Władysław Kopaczyński
Władysław Ignacy Kopaczyński herbu Junosza, vel Władysław (bądź Jan)[1] Nowacki[a], ps. „Junosza”, „Janusz”, „Junoska” (ur. 1843 w Kobylnikach, zm. 22 października 1901 w Krecowie) – rotmistrz żandarmerii narodowej w powstaniu styczniowym, właściciel ziemski, działacz samorządowy. ŻyciorysUrodził się w 1843[2][1] w Kobylnikach na obszarze Królestwa Polskiego[3][b]. Właściwie nazywał się Władysław Ignacy Kopaczyński[4][5][6][1]. Legitymował się herbem szlacheckim Junosza[4]. Był jedynym dzieckiem[7] Walentego i Petroneli z domu Cybulskiej[8]. Pochodził z patriotycznej rodziny ziemiańskiej[9]. Jego dziadek był majorem w armii Księstwa Warszawskiego, walczącym pod komendą Jana Henryka Dąbrowskiego, a ojciec walczył w powstaniu listopadowym, po którym był właścicielem ziemskim, a potem dzierżawcą dóbr[9][1][10]. Jako dziecko zetknął się ze sferą militarną, kiedy w jego domu stacjonował oddział kawalerii armii rosyjskiej, kroczący w celu stłumienia powstania węgierskiego, i od tego czasu fascynował się służbą wojskową[11]. Uczył się w Kielcach, gdzie w wieku 18 lat ukończył naukę w Wyższej Szkole Realnej[12][1][7]. Następnie zatrudniony w branży górniczej w charakterze praktykanta[9][1]. Pracując w tej branży był zwolniony ze służby wojskowej[7]. Nie był zaangażowany w ramach organizacji niepodległościowych[1][13]. Służba powstańczaPo wybuchu powstania styczniowego (22 stycznia 1863) zgłosił się do punktu zbornego między Drzewicą a Opocznem[1][14]. Jako szeregowiec otrzymał przydział do oddziału opoczyńskiego rtm. Stamirowskiego[1][14]. Po komendą tegoż na początku swojej służby dotarł do Wielkiej Woli w celu stłumienia buntu chłopów[1][15]. Po tygodniu został mianowany podoficerem w II plutonie[15]. Następnie z rozkazu Łakińskiego (naczelnik sił zbrojnych powiatu) został przydzielony pod komendę kpt. Kazimierza Wiśniewskiego, formującego oddział żandarmów narodowych powiatu opoczyńskiego (wzgl. był on dowódcą kawalerii w Radomskiem)[12][16][15]. Z zaangażowaniem zajmował się generalnie działalnością administracyjną oddziału (rekwizycja koni, rekwizytów, kontakty z władzami cywilnymi) oraz objął funkcję adiutanta dowódcy i kierował kancelarią[17]. Po około dwóch miesiącach otrzymał awans na stopień oficerski i został mianowany na podporucznika[12][2][18][17]. Po rozbiciu oddziału Wiśniewskiego 30 czerwca 1863 między Mechlinem a Goździkowem (kapitan został pojmany, a 16 lipca rozstrzelany w Radomiu) został dowódcą niedobitków pozostałych z jednostki[18][17]. Jako I oficer po Wiśniewskim zebrał pozostałych kilkudziesięciu jeźdźców i udał się do pułkownika Dionizego Czachowskiego, który mianował go za to porucznikiem[12][19]. Został odesłany przez płk Czachowskiego przez Piotrków i Częstochowę do Krakowa[20], gdzie otrzymał mianowanie na dowódcę oddziału w Krakowskiem, po czym wyjechał z tych stron, a następnie zorganizował i objął dowodzenie nad oddziałem 40 żandarmów konnych na terenie powiatu miechowskiego i powiatu stopnickiego[21][22][18]. Dokonał uzupełnień siły oddziału i został komendantem w Miechowskiem[18]. Stamtąd, wobec trudności operacyjnych, przeszedł do powiatu stopnickiego[18]. Jesienią 1863 objął dowództwo żandarmerii województwa krakowskiego[18]. Od września dowodził oddziałem żandarmerii nazwanym od swojego pseudonimu[2][23]. Nosił pseudonimy „Junosza”, „Janusz”, „Junoska”[9][1]. Dowodził w sześciu bataliach: walkach pod Goździkowem 30 czerwca 1863[18], w potyczce pod Stawami 9 października 1863[24], potyczce pod Motkowicami 12 grudnia 1863), bitwie w Bebelnie 28 kwietnia 1864, bitwie pod Żeleźnicą 30 kwietnia 1864, potyczce pod Pińczowem 3 maja 1864[2][25][18]. Wcześniej brał też udział w bitwie pod Iłżą 17 stycznia 1864[26], bitwie pod Opatowem 21 lutego 1864[27]. Współdziałał m.in. z płk. Karolem Kalitą ps. „Rębajło” (dowódca oddziału stopnickiego), płk. Zygmuntem Chmieleńskim (naczelnik wojenny woj. krakowskiego), płk. Józefem Hauke-Bosakiem (dowódca II Korpusu Krakowskiego)[28][18][29]. Przez tego ostatniego w lutym 1864 został mianowany naczelnikiem kozaków ostatniego województwa krakowskiego (zamiast na stanowisko naczelnika żandarmów) i w tej funkcji pozostał do końca[30]. Także przez Hauke-Bosaka rozkazem z 15 marca 1864 został awansowany na pełnego rotmistrza (decyzję otrzymał 15 kwietnia 1864)[31]. W tym czasie jego licząca ok. 70 koni jednostka, nękana bezustannie przez siły wroga, była prawdopodobnie jedynym z ostatnich oddziałów powstańczym na terenie województwa krakowskiego[31]. Wkrótce potem, wiosną 1864 otrzymał dostarczony przez ppłk. Markowskiego (naczelnik dywizji krakowskiej) pisemny rozkaz Hauke-Bosaka informujący o awansowaniu go na stopień majora i polecający przetrwanie do 10 maja 1864, zaś po tym dniu spodziewano się nadejścia posiłków z Galicji i interwencji z innych państw[32]. Dysponował wówczas siłami 94 koni[18][33]. Powyższą dyrektywę wykonał, a wobec ścigania swojego oddziału oraz faktycznej niemożliwości kontynuowania działań zbrojnych dokonał rozpuszczenia jednostki nad ranem 10 maja 1864 pod wsią Słupia[2][23][18][34]. Przez cały okres swojej służby powstańczej ani raz nie został rozbity w bojach[18][35]. Tuż po rozpuszczeniu oddziału udał się w stronę Jędrzejowa, po czym przeprawił się przez Wisłę na obszar Galicji[36]. W odróżnieniu do deklarowania awansu na majora w treści własnych wspomnień[37], w późniejszych źródłach był przedstawiany w stopniu rotmistrza[4][2][22]. Późniejsze losyPo powstaniu osiadł w Galicji[18]. Z wykształcenia był agronomem[2]. Staraniem Jana Porembalskiego, władającego dobrami w Rudawce, podjął pracę na stanowisku drogomistrza przy radzie powiatowej w Birczy[38]. Jako przedsiębiorca zajmował się sprzedażą kruszywa potrzebnego przy budowach dróg[38] oraz dostawami materiałów budowlanych[39]. Dorobiwszy się nabył majątek w Krecowie, gdzie gospodarował do swojej śmierci[9][39]. W 1881 otrzymał obywatelstwo austriackie[40]. Był właścicielem własności ziemskiej w Krecowie w latach 80. i 90.[41]. Na początku 1891 nabył majątek Lachawa[42], który obok Krecowa posiadał do końca życia[43][4][44]. W miejscu zamieszkania był założycielem tartaku, młyna, zbudował szkołę, był też inicjatorem prac poszukiwawczej ropy naftowej[39]. Z tych względów zyskał miano „dobrego gospodarza i organizatora”[39]. W 1896 wraz z Pawłem Tyszkowskim z Huwnik otrzymał od C. K. Ministerstwa Kolei koncesję na budowę kolei z Niżankowic przez Huwniki, Rybotycze, Trzcianiec, Kreców, Mrzygłód w połączeniu z Sanokiem[45]. Przez lata był członkiem wydziału C. K. Rady powiatowej w Dobromilu[43][4], wybierany z grupy większych posiadłości jako członek od około 1884[46], w 1890[47], od około 1892 pełnił funkcję zastępcy członka wydziału[48], a od około 1897 do końca życia był członkiem wydziału powiatowego[49]. Należał do Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego, od około 1885 był członkiem oddziału przemysko-mościsko-jaworowsko-bireckiego[50], a do końca życia do oddziału przemysko-mościsko-bireckiego[51]. W 1885 został wylosowany sędzią przysięgłym przy trybunale w Przemyślu[52]. Od około 1894 do końca życia na obszarze powiatu Bircza był szacownikiem dóbr dla okręgu sanockiego sądu powiatowego[53]. W maju 1894 w Mrzygodzie przemawiał nad grobem zmarłego powstańca listopadowego Józefa Bigi[54][55]. W lipcu 1898 został członkiem rady gminnej w Krecowie[56]. Przez szereg lat sprawował stanowisko wójta Krecowa[57][39] (wzgl. naczelnika)[58][43]. W doniesieniach z Krecowa na łamach „Kurjera Lwowskiego” Nowacki był przedstawiany w negatywnym świetle w zakresie swojej działalności gospodarczej oraz stosunku wobec ludności[59]. Jego ostre postępowanie wobec ludności chłopskiej Krecowa skutkowało konfliktem i sporem sądowym[39]. b.jpg) W drugiej połowie XIX wieku figurował jako „Władysław Nowacki” (spisy właścicieli ziemskich, Szematyzmy) lub był zapisywany jako „Nowacki-Kopaczyński” (przy informacji i przyznaniu obywatelstwa w 1881)[40], „Junosza Kopaczyński Nowacki” (księga parafialna przy zapowiedzi ślubu)[3], „Kopaczyński Nowacki” (księga parafialna przy zgonie)[44] albo przedstawiany „Kopaczyński vel Nowacki”[52]. Wydany w 1903 fragment swojego pamiętnika podpisał jako Jan Nowacki[1]. Z uwagi na swoje kontakty z weteranami powstańczymi był uznawany przez austro-węgierskie władze zaborcze za osobę politycznie podejrzaną[39]. Był autorem rękopisu wspomnień powstańczych[60], które w 1960 wydano pt. Pamiętnik Junoszy oficera polskich żandarmów w powstaniu styczniowym (przygot. do druku Emanuel Halicz, Leonard Ratajczyk)[61]. Inne jego reminiscencje, zatytułowane Urywek z pamiętnika, zostały opublikowane w pracy zbiorowej pt. W czterdziestą rocznicę powstania styczniowego 1863–1903, wydanej w 1903 (autor podpisany jako Jan Nowacki)[62][63]. Zmarł 22 października 1901 w Krecowie w wieku 57 lat[44][4][39]. Został pochowany na cmentarzu grecko-katolickim w Krecowie 25 października 1901 po pogrzebie odprawionym przez rzymsko-katolickiego ks. proboszcza z Sanoka i dziekana sanockiego Bronisława Stasickiego[44][39][c]. Pamiątki po nim uległy zniszczeniu w trakcie pożaru Krecowa podczas I wojny światowej[39]. W życiu prywatnym 4 października 1890 w Krakowie ożenił się z Józefą Marią Dąmbską[d] (zm. 1929)[64]), właścicielką dóbr z Królestwa Polskiego[5][44], córką Edmunda Dąmbskiego z Lubrańca (właściciel Chruszczyny i Donosów) i Eleonory z domu Woźniakowskiej (zm. 1904)[65][66][67][68]. Po jego śmierci Józefa Nowacka była właścicielką majątku w Krecowie w pierwszej dekadzie XX wieku[69]. Ich dziećmi byli: Janina Władysława Józefa (ur. 1891)[70], Edmund Aleksander Marian (ur. 1892)[71], Maria Józefa (ur. 1894)[72], Irena (1896-1911)[73][74][e]. Na 28 września 1911 w sądzie w Sanoku zaplanowano licytację majętności w Krecowie tj. grunty z przynależnościami (m.in. budynki, młócarnia, dwie studnie, tartak, młyn) i w Lachawie[75]. Na nagrobku Nowackich-Kopaczyńskich w Krecowie zachowała się tablica z inskrypcją dotyczącą Józefy Nowackiej (żony Władysława) oraz Ireny Nowackiej Kopaczyńskiej[76]. W okresie II Rzeczypospolitej majątek w Krecowie należał do syna Władysława tj. Edmunda Nowackiego (ur. 1892), żonatego z Zofią z domu Romer z Jodłownika[38]. Uwagi
Przypisy
Bibliografia
|
||||||||||||||||||
e.jpg){kind=link}
b.jpg){kind=link}
a.jpg){kind=link}