Zborów

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.
Zborów
Зборів
Ilustracja
Ratusz w Zborowie
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Ukraina

Obwód

 tarnopolski

Rejon

zborowski

Wysokość

346 m n.p.m.

Populacja (2022)
• liczba ludności


6621

Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego
Mapa konturowa obwodu tarnopolskiego, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Zborów”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Zborów”
Ziemia49°39′N 25°09′E/49,650000 25,150000
Multimedia w Wikimedia Commons
Dawny herb Zborowa

Zborów (ukr. Зборів, Zboriw) – miasto na Ukrainie, w obwodzie tarnopolskim, siedziba rejonu zborowskiego. W 2022 roku liczył ok. 6,6 tys. mieszkańców[1].

Historia

Według podań na miejscu współczesnego miasta istniała miejscowość Werchostaw, która miała zostać zniszczona podczas najazdu tatarskiego w roku 1241. Zborów został założony przez szlachtę przybyłą z Wielkopolski i swą nazwę wziął od pierwszych właścicieli Zborowskich herbu Jastrzębiec. W roku 1639 nadano prawa miejskie. W 1649 roku nastąpiło oblężenie obozu wojsk koronnych z królem Janem Kazimierzem przez wojska kozacko-tatarskie zakończone rozejmem – tzw. ugodą zborowską.

Od 1642 roku miejscowość należała do Sobieskich, od 1740 roku – do Radziwiłów, a od 1760 roku – do Bielskich.

Przez pewien czas Zborów jako miasteczko wchodził w skład obwodu złoczowskiego w Królestwie Galicji i Lodomerii[2].

W 1890 pożar zniszczył miasteczko[3]. Pod koniec XIX w. przedmieście miejscowości nosiło nazwę Zagrobela[4].

W roku 1913 miasto liczyło 6000 mieszkańców, w tym 1300 Polaków, 2400 Rusinów i 2300 Żydów. W czasie I wojny światowej miały miejsce ciężkie walki między legionistami czeskimi i słowackimi a armią austro-węgierską, tzw. bitwa pod Zborowem 2 czerwca 1917.

W dwudziestoleciu międzywojennym Zborów leżał w granicach Polski i był siedzibą gminy Zborów i powiatu zborowskiego w województwie tarnopolskim. W 1921 roku liczył 3730 mieszkańców, w tym 1653 Polaków, 1617 Ukraińców, 459 Żydów i 1 Serba[5]. W okresie tym działały w mieście liczne towarzystwa ukraińskie m.in. „Proswita”, „Ridna szkoła” i „Silśkyj hospodar”.

W 1939 r. miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną. 3 lipca 1941 r. do Zborowa wkroczyły wojska niemieckie. Tego samego dnia żołnierze dywizji SS Wiking, rzekomo w odwecie za sowieckie zbrodnie, zabili w mieście 600–830 Żydów. 1 grudnia 1942 r. na podstawie rozporządzenia Hansa Krügera utworzono w Zborowie getto, w którym umieszczono około 3 tys. Żydów. 9 kwietnia 1943 r. 2,3 tys. mieszkańców getta zostało rozstrzelanych przez policję bezpieczeństwa z Tarnopola przy udziale niemieckiej żandarmerii i ukraińskiej policji. Ostatecznie getto zlikwidowano 5 czerwca 1943, zabijając pozostałych jeszcze przy życiu Żydów[6].

W latach 1941–1945 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali w różnych okolicznościach 50 Polaków[7].

Religia

  • Sobór Prokatedralny Przemienienia naszego Pana i Zbawiciela Jezusa Chrystusa (greckokatolicki)
  • Cerkiew greckokatolicka nowomęczenników ludu ukraińskiego (pierwotnie kościół św. Anny[8]) – murowana, zbudowana przez wiernych obrządku łacińskiego w latach 1748–1755 w miejsce drewnianej, konsekrowana przez arcybiskupa lwowskiego Wacława Sierakowskiego w 1766 r. Uszkodzona w czasie I wojny światowej, odrestaurowana w 20. latach XX w. Ponownie uszkodzona w wyniku ostrzału sowieckiej artylerii w 1944 r., zaadaptowana na magazyn w 1945 r, przekazana grekokatolikom w 1992 r. którzy przebudowali ją na cerkiew[9].
  • Kaplica-mauzoleum – na cmentarzu, upamiętniająca żołnierzy poległych w czasie I wojny światowej, wojny polsko-ukraińskiej oraz wojny polsko-bolszewickiej w 1920 r. Wzniesiona w 1935 r. z inicjatywy starosty Alfreda Kocóła, według projektu Wawrzyńca Dayczaka, odrestaurowana w latach 2015–2016[10][11].

Urodzeni w Zborowie

Sprawiedliwi wśród Narodów Świata (ratujący Żydów w Zborowie)

Osoby na polskiej liście Sprawiedliwych
  • Antoni i Anastazja Bigosowie - ukrywali 9 Żydów[15]
  • Julia Ciurko - ukrywała Sabinę Fuchs i jej kuzynkę[16]
  • Włodzimierz i Stefania Leszczyńscy - ukrywali 10 osób na strychu swojego domu[17]
  • Zofia Nowosielska - ukrywała w budynku gospodarskim Reginę i Ignacego Weinbergerów[18]
  • ks. Jan Pawlicki - dostarczył fałszywe dokumenty tożsamości rodzinie Dollów (Dulów), ukrywał przez dwa tygodnie Marię Cukier i znalazł dla niej schronienie, namawiał parafian do pomocy Żydom[19][20]
Osoby na ukraińskiej liście Sprawiedliwych
  • Anton Suchinski - ukrywał sześcioro Żydów, w tym rodzinę Zeigerów[21][22]

Galeria

  • Ratusz w Zborowie
    Ratusz w Zborowie
  • Polski pomnik Poległym za Ojczyznę
    Polski pomnik Poległym za Ojczyznę
  • Pomnik Bohdana Chmielnickiego
    Pomnik Bohdana Chmielnickiego
  • Cerkiew gr.kat. (dawniej kościół)
    Cerkiew gr.kat. (dawniej kościół)
  • Pomnik żołnierzy czesko-słowackich, 1917
    Pomnik żołnierzy czesko-słowackich, 1917

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2022 року. Державна служба статистики України. Київ, 2022 (ukr.)
  2. ↑ Galicya pod względem topograficzno-geograficzno-historycznym / skreślona przez Hipolita Stupnickiego: Z mapą. Lwów : Madfes i Bodek, 1869, s. 84.
  3. ↑ O pożare w Zborowie. „Kurjer Lwowski”. 184, s. 1–2, 5 lipca 1890.
  4. ↑ Zagrobela, 5.), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 274.
  5. ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom XV. Województwo tarnopolskie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1923, s. 25.
  6. ↑ Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6, s. 328–329.
  7. ↑ Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939–1946, wyd. 2, Wrocław: Nortom, 2006, s. 492, ISBN 83-89684-61-6, ISBN 978-83-89684-61-5, OCLC 156875487.
  8. ↑ Rafał Nestorow: Kościół parafialny p.w. Św. Anny w Zborowie. [W:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Cz. I : Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego. T. 13. Kraków : Antykwa, Drukarnia Narodowa S. A., 2005. s. 331—355, il. 662—675. ISBN 978-83-89273-25-X.
  9. ↑ ZBORÓW. Dawny kościół p.w. św. Anny (1748 - 1755). Tarnopolski obw., Tarnopolski r-n (Zborowski r-n) | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], rkc.in.ua [dostęp 2023-04-20].
  10. ↑ ZBORÓW. Kaplica-pomnik cmentarna bez wezwania (1935). Tarnopolski obw., Tarnopolski r-n (Zborowski r-n) | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], rkc.in.ua [dostęp 2023-04-20].
  11. ↑ Konsekracja kaplicy w Zborowie | Fundacja Mosty [online] [dostęp 2023-04-20] (pol.).
  12. ↑ Antoni Knot: Heck Korneli Juliusz (1860–1911). [W:] Polski Słownik Biograficzny. T. IX, s. 329.
  13. ↑ Paweł Wolniewicz, Ks. Roman Pioterek – wspomnienie [online], Gazeta Lubońska - portal mieszkańców Lubonia, 7 lutego 2023 [dostęp 2023-04-20] (pol.).
  14. ↑ Bolesław Kumor: Skorodyński Mikołaj. [W:] Polski Słownik Biograficzny. T. XXXVIII, s. 267.
  15. ↑ Bigos Antoni & Anastazja. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-13]. (ang.).
  16. ↑ Ciurko Julia. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-13]. (ang.).
  17. ↑ Leszczyński Włodzimierz & Leszczyńska Stefania. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-13]. (ang.).
  18. ↑ Nowosielska Zofia (Dutkiewicz). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-13]. (ang.).
  19. ↑ Pawlicki Jan. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-13]. (ang.).
  20. ↑ Ryszard Tyndorf, Zygmunt Zieliński (oprac.), Wartime Rescue of Jews by the Polish Catholic Clergy The Testimony of Survivors and Rescuers, tom II, Lublin 2023, Wydawnictwo KUL, ISBN 978-83-8288-087-8, s. 608-611
  21. ↑ Sukhinski Anton. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-13]. (ang.).
  22. ↑ Ігор Щупак, Зоряна Бондар, Єгор Врадій, Антон Дробович, Раїса Євтушенко, Ірина Піскарьова, ПАМ’ЯТІ УКРАЇНЦІВ, ЯКІ РЯТУВАЛИ ЄВРЕЇВ ПІД ЧАС ДРУГОЇ СВІТОВОЇ ВІЙНИ, Київ – Дніпро 2021, s. 127

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Miasta obwodu tarnopolskiego