Swobodny przepływ osób – jedna z podstawowych swobód zagwarantowanych w traktatach ustanawiających Wspólnoty Europejskie. Obejmuje prawo obywatela jednego państwa członkowskiego do osiedlania się lub pracy w innym państwie członkowskim Wspólnoty Europejskiej oraz specyficznych członków ich rodzin.

Spod działania tej swobody wyłączone są pewne grupy zawodowe: osoby świadczące pracę dla organów publicznych, porządkowych, dyplomacji, sędziów, policji, organów skarbowych.

Osobami mogącymi korzystać ze swobody objęci są:

• obywatele Unii,
• ich małżonkowie (różnej płci lub tej samej płci^[1]),
• ich partnerzy (innej lub tej samej płci),
• bezpośrednie potomstwo (np. dzieci, wnukowie, prawnukowie) do 21 r. ż. obywatela Unii lub jego/jej małżonka lub partnera,
• zależni bezpośredni krewni obywateli Unii lub małżonka lub partnera (np. rodzice w podeszłym wieku).

Obywatel → może być zatrudniony w ↓ od roku:	Państwa A8 rozszerzające UE w 2004 roku								Państwa rozszerzające UE w 2007 roku		Państwo rozszerzające UE w 2013 roku
	Czechy	Estonia	Litwa	Łotwa	Polska	Słowacja	Słowenia	Węgry	Bułgaria	Rumunia	Chorwacja
Unia Europejska
Austria	2011	2011	2011	2011	2011	2011	2011	2011	2014	2014	2020
Belgia	2009	2009	2009	2009	2009	2009	2009	2009	2014	2014	2015
Bułgaria	2007	2007	2007	2007	2007	2007	2007	2007		2007	2013
Chorwacja	2013	2013	2013	2013	2013	2013	2018	2013	2013	2013
Cypr	2004	2004	2004	2004	2004	2004	2004	2004	2007	2007	2015
Czechy		2004	2004	2004	2004	2004	2004	2004	2007	2007	2013
Dania	2009	2009	2009	2009	2009	2009	2009	2009	2009	2009	2013
Estonia	2004		2004	2004	2004	2004	2004	2004	2007	2007	2013
Finlandia	2006	2006	2006	2006	2006	2006	2006	2006	2007	2007	2013
Francja	2008	2008	2008	2008	2008	2008	2008	2008	2014	2014	2015
Grecja	2006	2006	2006	2006	2006	2006	2006	2006	2009	2009	2015
Hiszpania	2006	2006	2006	2006	2006	2006	2006	2006	2009	2009/2014¹	2015
Holandia	2007	2007	2007	2007	2007	2007	2007	2007	2014	2014	2018
Irlandia	2004	2004	2004	2004	2004	2004	2004	2004	2012	2012	2013
Litwa	2004	2004		2004	2004	2004	2004	2004	2007	2007	2013
Luksemburg	2007	2007	2007	2007	2007	2007	2007	2007	2014	2014	2015
Łotwa	2004	2004	2004		2004	2004	2004	2004	2007	2007	2013
Malta	2004	2004	2004	2004	2004	2004	2004	2004	2014	2014	2018
Niemcy	2011	2011	2011	2011	2011	2011	2011	2011	2014	2014	2015
Polska	2004	2004	2004	2004		2004	2004	2004	2007	2007	2013
Portugalia	2006	2006	2006	2006	2006	2006	2006	2006	2009	2009	2013
Rumunia	2007	2007	2007	2007	2007	2007	2007	2007	2007		2013
Słowacja	2004	2004	2004	2004	2004		2004	2004	2007	2007	2013
Słowenia	2004	2004	2004	2004	2004	2004		2004	2007	2007	2018
Szwecja	2004	2004	2004	2004	2004	2004	2004	2004	2007	2007	2013
Węgry	2004	2004	2004	2004	2004	2004	2004		2009	2009	2013
Wielka Brytania	2004	2004	2004	2004	2004	2004	2004	2004	2014	2014	2018
Włochy	2006	2006	2006	2006	2006	2006	2006	2006	2012	2012	2015
Pozostałe państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego
Islandia	2006	2006	2006	2006	2006	2006	2006	2006	2012	2012	2015
Liechtenstein	Zezwolenie na pracę wymagane od wszystkich obywateli EOG²
Norwegia	2009	2009	2009	2009	2009	2009	2009	2009	2012	2012	2014
Państwa spoza EOG
Szwajcaria	2014	2014	2014	2014	2014	2014	2014	2014	2016	2016	2022
Obywatel → może być zatrudniony w ↑ od roku	Czechy	Estonia	Litwa	Łotwa	Polska	Słowacja	Słowenia	Węgry	Bułgaria	Rumunia	Chorwacja

¹Ponowne wprowadzenie przez Hiszpanię ograniczenia w dostępie do rynku pracy dla Rumunii w 2011 roku.
²Rynek pracy w Liechtensteinie jest zamknięty dla cudzoziemców. Osoby chcące podjąć pracę w tym kraju muszą uzyskać pozwolenie. Liechtenstein nie stosuje rozwiązań przejściowych ustanowionych w traktacie akcesyjnym, lecz postanowienia zawarte w załączniku VIII do umowy o EOG^[2].
³Ponowne wprowadzenie przez Szwajcarię ograniczenia w dostępie do rynku pracy dla krajów grupy A8.

Okresy przejściowe zostały wprowadzone na 7 lat, jednak zgodnie z zasadą „2+3+2”:

1. 2-letni okres przejściowy: 1 maja 2004 – 30 kwietnia 2006
2. 3-letni okres przejściowy: 1 maja 2006 – 30 kwietnia 2009
3. 2-letni okres przejściowy: 1 maja 2009 – 30 kwietnia 2011

Poszczególne kraje mogą zrezygnować ze stosowania kolejnych okresów. Wszystkie okresy przejściowe zostały zniesione z dniem 1 maja 2011 roku.

W okresie 01.05.2004-30.04.2006 okresy przejściowe były stosowane przez:

• większość starych krajów członkowskich (wszystkie poza Wielką Brytanią, Irlandią i Szwecją) dla 8 z 10 nowych krajów członkowskich (poza Maltą i Cyprem), które przystąpiły do wspólnoty 1 maja 2004 roku
• trzy nowe kraje członkowskie (Polska, Słowenia, Węgry) na zasadzie wzajemności (dla tych krajów, które wprowadzą ograniczenia dla obywateli nowych krajów członkowskich).
• Malta zastrzegła sobie prawo do późniejszego (przez okres do siedmiu lat od daty wstąpienia do UE) wprowadzenia okresów przejściowych wobec obywateli wszystkich państw UE w przypadku zaobserwowania problemów na swoim rynku pracy. Jeżeli w tym czasie równowaga maltańskiego rynku pracy zostanie zakłócona w stopniu zagrażającym stopie życiowej lub poziomowi zatrudnienia w danym regionie lub sektorze zatrudnienia, wówczas państwo może wprowadzić ww. ograniczenia. W tym celu, Malta utrzyma system pozwoleń na pracę w celu monitorowania swojego rynku pracy tak, aby z wyprzedzeniem kontrolować niepokojące sytuacje. Takie pozwolenia na pracę są wydawane automatycznie.

• W 3-letnim okresie przejściowym (01.05.2006-30.04.2009), ograniczenia zniosły: Portugalia, Hiszpania, Grecja, Finlandia i Islandia (1 maja 2006 r.), Włochy (27 lipca 2006 r.), Holandia (1 maja 2007 r.), Luksemburg (1 listopada 2007) oraz Francja (1 lipca 2008).
• Ze stosowania okresów przejściowych wobec obywateli państw, które takie ograniczenia wobec nich utrzymują, zrezygnowały Słowenia (w maju 2006) i Polska (w styczniu 2007).

W trzecim etapie (01.05.2009-30.04.2011) ograniczenia zniosły Belgia, Dania i Norwegia (1 maja 2009). Austria, Niemcy i Szwajcaria utrzymały okresy przejściowe do końca 1 maja 2011 roku.

W 2012 roku Szwajcaria wprowadziła ograniczenia dla obywateli 8 państw Europy środkowo-wschodniej.

Okresy przejściowe zostały wprowadzone na 7 lat, jednak zgodnie z zasadą „2+3+2”:

1. 2-letni okres przejściowy: 1 stycznia 2007 – 31 grudnia 2008
2. 3-letni okres przejściowy: 1 stycznia 2009 – 31 grudnia 2011
3. 2-letni okres przejściowy: 1 stycznia 2012 – 31 grudnia 2013

Poszczególne kraje mogą zrezygnować ze stosowania kolejnych okresów. Wszystkie okresy przejściowe muszą zostać zniesione z dniem 31 grudnia 2013 roku.

• Spośród dziesięciu państw, które rozszerzyły Unię w 2004 roku, jedynie Węgry i Malta zdecydowały się wprowadzić ograniczenia w dostępie do swych rynków pracy wobec obywateli Bułgarii i Rumunii.
• Spośród 19 pozostałych państw, okresów przejściowych nie zastosowały tylko Szwecja i Finlandia.
• Bułgaria i Rumunia zdecydowały nie wprowadzać ograniczeń dla żadnego spośród państw UE/EOG oraz Szwajcarii.

• w 2009 roku ograniczenia w dostępie do rynków pracy wobec obywateli Bułgarii i Rumunii zniosły: Dania, Grecja, Hiszpania, Portugalia i Węgry
• w 2012 roku ograniczenia w dostępie do rynków pracy wobec obywateli Bułgarii i Rumunii zniosły:Irlandia,Islandia,Norwegia i Włochy

W roku 2011 Hiszpania wprowadziła ponowne ograniczenia w dostępie do rynku pracy dla Rumunii.

• Unia Europejska
• Europejski Obszar Gospodarczy
• Okresy przejściowe
• Państwa A8
• Swobodny przepływ kapitału
• Swobodny przepływ towarów
• Swoboda świadczenia usług
• Placówki dyplomatyczne i konsularne Polski na świecie oraz obcych państw w Polsce

• Europejski Portal Mobilności Zawodowej