Ulica Gajowa – ulica położona we Wrocławiu na osiedlu Huby, w dawnej dzielnicy Krzyki[1][2][3][4]. Ulica ma 995 m długości[1] i biegnie od ulicy Suchej do ulicy Kamiennej[1][2]. Obejmuje także dwa łączniki o długości odpowiednio 157 m i 81 m[1]. Historyczny układ urbanistyczny obszaru przez który przebiega ulica podlega ochronie i wpisany jest do gminnej ewidencji zabytków[5][6]. Przy ulicy oraz w bezpośrednim sąsiedztwie znajdują się między innymi zachowane budynki i inne obiekty wpisane do gminnej ewidencji zabytków, a także kamienice i zespół budowlany stacji Dworca Górnośląskiego wpisane do rejestru zabytków[7].
Historia
Obszar dzisiejszych Hub, przez który przebiega ulica, do 1810 r. stanowił własność komandorii Joannitów, następnie stał się własnością prywatną, a w 1743 r. była to już oddzielna osada. Przyłączenie tego terenu do miasta nastąpiło w 1868 r.[8]. Wcześniej, bo już w 1346 r., na terenach dawnych pastwisk w rejonie dzisiejszej ulicy Glinianej założono wieś warzywniczą (osada zagrodowo-warzywnicza) Nova Villa (Nowa Wieś), a później Glinianki, z główną drogą o krętym przebiegu, który częściowo zachowany jest do dziś także w okolicach ulicy Gajowej[9][10][11].
Sama ulica Gajowa powstała na śladzie dawnej odnogi tak zwanej szosy Strzelińskiej, biegnącej w miejscu dzisiejszej ulicy Hubskiej, wiodącej do wsi Gaj, położonej nieco dalej na południe przy nieistniejącym współcześnie odcinku ulicy Gajowej, między ulicą Kamienną a ulicą Śliczną. Wieś ta została włączona do miasta w 1904 r.[4].
W 1864 r. wytyczono ulicę Suchą, zgodnie z opracowanym w 1856 r. pierwszym planem regulacyjnym przedmieść[12]. Już u schyłku XIX wieku powstały przy ulicy Gajowej pierwsze ogrody działkowe. Znajduje się tu do dziś zachowany ogród założony przed 1912 r.[13][14]. Natomiast ulicę Kamienną, na odcinku łączącym się z ulicą Gajową wytyczono od 1915 r. według skorygowanego projektu urbanistycznego przedmieścia południowego z 1895 r.[15]. Po pierwszej wojnie światowej wytyczono natomiast dzisiejszą ulicę Przestrzenną. Ówcześnie była to ulica Goethego i obejmowała także ulicę Wielką, stanowiąc całość od placu Ludwika Hirszfelda do ulicy Hubskiej. Już wówczas przy skrzyżowaniu z ulicą Gajową wytyczono plac, który również otrzymał imię poety (Geotheplatz)[16][17]. Współcześnie plac ten nie posiada odrębnej nazwy, a w jego obszarze zachowano urządzony teren zieleni – Zieleniec przy ul. Przestrzennej[2][18].
Wielkomiejska zabudowa terenów przez które przebiega ulica Gajowa rozpoczęła się w drugiej połowie XIX wieku. Powstawały tu głównie kamienice czynszowe w układzie pierzejowym. W przeciwieństwie do wielu innych osiedli powstających w tamtym okresie, tu wnętrza międzyblokowe pozostawały niezabudowane, bez oficyn, pozostając zagospodarowane zielenią. Powstawały tu budynki w stylistyce zbliżonej do secesji. Były one nakrywane mansardowymi dachami, a bryły budynków często wzbogacano malowniczymi szczytami, balkonami i wykuszami[8][10][17]. Przy samej ulicy Gajowej powstała zabudowa po obu stronach ulicy z wyłączeniem północnego odcinka (od ulicy Suchej do ulicy Jana Władysława Dawida), przy którym jak wyżej wspomniano pozostawiono założone stosunkowo wcześnie ogrody działkowe[13][14][17].
Odbudowę i nową zabudowę w tej części miasta rozpoczęto w latach 50. XX wieku i kontynuowano w latach 60. XX wieku. Na odcinku od ulicy Kamiennej do alei Armii Krajowej, gdzie nie zachowała się żadna zabudowa przedwojenna, zbudowano od podstaw w nowym układzie przestrzennym osiedle mieszkaniowe, likwidując równocześnie południowy odcinek ulicy. Natomiast na północ od ulicy Kamiennej, gdzie część zabudowy została zachowana, w ramach budowy osiedla Huby, oprócz typowych bloków wolnostojących budowano także budynki w zabudowie plombowej[8][19][20][21].
W późniejszym okresie powstawały pojedyncze obiekty. Przy ulicy Dyrekcyjnej i Gajowej zakończono w czerwcu 2008 r. inwestycję obejmującą dwa budynki mieszkalne po 73 i 193 mieszkania (razem 266 mieszkań), o 6 kondygnacjach nadziemnych i jednej podziemnej[22]. W październiki 2008 r. oddano do użytku nową zabudowę za ulicą Kamienną, w miejscu zlikwidowanego odcinka ulicy, zamykającą obecnie oś widokową ulicy Gajowej w kierunku południowym. Zbudowano tu budynki mieszkalno-usługowe, również o 6 kondygnacjach nadziemnych. Całość obejmuje 253 mieszkania, 12 lokali użytkowych i garaż wielostanowiskowy. Łączna powierzchnia użytkowa wynosi około 11 600 m². Inwestorem była firma Gant Development[23].
Współczesna nazwa ulicy została nadana przez Zarząd Wrocławia i ogłoszona w okólniku nr 184 z 7.11.1946 r.[1]
Układ drogowy
Do ulicy Gajowej przypisana jest droga gminna o długości 995 m, biegnąca od ulicy Suchej do ulicy Kamiennej, oraz łącznik o długości 157 m przy budynkach położonych przy ulicy Gajowej od numeru 58 do numeru 66 (numer drogi 105775D, numer ewidencyjny drogi G1057750264011)[1][27], a ponadto łącznik o długości 81 m mający status gminnej drogi wewnętrznej, łączący ulicę Gajową z ulicą Tomaszowską[1]. Ulica ta na odcinku od ulicy Glinianej do ulicy Kamiennej jest drogą dwujezdniową[2][27].
Ulica na odcinku od ulicy Dyrekcyjnej do Glinianej oraz od ulicy Glinianej do Kamiennej znajduje się w strefie ruchu uspokojonego z ograniczeniem prędkości do 30 km/h[51] i jest wskazana także dla ruchu rowerowego w powiązaniu z istniejącymi innymi ulicami w strefie oraz drogami rowerowymi biegnącymi wzdłuż ulicy Kamiennej[52][53], Dyrekcyjnej[30][52][54] i Suchej[52][54]. Przy skrzyżowaniu z ulicą Glinianą znajduje się stacja roweru miejskiego[35][52].
Zabudowa i zagospodarowanie
Obiekty współczesne
Początkowy odcinek ulicy, od ulicy Suchej do Dyrekcyjnej przebiega w obszarze przeznaczonym na docelowo rozwój komunikacji[55]. Po stronie zachodniej ulicy znajduje się stacja paliw[56], a po stronie wschodniej zieleniec[18]. Kolejny odcinek ulicy, od ulicy Dyrekcyjnej do ulicy Jana Władysława Dawida, po stronie wschodniej zagospodarowany jest zieleńcem[18], a za nim ciągłą zabudową pierzejową. Są to przedwojenne budynki mieszkalne od 5 do 6 kondygnacji nadziemnych[7][27][57]. Po stronie zachodniej zaś znajduje się współczesna zabudowa mieszkalna[22] i boisko[2]. Dalszy odcinek ulicy sięgający ulicy Glinianej po stronie zachodniej urządzony jest dla potrzeb Rodzinnego Ogrodu Działkowego Gaje[18], a przy ulicy Glinianej zabudową mieszkalno-usługową obejmującą zarówno kamienice jak współczesne budynki uzupełniające pierzeje[7]. Strona wschodnia tego odcinka ulicy zaś w całości zabudowana jest w sposób ciągły kamienicami oraz uzupełniającą zabudową powojenną[7]. Za ulicą Glinianą zabudowa ulicy podobna jest do wcześniej opisanej. Obejmuje budynki od 5 do 7 kondygnacji wśród których znajdują się zarówno kamienice jak i budynki powojenne w dominującej zabudowie pierzejowej[7][27][57]. Wyjątkiem są dwa wolnostojące bloki, usytuowane prostopadle do osi ulicy o 12 kondygnacjach nadziemnych, jeden wzdłuż ulicy Wesołej, a drugi wzdłuż łącznika do ulicy Tomaszowskiej, ale o adresach przypisanych do ulicy Przestrzennej[27][57][58][59]. Przy tym odcinku znajduje się charakterystyczny łącznik przy adresach od numeru 58 do 66[1][2], po stronie wschodniej i dalej po stronie zachodniej zieleniec w miejscu dawnego placu[17][18].
Ulica przebiega przez teren o wysokości bezwzględnej od 119,0 (początek ulicy – północny kraniec) do 123,1 (koniec ulicy – południowy kraniec) m n.p.m.[49][60]
pomiędzy ulicami: Gajową, łącznikiem, Przestrzenną i Tomaszowską
Ponadto na odcinku od ulicy Glinianej do ulicy Kamiennej, gdzie droga przypisana do ulicy Gajowej jest dwujezdniowa, jako teren zielony zagospodarowano pas rozdzielający obie jezdnie. Również jako teren z zielenią, w tym z zadrzewieniem, zagospodarowano niewielki obszar otoczony łącznikiem przy ulicy Gajowej od nru 58 do nru 66[49][50].
Demografia
Ulica przebiega przez kilka rejonów statystycznych o wysokim stopniu zaludnienia (gęstości zameldowań na pobyt stały) przy czym dane pochodzą z 31.12.2020 r.[67]
strona wschodnia: od ul. Suchej do ul. Dawida strona zachodnia: od ul. Suchej do ul. Glinianej
931670
20 330
948
strona wschodnia: od ul. Dawida do ul. Glinianej strona zachodnia: nie dotyczy
931660
29 681
1702
strona wschodnia: nie dotyczy strona zachodnia: od ul. Glinianej do ul. Wesołej
931720
29 853
1019
strona wschodnia: od ul. Glinianej do łącznika od nru 58 do nru 66 strona zachodnia: nie dotyczy
931730
25 634
1086
strona wschodnia: od łącznika od nru 58 do nru 66 do ul. Gajowej 72 (włącznie) strona zachodnia: nie dotyczy
931750
12 502
957
strona wschodnia: od ul. Gajowej 74 (włącznie) do ul. Kamiennej strona zachodnia: nie dotyczy
931710
12 502
957
strona wschodnia: nie dotyczy strona zachodnia: od ul. Wesołej do ul. Kamiennej
Ochrona i zabytki
Obszar przez który przebiega ulica Gajowa (na całej jej długości) podlega ochronie i jest wpisany do gminnej ewidencji zabytków pod pozycją Huby i Glinianki[5][6][68]. W szczególności ochronie podlega historyczny układ urbanistyczny w rejonie ulic Suchej, Hubskiej, Kamiennej i Borowskiej, wraz z Parkiem Andersa i zajezdnią oraz osiedlem w rejonie ulic Paczkowskiej i Nyskiej kształtowany sukcesywnie w latach 60. XIX wieku oraz w XX wieku i po 1945 r. Stan zachowania tego układu ocenia się na dobry[69].
Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki:
↑Droga biegnąca od ulicy Glinianej do ul. Gajowej przy budynkach: ul. Gliniana 38 i ul. Gajowa 21, położona jest na działce nr 33/2, AM-18, obręb Południe we Wrocławiu, na której położony jest też odcinek drogi z torowiskiem tramwajowym przypisany również do ulicy Glinianej[33][34]. Jednakże droga ta leży na przedłużeniu ulicy Łódzkiej i część planów miasta, w tym planów w ramach map dostępnych w Internecie, przypisuje z tego powodu tę drogę do ulicy Łódzkiej, np. Mapy Google[128]. Nie jest to jednak prawidłowe, a Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta (ZDiUM), który zarządza miejskimi drogami, w udostępnianym przez siebie zestawieniu dróg, wprost definiuje początek ulicy Łódzkiej od ulicy Glinianej, a nie od ulicy Gajowej[33].
↑ abcPole powierzchni określono na podstawie powierzchni działki/działek ewidencyjnych odczytanych ze wskazanych w przypisach portali/geoportali.
↑ abNieco inne powierzchnie działek w obrębie ulicy Gajowej, w ramach prowadzonego przez siebie portalu GEO-INFO 7, podaje Zarząd Geodezji, Kartografii i Katastru Miejskiego (ZGKiKM), a mianowicie:
dz. nr 3 AM-18 obręb 0022-Południe: powierzchnia 0,1388 ha[129]
dz. nr 12 AM-18 obręb 0022-Południe: powierzchnia 1,1906 ha[129]
dz. nr 30/2 AM-18 obręb 0022-Południe: powierzchnia 0,0023 ha[129]
dz. nr 22 AM-28 obręb 0022-Południe: powierzchnia 1,0014 ha[129]
dz. nr 24 AM-19 obręb 0022-Południe: powierzchnia 0,2204 ha[129]
dz. nr 10 AM-28 obręb 0022-Południe: powierzchnia 0,0831 ha[129]
Łącznie działki przypisane do ulicy Gajowej: 2,6366 ha[129]
↑Nieco inne powierzchnie działek w obrębie Zieleńca przy ul. Hubskiej – Gajowej, w ramach prowadzonego przez siebie portalu GEO-INFO 7, podaje Zarząd Geodezji, Kartografii i Katastru Miejskiego (ZGKiKM), a mianowicie:
dz. nr 13/4 AM-18 obręb 0022-Południe: powierzchnia 0,4926 ha[129]
dz. nr 13/3 AM-18 obręb 0022-Południe: powierzchnia 0,0788 ha[129]
Łącznie działki przypisane do Zieleńca przy ul. Hubskiej – Gajowej mają pole powierzchni wynoszące 0,5704 ha[129].
↑Nieco inną powierzchnię działki w obrębie Zieleńca przy ul. Hubskiej, w ramach prowadzonego przez siebie portalu GEO-INFO 7, podaje Zarząd Geodezji, Kartografii i Katastru Miejskiego (ZGKiKM), a mianowicie dla działki nr 19/4 AM-18 obręb 0022-Południe pole powierzchni wynosi 0,9161 ha[129].
↑Nieco inną powierzchnię działki w obrębie ROD Gaje, w ramach prowadzonego przez siebie portalu GEO-INFO 7, podaje Zarząd Geodezji, Kartografii i Katastru Miejskiego (ZGKiKM), a mianowicie dla działki nr 29 AM-18 obręb 0022-Południe pole powierzchni wynosi 1,0314 ha[129].
Dz.U. z 2019 r. poz. 1850Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 września 2019 r. w sprawie pozbawienia dróg kategorii dróg krajowych.
RafałR.EysymonttRafałR., ThomasT.UrbanThomasT., Wrocław na fotografii lotniczej z okresu międzywojennego, ze zbiorów Instytutu Herdera w Magdeburgu, Wrocław: wydawnictwo VIA NOVA, 2008(pol.).
Geoinfo7 Portal, Zarząd Geodezji, Kartografii i Katastru Miejskiego we Wrocławiu, 27 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-27](pol.).strona główna serwisu
Geoportal Dolny Śląsk, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, 20 października 2020 [dostęp 2021-04-30](pol.).
Geoportal Krajowy, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 30 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-30](pol.).strona główna serwisu
System Informacji Przestrzennej Wrocławia, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2020 [dostęp 2021-04-30](pol.).strona główna serwisu
Urbanity.pl [online] [dostęp 2021-04-30].strona główna serwisu
Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu, Wykazy zabytków, dawne województwo wrocławskie, miasto Wrocław, PiotrP.Jędrzejewski, AnnaA.Olech, Biuletyn Informacji Publicznej – Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu, 15 marca 2021 [dostęp 2021-04-29](pol.).
Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu, Wykazy zabytków, obszary urbanistyczne Wrocław, PiotrP.Jędrzejewski, AnnaA.Olech, Biuletyn Informacji Publicznej – Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu, 17 października 2018 [dostęp 2020-11-02](pol.).
Wykaz dróg, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice Wykaz dróg w zarządzie ZDiUM”, Ewa Iwanska, sporządziła ZDJOGA/NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 20 kwietnia 2021 [dostęp 2020-04-22](pol.).