Załmen Gradowski (ur. ok. 1910, zm. 1944) – polski więzień pochodzenia żydowskiego obozu Auschwitz-Birkenau; jeden z organizatorów buntu Sonderkommando w Krematorium IV z 1944 roku. Autor odnalezionych i wydanych po wojnie relacji[1].
Życiorys
Urodził się w 1910 roku w Suwałkach jako Chaim Załman Gradowski. Jego żoną była Sonia z domu Złotojabko[2]. Podczas II wojny światowej mieszkał w, okupowanej przez sowietów od 1939 roku, Łunnie koło Grodna. Po agresji III Rzeszy na ZSRR, został w listopadzie 1942 roku przesiedlony do obozu przejściowego w Kiełbasinie. W grudniu 1942 został deportowany wraz z rodziną do KL Auschwitz-Birkenau, gdzie, po selekcji, zamordowano jego żonę, matkę i dwie siostry[1].
Od początku osadzenia w obozie pracował w Sonderkommando[1]. Był jednym z organizatorów buntu Sonderkommando w Krematorium IV z 7 października 1944[1][3][4]. Przypuszczalnie zginął w trakcie buntu lub został zastrzelony przez SS w ramach represji tuż po stłumieniu walk[1].
Po wojnie odnaleziono na terenie Birkenau, dwa rękopisy Gradowskiego w języku jidysz stanowiące unikalne świadectwo zagłady[1]. Wspomnienia Załmena Gradowskiego, ukazały się w języku polskim pod tytułem Znajduję się w sercu piekła. Notatki więźnia Sonderkommando odnalezione w Auschwitz[5].
Przypisy
