PROFILPELAJAR.COM

Ukraińskie ustawy dekomunizacyjne – cztery ustawy przyjęte w 2015 roku na Ukrainie odnoszące się do dekomunizacji oraz państwowej polityki pamięci^[1].

W wyniku uchwalenia ustawy nakazującej usuwanie pomników z okresu komunistycznego i zmianę związanych z komunizmem nazw obiektów radykalnie zmieniła się toponimia Ukrainy i oblicze całych miast^[2]. Zmieniono nazwy ponad 50 tys. ulic, placów i innych obiektów. Zmieniono także nazwy niektórych dużych miast i wielu wsi^[3].

Uchwalone przepisy wzbudziły kontrowersje w odniesieniu do wolności słowa, a także obawy z zagranicy, że honorują one niektóre organizacje oraz osoby, które uczestniczyły w masowych mordach na Żydach, Polakach i komunistach w okresie II wojny światowej.

Uchwalenie

W opracowywaniu przepisów kluczową rolę odgrywał ukraiński historyk Wołodymyr Wiatrowycz i polityk Jurij Szuchewycz^[4]^[5]^[6]. 9 kwietnia 2015 roku pakiet ustaw uchwalono z poparciem 271 deputowanych przy wymaganej większości 226 głosów w Radzie Najwyższej, a 15 maja zostały one podpisane przez prezydenta Petra Poroszenkę^[5]. Ustawy zostały opublikowane 21 maja^[7] i weszły w życie następnego dnia^[8]. Rozpoczął się sześciomiesięczny okres na usunięcie komunistycznych pomników i zmianę nazwy miejsc publicznych związanych z komunizmem^[9].

W maju 2017 roku 46 ukraińskich deputowanych, głównie z frakcji Bloku Opozycyjnego, zwróciło się do Sądu Konstytucyjnego Ukrainy z wnioskiem o uznanie ustaw za niekonstytucyjne^[8]. W dniu 16 lipca 2019 roku sąd ten utrzymał ustawy w mocy^[8].

Zakres regulacji

Na ustawy dekomunizacyjne składają się:

Ustawa nr 2558 „O potępieniu totalitarnych reżimów komunistycznych i narodowo-socjalistycznych (nazistowskich) i zakazie propagowania ich symboliki” – zakaz symboli nazistowskich i komunistycznych oraz publicznego zaprzeczania ich zbrodniom. W następstwie wiązało się to m.in. z usuwaniem pomników komunistycznych i zmianą nazwy miejsc publicznych i obiektów związanych z komunizmem^[10]
Ustawa nr 2538-1 „Ustawa o statusie prawnym i uczczeniu pamięci uczestników walk o niepodległość Ukrainy w XX wieku” – nadanie oficjalnego statusu kilku organizacjom historycznym, w tym Ukraińskiej Powstańczej Armii i Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów, oraz zapewnienie świadczeń socjalnych dla ich żyjących członków^[1]^[4]^[5]^[10].
Ustawa nr 2539 „O upamiętnieniu zwycięstwa nad nazizmem w II wojnie światowej 1939-1945”^[10]
Ustawa nr 2540 „O dostępie do archiwów organów represji totalitarnego reżimu komunistycznego lat 1917–1991” – przekazanie archiwów państwowych dotyczących represji w okresie radzieckim pod jurysdykcję Ukraińskiego Instytutu Pamięci Narodowej^[10]

Kontrowersje

Grupa naukowców z uczelni amerykańskich, europejskich i ukraińskich wystosowała list otwarty do prezydenta, wyrażając obawy o wolność słowa i badań w związku z uchwalanymi przepisami i apelując o niepodpisywanie ustawy^[5]^[10]^[11]^[12]^[13]^[14]. W opinii krytyków, szczególnie problematyczny jest art. 6 ustawy 2538-1 o „odpowiedzialności za naruszenie prawa o statusie bojowników o niepodległość Ukrainy w XX wieku”, który stanowi, że: „obywatele Ukrainy, cudzoziemcy, a także bezpaństwowcy, którzy publicznie okazują lekceważący stosunek do osób wymienionych w artykule 1 tej ustawy, szkodzą realizacji praw bojowników o niepodległość Ukrainy w XX wieku ponoszą odpowiedzialność zgodnie z obowiązującym prawem Ukrainy”, i że: „publiczne zaprzeczenie faktu zasadności walki o niepodległość Ukrainy w XX wieku uznaje się za znieważenie pamięci bojowników o niepodległość Ukrainy w XX wieku, poniżenie godności narodu ukraińskiego i jest niezgodne z prawem”^[10]. Krytycy argumentowali, że ustawa ta próbuje „stanąć na straży historii” i ogranicza wolność słowa^[6]^[15].

Ustawa 2538-1 wzbudziła także kontrowersje za granicą, ponieważ niektóre organizacje i osoby, które miała ona honorować, są uznawane za uczestniczące w masowych mordach na Żydach, Polakach i komunistach, m.in. podczas holokaustu na Ukrainie i masakr na Wołyniu^[1]^[4]^[5]^[12]^[16]. Ustawa została również uchwalona w dniu wizyty polskiego prezydenta na Ukrainie i została określona przez polskiego polityka Tomasza Kalitę jako „policzek” dla jego kraju. Były premier Polski Leszek Miller oświadczył w telewizyjnym wywiadzie, że OUN jest odpowiedzialna za masowe mordy na Polakach i publicznie wezwał ukraińskie organy do ścigania go za te słowa. Ukraiński polityk i przewodniczący ukraińskiego parlamentu Wołodymyr Hrojsman, który wkrótce potem odwiedził Polskę, stwierdził, że ustawy w zamyśle nie miały być antypolskie, lecz antysowieckie i antynazistowskie.

Skutki

Skutkiem przyjęcia ustawy nakazującej usuwanie pomników i zmianę związanych z komunizmem nazw miejsc radykalnie zmieniła się toponimia Ukrainy. W sumie zmieniono nazwy ponad 51.493 ulic, placów i innych obiektów. Czwarte pod względem wielkości miasto zostało przemianowane z Dniepropetrowska na Dniepr^[17]. W niektórych wsiach pomniki Lenina zostały przerobione na „niekomunistyczne postacie historyczne”, aby zaoszczędzić pieniądze^[18]. Dwa pomniki Lenina w Czarnobylskiej Strefie Wykluczenia to jedyne pozostałe pomniki Lenina na Ukrainie^[19].

24 lipca 2015 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Ukrainy wykorzystało prawo do pozbawienia prawa do udziału w wyborach Komunistycznej Partii Ukrainy, Komunistycznej Partii Ukrainy (odnowionej) oraz Komunistycznej Partii Robotników i Chłopów i oświadczyło, że kontynuuje rozpoczęte w lipcu 2014 roku działania prawne w celu odebrania partiom komunistycznym statusu zarejestrowanych^[20]^[21]. Do 16 grudnia 2015 roku te trzy partie zostały zakazane na Ukrainie, jednak Komunistyczna Partia Ukrainy odwołała się od tego zakazu, co spowodowało, że decyzja sądu o zakazie działalności Komunistycznej Partii Ukrainy nie weszła w życie^[22]. Tym niemniej, ustawa o dekomunizacji nr 2558 z kwietnia 2015 roku zezwala Ministerstwu Sprawiedliwości na zakazanie Partii Komunistycznej udziału w wyborach. W 2019 roku Centralna Komisja Wyborcza zakazała kandydowania Petra Symonenki w wyborach prezydenckich, ponieważ statut, nazwa i symbolika jego partii, nie były zgodne z ustawami dekomunizacyjnymi z 2015 roku^[23].

Pod koniec marca 2019 roku byli członkowie oddziałów zbrojnych Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów, byli członkowie Ukraińskiej Powstańczej Armii Krajowej oraz byli członkowie Ukraińskiej Armii Ludowo-Rewolucyjnej (a także członkowie Ukraińskiej Organizacji Wojskowej oraz partyzanci Siczy Karpackiej) otrzymali oficjalnie status weteranów^[24]. Oznaczało to, że po raz pierwszy mogli oni otrzymywać świadczenia kombatanckie, w tym bezpłatny transport publiczny, dotowane usługi medyczne, roczną pomoc pieniężną oraz zniżki na usługi komunalne (i będą korzystać z takich samych świadczeń socjalnych jak byli żołnierze Armii Czerwonej Związku Radzieckiego)^[24]. (Kilka wcześniejszych prób nadania statusu kombatanta byłym nacjonalistycznym formacjom, zwłaszcza podczas kadencji prezydenta Wiktora Juszczenki w latach 2005–2009, zakończyło się niepowodzeniem^[24]).

W 2019 roku na Ukrainie zakazano gry wideo Mortal Kombat 11, ponieważ jedna z postaci, w ramach bonusu dla wschodnich graczy, posiada możliwość nałożenia kostiumu inspirowanego radzieckim mundurem wojskowym, posiadającym na sobie czerwone gwiazdy^[25].