978-83-08-08166-2.
- Grzegorz Motyka: Ukraińska partyzantka 1942-1960. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, Oficyna Wydawnicza RYTM, 2006. ISBN 83-88490-58-3.
- Romuald Niedzielko: Kresowa księga sprawiedliwych 1939-1945. O Ukraińcach ratujących Polaków poddanych eksterminacji przez OUN i UPA. Warszawa: 2007. ISBN 978-83-60464-61-8.
- Henryk Komański, Szczepan Siekierka: Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939-1946. Wrocław: 2006. ISBN 83-89684-61-6.
- Ks. Józef Wołczański: Eksterminacja narodu polskiego i Kościoła Rzymskokatolickiego przez ukraińskich nacjonalistów w Małopolsce Wschodniej w latach 1939-1945. Materiały źródłowe, cz. I. Kraków: 2005. ISBN 83-916412-2-8.
