Francisco Pizarro, konkwistador i pierwszy gubernator Nowej Kastylii
Wicekrólestwo Peru – koloniahiszpańska założona w 1544 roku, ze stolicą w Limie. Początkowo obejmowała wszystkie hiszpańskie zdobycze w Ameryce Południowej, z wyjątkiem wybrzeży dzisiejszej Wenezueli. Nazywana też Wicekrólestwem Nowej Kastylii.
Wicekrólestwo podzielone było na audiencje z siedzibami w Panamie, Bogocie, Charcas, Quito, Santiago (w Chile) i Buenos Aires. W latach 1569–1581 wicekrólestwem rządził wicekról Francisco de Toledo, który usprawnił administrację, nadał pozbawionym dotąd wszelkich praw Indianom ograniczoną autonomię, doprowadził do unowocześnienia metod eksploatacji srebra, największego bogactwa kolonii. W 1717 (niektóre źródła podają rok 1718) z północnej części Wicekrólestwa Peru wyodrębniono Wicekrólestwo Nowej Granady, obejmujące dzisiejsze terytoria: Kolumbii, Ekwadoru, Panamy i Wenezueli. W 1776 wyodrębniono Wicekrólestwo La Platy, obejmujące tereny dzisiejszej Argentyny, Urugwaju, Paragwaju i części Boliwii. Wyzysk Indian doprowadził do zaostrzenia sytuacji wewnętrznej. W 1780 roku wybuchło powstanie pod wodzą Túpaca Amarú. Mimo iż w 1781 Hiszpanie pojmali i zabili Túpaca, walki trwały aż do 1783, powodując ogromne zniszczenia w całym wicekrólestwie. W 1821 generał José de San Martín zajął Limę i ogłosił niepodległość Peru. W 1824 interweniująca armia hiszpańska została pokonana przez powstańców pod wodzą Antonio José de Sucre.
Na czele niewielkiej, złożonej z ok. 200 osób armii podboju Peru dokonał doświadczony hiszpański żołnierz Francisco Pizarro. Osiadłszy wcześniej na terytorium Panamy uczestniczył w wyprawach badawczych mających za zadanie eksplorację zachodnich wybrzeży Ameryki Południowej. Prawdopodobnie w ten sposób dowiedział się o istnieniu państwa inkaskiego i w okresie późniejszym bez problemu odnalazł drogę do jego granic. Zanim jednak podjęto wyprawę Pizarro uzyskał patronat hiszpańskiego władcy Karola V (zachęconego podbojami Corteza w Meksyku) oraz tytuł kapitana generalnego i gubernatora Nowej Kastylii, czyli regionu który miał zostać podbity[1][2].
Uzbrojeni w żelazo, broń palną i dosiadający koni Hiszpanie bez większych problemów (często w sposób brawurowy) podbili państwo Inków w latach 1531-1533. Sprzyjał im fakt, że wyprawa przypadła na okres wewnątrz dynastycznych wojen jakie prowadzili między sobą synowie zmarłego w 1526 króla Huayna Capac, Atahualpa i Huascar. Uwięziwszy i zamordowawszy Atahualpę konkwistadorzy zajęli cały kraj, ze słynną stolicą słońca Cuzco włącznie[1][3].
W zamian za rozszerzenie władztwa króla Hiszpanii zdobywcy obdarowani zostali nadziałami ziemi zwanymi encomiendas, a miejscowa ludność została zobowiązana do pracy na ich korzyść (obowiązkiem encomenderos była konwersja tubylców na katolicyzm). Miał to być również sposób na uczynienie z tych awanturniczych postaci lojalnych poddanych korony oraz zapewnienie nowym terytoriom zdolnych do ich obrony żołnierzy[4][5].
Różnice pomiędzy europejską, dziedziczną arystokracją, a statusem encomenderos były jednak duże. Obdarowani nie mieli prawa własności do ziem, z których czerpali korzyści, a także jurysdykcji prawnej nad swoimi poddanymi. Próby uczynienia z encomiendas dziedzicznych majątków wobec oporu hiszpańskiego dworu okazały się daremne[4].
Krokiem milowym w konsolidacji kolonialnej administracji okazało się uchwalenie w 1542 tzw. „Nowych Praw”, których podstawowym celem było wprowadzenie zmian w funkcjonowaniu encomiendas. Zgodnie z nowym rozporządzeniem wraz ze śmiercią ostatniego użytkownika wszystkie parcele miały wrócić do korony. Próba przeprowadzenia tak przygotowanej reformy nie powiodła się pod wpływem rewolty peruwiańskich encomenderos. Udała się jednak zakładana przez nowe ustawodawstwo centralizacja władzy, w wyniku której powołano do życia Wicekrólestwa Peru ze stolicą w Limie[4][6][7].
Wicekrólestwo podzielone było na audiencje. Na Wicekrólestwo Peru składały się początkowo audiencje Panamy (1535) i Limy (1542), jednak wraz z postępującym podbojem tworzono kolejne: w 1549 Santa Fe de Bogota, 1559 Charcas (dzisiejsza Boliwia), 1563 Quito, 1609 Chile i 1661 Buenos Aires[8].
W skład audiencji wchodziły rady miejskie zwane gobernaciones, na czele których stał gobernador (np. audiencja Limy miała ich pięć: Huarochiri, Tarma, Huancavelica, El Callao i Cuzco). Każdy gubernator miał do swojej dyspozycji grupę niższych urzędników a spośród nich: corregidores, tenientes de gobernador (asystent gubernatora) i alcaldes mayores (burmistrz). Najniżej w hierarchii znajdowali się gobernador de indios (zarządca Indian) oraz radni: cabildo de españoles (gmin hiszpańskich) i cabildo de indios (gmin indiańskich)[5].
Stolica
Francisco Pizarro założył Limę w 1535. Jej ulokowanie na wybrzeżu było nieprzypadkowe i miało zepchnąć w polityczny niebyt starą stolicę państwa inkaskiego Cuzco (położoną w głębi lądu[9]).
Lima zwana „Miastem królów” (La Ciudad de los Reyes) stała się wraz z ustanowieniem wicekrólestwa głównym miastem południowej części hiszpańskiej Ameryki. Wraz z Meksykiem stanowiła główny ośrodek kulturalny, finansowy i duchowy (kościelna metropolia) wicekrólestw. Znajdowały się tu szkoły średnie colegios, a w 1551 powołano do życia Uniwersytet Świętego Marka (otwarty 25 lat później). Statusu miasta podkreślała monumentalna architektura z katedrą i pałacem wicekrólów włącznie[10].
↑ abM.C. Eakin: Historia Ameryki Łacińskiej. Zderzenie kultur. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009, s. 72-77. ISBN 978-83-233-2808-7.
↑C. Waldman, A. Wexler: Encyclopedia of Exploration. T. I: The Explorers. Nowy Jork: Facts On File, Inc., 2004, s. 476-478. ISBN 0-8160-4676-X.
↑Z. Wójcik: Historia Powszechna wiek XVI-XVII. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 110-111. ISBN 83-01-14603-6.
↑ abcJ.H. Elliott: The Spanish Conquest and settlement of America. W: The Cambridge History of Latin America. T. I: Colonial Latin America. Cambridge, Nowy Jork: Cambridge University Press, 1984, s. 188-207. ISBN 0-521-23223-6.
↑ abCh. Hunefeldt: A Brief History of Peru. Nowy Jork: Facts On File, 2004, s. 43-45. ISBN 0-8160-4918-1.
↑L.N. McAlister: Spain and Portugal in the New World 1492-1700. Minneapolis: University of Minnesota Press, 1987, s. 186-191, seria: Europe and the World in the Age of Expansion. ISBN 0-8166-1216-1.
↑J.H. Elliott: Metropolitan aspirations. W: The Cambridge History of Latin America. T. I: Colonial Latin America. Cambridge, Nowy Jork: Cambridge University Press, 1984, s. 287-310. ISBN 0-521-23223-6.
↑M.C. Mirow: Latin American Law. A History of Private Law and Institutions in Spanish America. Austin: University of Texas Press, 2004, s. 19-33. ISBN 0-292-70232-9.
-Version_of_the_Flag.svg)
.svg)
.png)
