Teresa Ferenc

Teresa Ferenc
Ilustracja
Teresa Ferenc (1975)
Data i miejsce urodzenia

27 kwietnia 1934
Ruszów-Kolonia, gmina Łabunie

Data śmierci

1 sierpnia 2022

Narodowość

polska

Język

polski

Dziedzina sztuki

poezja

Ważne dzieła

Moje ryżowe poletko (1964), Małżeństwo (1975), Wypalona dolina (1979), Pieta (1981)

Odznaczenia
Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
Medal Księcia Mściwoja II
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Teresa Ferenc-Jankowska (ur. 27 kwietnia 1934 w Ruszowie-Kolonii[1], zm. 1 sierpnia 2022[2]) – polska poetka.

Życiorys

Urodziła się w chłopskiej rodzinie Władysława Ferenca i Józefy z Mielników[3][4]. Pierwsze dziewięć lat życia spędziła z rodzicami i rodzeństwem we wsi Sochy k. Zwierzyńca na terenie Ordynacji Zamoyskich[3]. W Stolnikowiźnie k. Lublina, skąd pochodziła jej matka, spędzała po kilka miesięcy w roku u swoich dziadków, gdzie zapoznawała się z obyczajami panującymi na Lubelszczyźnie, pieśniami, bajkami, która to ludowość znalazła wyraz w jej wierszach[1]. Będąc 9-letnim dzieckiem przeżyła 1 czerwca 1943 pacyfikację wsi Sochy, w której Niemcy zamordowali ok. 200 ludzi, w tym jej rodziców. Musiała opiekować się młodszym rodzeństwem: 5-letnim bratem i 2-letnią siostrą[1]. Jako sierota była wychowywana u krewnych i w domach dziecka. Mieszkała kolejno w Stolnikowiźnie u dziadków, w Majdanie Lubelskim i w Krasnymstawie. W 1947 znalazła się w Domu Dziecka w Zamościu, gdzie ukończyła piątą i szóstą klasę szkoły podstawowej. W 1949 została przeniesiona do Domu Dziecka w Międzyrzecu Podlaskim k. Białej Podlaskiej. Tam uzyskała świadectwo ukończenia klasy siódmej. Dalszą naukę podjęła w Liceum Pedagogicznym w Leśnej Podlaskiej, gdzie zainteresowała się teatrem i malarstwem. Od szóstej klasy (1948–1949) do narodzin córki Anety (1957) brała udział w ogólnopolskich konkursach recytatorskich i uzyskiwała czołowe nagrody; było to naturalną szkołą poezji. W latach 1954–1965 mieszkała na Śląsku. Po ukończeniu Studium Nauczycielskiego w Katowicach[1] uczyła w Liceum w Rybniku. Z wykształcenia była plastykiem-pedagogiem[5]. Złożyła pomyślnie egzamin do szkoły teatralnej, ale ostatecznie zrezygnowała z tej drogi[1].

W 1956 wyszła za mąż za poetę Zbigniewa Jankowskiego. Wychowała dwie córki, poetki[6]: Anetę (Anna Janko) i Milenę (Milena Wieczorek). Mieszkała wraz z mężem i córkami w Rybniku, w 1965 przenieśli się do Kołobrzegu, jesienią 1971 do Wrocławia, a od 1975 zamieszkali w Sopocie[1][5].

Jako poetka debiutowała w 1958[5]. Jej pierwszy tomik Moje ryżowe poletko opublikowano w 1964[5]. Wraz z mężem Zbigniewem Jankowskim założyła Kołobrzeską Grupę Poetycką „Reda”[7].

W latach 1980–1982 była wiceprezesem Gdańskiego Oddziału Związku Literatów Polskich[8]. Od lat 1980. związana z Duszpasterstwem Środowisk Twórczych w Gdańsku[5], od 1983 należała do gdańskiego kręgu literackiego „Wiązania”, publikowała w wydawnictwach poza zasięgiem cenzury. W 1989 była członkiem-założycielem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (SPP). Była też członkiem Polskiego PEN Clubu. W 1993 współtworzyła Sopocki Klub Pisarzy i Przyjaciół Książki „Brodwino”. Współpracowała z sopockim pismem literackim „Topos”[8].

Pochowana na cmentarzu komunalnym w Sopocie[9] (sektor E5-1-4)[10].

Twórczość

  • Moje ryżowe poletko (1964)
  • Zalążnia (1968)
  • Godność natury (1973)
  • Ciało i płomień (1974)
  • Małżeństwo (1975)
  • Poezje wybrane i nowe (1975)
  • Wypalona dolina (1979)
  • Poezje wybrane (1980)[11]
  • Pieta (1981)
  • Najbliższa ojczyzna (1982)[11]
  • Grzeszny pacierz (1983)
  • Drzewo dziwo (1987)[12][11]
  • Nóż za ptakiem (1987)[12][13]
  • Kradzione w raju (1988)[12]
  • Wybór wierszy Swallowing Paradise. Poems. (1992) (w Stanach Zjednoczonych)[12][14]
  • Wiersze (1994)[12]
  • Boże pole (1997)[12]
  • Psalmy i inne wiersze dawne i nowe (1999)[12][14]
  • Dzieci wody (2003)[12][14]
  • Stara jak świat (2004)[13]
  • Ogniopis. Wybór wierszy (2009)[13][14]
  • Widok na życie (2012)[13][14]
  • Wiersze. Wybór (2017)[15][16]

Charakterystyka twórczości

W swojej poezji porusza m.in. tematy związane z miłością, cielesnością i macierzyństwem. W swojej poezji powraca też często do tragedii dzieciństwa – w 1943, jako dziewięcioletnie dziecko, była świadkiem jak prawie wszyscy mieszkańcy (w tym jej rodzice) zostali rozstrzelani przez Niemców; sama wieś została następnie zbombardowana i spalona (stąd w jej poezji powraca motyw ognia)[7][17]. Jej życie i twórczość literacka związane są także z Zamojszczyzną, Roztoczem, przyrodą[3]. O pacyfikacji w Sochach Teresa Ferenc napisała m.in. w wierszu Wieś skamieniała:
„1 czerwca 1943 r. na skraju zwierzynieckich lasów
rozstrzelano moją wieś.
Sochy – jak we Francji Oradour,
Sochy – jak w Czechach Lidice,
Sochy – jak we Włoszech Mezzinote”[3].

Odznaczenia

Nagrody i wyróżnienia

  • I nagroda w Turnieju Jednego Wiersza w ramach Rybnickich Dni Poezji za wiersz Poród (1962)
  • II nagroda w Turnieju Jednego Wiersza na VI Toruńskim Maju Poetyckim za wiersz Obrona (1968)
  • I nagroda WRN w Koszalinie i Oddziału ZLP w Koszalinie za cykl wierszy Ziemia (1969)
  • II nagroda WRN w Koszalinie i Oddziału ZLP w Koszalinie za cykl wierszy Dzban ziemi (1970)
  • Nagroda Artystyczna Ziemi Kołobrzeskiej (1971)
  • Nagroda im. Stanisława Piętaka za tom poezji Wypalona dolina (1979)
  • nagroda Klubu Krytyki Literackiej w plebiscycie „Gdańska Książka Roku” za tom poezji Wypalona dolina (1979)
  • Nagroda Wojewody Gdańskiego za całokształt twórczości poetyckiej (1981)
  • Nagroda Wojewody Zamojskiego w konkursie na wspomnienia „Kiedy przyszli podpalić dom” (1982)
  • Nagroda im. Brata Alberta (1989)
  • Nagroda Prezydenta Sopotu „Srebrna Plakieta” (1991)
  • nagroda Zarządu Gdańskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki w dziedzinie kultury (1994)
  • Nagroda im. Włodzimierza Pietrzaka (1995)
  • wyróżnienie Fundacji Kultury za Boże pole (1997)
  • kwartalna nagroda Media Książce (Gdańska Książka Wiosny) za Boże pole (1997)
  • Nagroda Prezydenta Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury z okazji jubileuszu 40-lecia pracy twórczej (2004)[24]
  • Nagroda Prezydenta Miasta Sopotu (2004)
  • Nagroda Artusa 2004 za zbiór wierszy Stara jak świat (2004)
  • Nagroda Media Książce za zbiór wierszy Stara jak świat (2004)
  • Nagroda Prezydenta Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury z okazji jubileuszu 50-lecia pracy twórczej (2009)[24]
  • Nagroda Prezydenta Miasta Sopotu (2009)
  • Nagroda Marszałka Województwa Pomorskiego (2009)
  • nagroda specjalna Stowarzyszenia Wydawców Katolickich Feniks (2016)

Źródło:[1][8][25].

Kultura masowa

Wiersze Teresy Ferenc wykorzystano w widowisku telewizyjnym pt. Pieśń o naszym morzu (1969) w reż. Kazimierza Łastawieckiego[26].

Przeżycia i losy Teresy Ferenc w czasie okupacji niemieckiej i masakry wsi Sochy stały się głównym motywem książki Anny Janko pt. Mała Zagłada (wyd. 2015)[27].

Na podstawie książki Anny Janko Mała Zagłada, reżyserka Natalia Koryncka-Gruz nakręciła film dokumentalny pt. Mała Zagłada (2018)[28].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g Teresa Ferenc. Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Gdańsku. [dostęp 2020-03-27]. (pol.).
  2. ↑ Zmarła poetka Teresa Ferenc. Gazeta Świętojańska. [dostęp 2022-08-01]. (pol.).
  3. ↑ a b c d e Teresa Ferenc. kurierzamojski.pl. [dostęp 2020-03-24]. (pol.).
  4. ↑ Teresa Ferenc. Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Gdańsku. [dostęp 2020-03-25]. (pol.).
  5. ↑ a b c d e Wanda Skalska: Teresa Ferenc "Widok na życie", Towarzystwo Przyjaciół Sopotu. latarnia-morska.eu, 2012. s. 64. [dostęp 2020-03-24]. (pol.).
  6. ↑ Stanisław Chyczyński: Teresa Ferenc „Ogniopis. Wybór wierszy”, wyd. NOWY ŚWIAT, Warszawa 2009, str. 228. latarnia-morska.eu, 2010-11-25. [dostęp 2020-03-25]. (pol.).
  7. ↑ a b Piotr Kuncewicz: Leksykon polskich pisarzy współczesnych. T. I. Warszawa: Graf-Punkt, 1995, s. 219. ISBN 83-86091-29-0.
  8. ↑ a b c Zmarła Teresa Ferenc, wybitna polska poetka, od wielu lat związana z Wybrzeżem [online], Gdańsk - oficjalny portal miasta [dostęp 2024-10-17] (pol.).
  9. ↑ Nie żyje Teresa Ferenc-Jankowska. Poetka z Sopotu odeszła w wieku 88 lat. esopot.pl, 4 sierpnia 2022. [dostęp 2024-06-30].
  10. ↑ Cmentarz komunalny w Sopocie - wyszukiwarka osób pochowanych [online], sopot.grobonet.com [dostęp 2024-10-17].
  11. ↑ a b c Agnieszka Ciurysek: Teresa Ferenc ze wsi Sochy. kurierzamojski.pl, 13 sierpnia 2015. [dostęp 2020-03-09]. (pol.).
  12. ↑ a b c d e f g h Polska Bibliografia Literacka. Ferenc Teresa. Polska Bibliografia Literacka. pbl.ibl.poznan.pl. [dostęp 2020-03-09]. (pol.).
  13. ↑ a b c d Wiceminister Sellin wręczył odznaczenia. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. mkidn.gov.pl, 03-10-2016. [dostęp 2020-03-09]. (pol.).
  14. ↑ a b c d e Teresa Ferenc Widok na życie, Towarzystwo Przyjaciół Sopotu, Sopot 2012, str. 64. latarnia-morska.eu. [dostęp 2020-03-09]. (pol.).
  15. ↑ Wiersze. Wybór. Teresa Ferenc. lubimyczytac.pl. [dostęp 2020-03-09]. (pol.).
  16. ↑ Teresa Ferenc. Wiersze. Wybór. owvolumen.pl. [dostęp 2020-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-01)]. (pol.).
  17. ↑ Grażyna Borkowska, Czermińska Małgorzata, Philips Ursula: Pisarki polskie od średniowiecza do współczesności. Przewodnik. Gdańsk: Słowo Obraz Terytoria, 2000, s. 152-153. ISBN 83-87316-74-1.
  18. ↑ Medal Zasłużony Kulturze - Gloria Artis. Lista laureatów medalu Zasłużony Kulturze - Gloria Artis. Ferenc Teresa, 2016, Srebrny. www.gov.pl. [dostęp 2020-03-06]. (pol.).
  19. ↑ Wiceminister Sellin wręczył odznaczenia. mkidn.gov.pl, 2016-03-10. [dostęp 2020-03-06]. (pol.).
  20. ↑ Laureaci medalu księcia Mściwoja II [online], bip.gdansk.pl [dostęp 2024-10-17].
  21. ↑ Pochodzącą z naszego regionu poetkę nagrodzono za całokształt twórczości. Medal im. ks. Jana Twardowskiego. tygodnikzamojski.pl, 10 czerwca 2015. [dostęp 2020-03-24]. (pol.).
  22. ↑ „Okruchy spojrzeń” recital Katarzyny Kurdej. sopot.pl. [dostęp 2020-04-26]. (pol.).
  23. ↑ Teresa Ferenc. Ogniopis wybór wierszy. granice.pl. [dostęp 2020-04-26]. (pol.).
  24. ↑ a b Laureaci Nagrody Prezydenta Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury. gdansk.pl, 2016-06-23. [dostęp 2016-06-23]. (pol.).
  25. ↑ Agnieszka Ciurysek: Teresa Ferenc ze wsi Sochy. kurierzamojski.pl, 13 sierpnia 2015. [dostęp 2020-03-06]. (pol.).
  26. ↑ Teresa Ferenc. filmpolski.pl, 2019-12-19. [dostęp 2020-03-27]. (pol.).
  27. ↑ Anna Janko. Mała Zagłada. wydawnictwoliterackie.pl. [dostęp 2020-03-27]. (pol.).
  28. ↑ Mała Zagłada. filmpolski.pl, 2020-01-29. [dostęp 2020-03-27]. (pol.).

Linki zewnętrzne