Sufizm (arab.taṣawwuf تصوف) – zbiorcze określenie rozmaitych nurtów mistycznych w islamie[1]. Jest on próbą osiągnięcia jedności z boskim Absolutem. W najpowszechniejszej formie polega na regularnych modlitwach, recytacji formuł religijnych i boskich imion, grupowych śpiewach (qawwali), studiowaniu świętych pism islamu, a przede wszystkim na wyparciu się własnego ego. Jednymi z najznaczniejszych sufich byli Rabia Al-Basri, Dżunajd, Al-Halladż, Al-Ghazali, Ibn ʾArabi i Rumi.
Geneza terminu „sufizm”
Istnieje kilka teorii na temat pochodzenia tego słowa. Określenie bywa wywodzone od niniejszych słów:
suf صوف (wełna)[2], co jednak nie jest w żaden sposób potwierdzone, bowiem czerpiąc wzór z chrześcijańskichmnichów sufi ubierali się we włosiennice. Wzorem dla wczesnochrześcijańskich anachoretów był Jan Chrzciciel, który nosił szatę z wielbłądziej wełny. Taka szata i przepasane biodra były „wzorcowym” strojem ascety.
ṣafа̄ (czystość), ponieważ mistycyzm jest nieustannym oczyszczaniem własnej moralności i zachowania[2].
ṣaff (szereg), jako ci, którzy „byli w «pierwszym szeregu» wobec Boga”; spieszyli jako pierwsi do meczetu na modlitwy, bądź modlili się w pierwszym szeregu[2].
Jeden z wielkich klasyków sufizmu ‘Alī al-Hujwīrī(inne języki) (zm. 1071) podsumował jego istotę, cytując słowa innego z myślicieli Abū’l-Ḥasana Fūshanja (zm. 958–959): „dziś Sufizm jest imieniem bez treści, lecz kiedyś był treścią bez imienia”[3].
Sufizm, będąc mistyczno-ascetyczną ścieżką do poznania Boga, jest pozbawiony form sprecyzowanej doktryny. Nie znaczy to, że sufi lekceważą teologię, jednak to nie teologia jest przedmiotem ich studiów. Dlatego sufizm rozwinął się w jednakowym stopniu wśród sunnitów i szyitów, czerpiąc wiele inspiracji z monastycyzmuchrześcijańskiego i buddyjskiego.
Częścią światopoglądu sufickiego jest też wiara w wahdat al-wudżud (jedność rzeczywistości), utożsamiana nieraz z panteizmem.
Pierwsi sufi pojawili się już w VII wieku w Basrze, jako spontaniczna próba szukania przez wiernych nowej religii kontaktu z Bogiem i poznania Go, choć czasami usiłuje się też wytłumaczyć powstanie sufizmu względami czysto socjologicznymi – reakcją na przepych i dekadencję dworu kalifów z dynastiiUmajjadów. W następnych stuleciach głównym ośrodkiem sufizmu stał się Bagdad.
Wiele bractw sufickich osiągnęło duże znaczenie polityczne, niektóre z nich tworzyły własne struktury państwowe (np. w Sudanie i Azji Środkowej).
Wśród nich specyficzną pozycję zajmuje sufizm Czeczenów. To właśnie niezwykła solidarność bractw sufickich pozwoliła temu niewielkiemu narodowi przetrwać okupację rosyjską. Zaznaczyć jednak trzeba, że współczesny ruch niepodległościowy w Czeczenii inspiruje się raczej pochodzącym z Arabii Saudyjskiej wahhabizmem, który jest sprzeczny ze ścieżkami sufich.[potrzebny przypis]
Najbardziej fanatyczne jednostki armii tureckiej, janczarzy, były wychowywane w duchu drogi bektaszijja.[potrzebny przypis]
↑ abcRozdział o sufizmie - taṣawwuf, [w:] Abū al-Qāsim al-Qušhayrī, Ar-Risāla al-Qušayriyya czyli Traktat o sufizmie, JerzyJ.Nosowski, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2015, ISBN 978-83-8002-189-1. Brak numerów stron w książce
↑ abAli bin UsmanA.U.Al-HujwiriAli bin UsmanA.U., Kashf Al-Mahjub of Al-Hujwiri, R.A.R.A.Nicholson (tłum.), London: Luzac 1911, s. 44.
↑Maria Składankowa: Tajemnica, świętość i męstwo, [w:] Islam a terroryzm pod red. Anny Parzymies, wyd. Dialog, Warszawa 2003, s. 92.
↑Filozoficzna interpretacja doświadczenia mistycznego. W: Piotr Kłodkowski: Homo mysticus hinduizmu i islamu. Mistyczny ruch bhakti i sufizmu.. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 1998, s. 35, seria: Świat Orientu. ISBN 83-86483-72-5.
