PROFILPELAJAR.COM

Straże obywatelskie – ochotnicze formacje policyjne o charakterze paramilitarnym tworzone w początkowym okresie I wojny światowej (1914–1915) w miejscowościach, powiatach i guberniach Królestwa Polskiego w sytuacji wycofywania się wojsk rosyjskich dla zachowania bezpieczeństwa i porządku. Powiązane były z Komitetami Obywatelskimi i politycznie z siłami konserwatywno-prawicowymi.

Powstanie i działalność

W Zagłębiu Dąbrowskim

Na terenie Zagłębia Dąbrowskiego powstała 27 lub 30 lipca 1914 po wycofaniu się wojsk rosyjskich paramilitarna organizacja porządkowa pod nazwą Straż Obywatelska w Dąbrowie Górniczej, oparta na okręgowych strukturach „Sokoła” i kierowana przez ich komendanta Kazimierza Srokowskiego (od 1896 sekretarza Rady Zjazdu Przemysłowców Górniczych Królestwa Polskiego, członka Ligi Narodowej i Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego, przeciwnika naboru do Legionów Polskich^[1]), która rozszerzyła następnie działalność na inne miasta regionu^[2]. Srokowski działał na podstawie dyrektyw Zarządu Związku Sokolego, a Straż stanowiła ramię wykonawcze Komitetu Obywatelskiego, który wystąpił jako organ samorządu wobec wkraczających wojsk niemieckich^[3].

W Łodzi

Pod wpływem krótkotrwałej ewakuacji carskiej policji i administracji 10 sierpnia 1914 powstał w mieście samorzutnie Centralny Komitet Milicji Obywatelskiej^[4]. Przewodniczącym 23-osobowego CKMO został inż. Tadeusz Sułowski, dyrektor firmy Siemens na Królestwo Polskie, jego zastępcą przemysłowiec Robert Geyer, a komendantem MO z ramienia zarządzającego miastem Głównego Komitetu Obywatelskiego inny fabrykant, Leon Grohman^[4]^[2]. W szeregi formacji zapisywali się według wspomnień Mieczysława Hertza mieszkańcy „bez różnicy wieku, stanowiska, wyznania i narodowości”^[4]. CKMO odrzucił jednak 13 sierpnia złożony przez socjalistów i związkowców postulat wprowadzenia robotników do składu MO i powierzenia związkom zawodowym zadań porządkowych w dzielnicach robotniczych, a później także pomysł dostosowania składu etnicznego MO do proporcji ludnościowych w mieście ze strony rabina polowego armii niemieckiej Arthura Loewiego^[5]. Mimo działalności MO powstawały powszechnie wobec braku poczucia bezpieczeństwa lokatorskie milicje podwórzowe^[6].

Formacja tłumiła bunty w więzieniach, ochraniała przedsiębiorstwa miejskie i opieczętowywała porzucone przez właścicieli fabryki^[7]. Po powrocie administracji carskiej Milicja przekazała 30/31 sierpnia swoje uprawnienia, ale została zreorganizowana po ponownej ucieczce Rosjan 28 września^[8].

Po wkroczeniu do Łodzi 8 października 1914 wojska niemieckie zażądały od Milicji Obywatelskiej utrzymywania porządku i kontroli nastrojów w mieście pod groźbą przeprowadzenia krwawego odwetu na wzór Kalisza i Częstochowy (MO sama użyła tego argumentu we własnej odezwie z 19 sierpnia^[9]). Komisarz łódzkiego okręgu Polskiej Organizacji Narodowej stwierdził negatywne nastawienie MO z Grohmanem do współpracy z ruchem niepodległościowym przy jednoczesnym wykazywaniu przez MO służalczości wobec Niemców (połączonej z donosami na poczynania PON) i nastrojów rusofilskich. Według innej relacji członkowie MO zrywali odezwy ruchu strzeleckiego jeszcze w sierpniu 1914^[10].

W październiku 1914 z ramienia CKMO utworzono umundurowaną Straż Miejską w sile 200–300 opłacanych funkcjonariuszy służących na obrzeżach miasta, zredukowaną w styczniu 1915 do stanu 100 ludzi^[11]. W styczniu 1915 CKMO ustalił limit funkcjonariuszy pochodzenia żydowskiego na 33%^[9].

Do 11 czerwca 1915 działała Milicja Obyczajności Publicznej, która wprowadziła nakaz rejestracji pracownic seksualnych i zajmowała się kontrolą ich stanu zdrowotnego^[12].

Łódzka Milicja Obywatelska została rozwiązana 26 czerwca 1915 przez niemieckiego prezydenta policji Matthiasa von Oppena(inne języki) na tle zatargów pomiędzy formacjami i dążenia do podporządkowania MO przez Cesarsko-Niemieckie Prezydium Policji^[13].

W Warszawie

W Warszawie adwokat Stanisław Popowski prowadził pod koniec lipca 1914 rozmowy w sprawie utworzenia „honorowej służby bezpieczeństwa” z gubernatorem gen. Jakowem Żylińskim, powołując się na przewidywane przejściowe wycofanie się wojsk rosyjskich z miasta. Żyliński zgodził sie jednak tylko na powołanie Komitetu Obywatelskiego i prace kontynuowane były potajemnie^[14]. Inicjatywa powstawała na przecięciu środowiska prawniczego ze strukturami „Sokoła”, którym przewodniczył Popowski. W pierwszym spotkaniu organizacyjnym Straży Obywatelskiej w Warszawie wzięli udział obok Popowskiego prezes Koła Prawników Polskich Leon Supiński i Stanisław Patek (twórca Koła Obrońców Politycznych) wraz ze Stanisławem Osieckim, Klemensem Starzyńskim, Emilem Rauerem, Zygmuntem Chmielewskim, Karolem Noskiewiczem, Kazimierzem Pawłowiczem, Piotrem Hozerem i Ignacym Radziszewskim. Do grona twórców Straży należeli także Władysław Chromiński, R. Załęski i L. Szczepkowski. Organizatorzy zaczęli występować jawnie w okresie zbliżania się wojsk niemieckich do Warszawy w październiku 1914, ale po zmianie sytuacji na froncie zmuszeni byli powrócić do konspiracji^[15]^[2]. Ostatecznie władze rosyjskie zezwoliły na uruchomienie Straży na krótko przed opuszczeniem miasta pod wpływem klęsk na froncie w końcu lipca 1915. Ujawniła się wówczas struktura licząca 2 tys. członków pełniących bezpłatną służbę honorową (bez mundurów i broni) i 27 okręgów na terenie stolicy. Do jej organów należało biuro przyboczne, kancelaria główna, kasa główna oraz wydziały wywiadowczo-kryminalny, spraw zewnętrznych, korespondencji, archiwum, intendentury, kobiecej straży obyczajowej i rezerwy. Legalną podstawą działalności była odezwa Komitetu Obywatelskiego. W nocy 4/5 sierpnia 1915 kierowana przez komendanta Popowskiego i jego zastępcę Pawłowicza Straż zajęła rosyjskie urzędy i posterunki uprzedzając wkroczenie wojsk niemieckich^[14].

Opór magistratu Warszawy nie dopuścił do likwidacji Straży przez władze niemieckie, ale rozpoczęcie działalności przez policję niemiecką 9 sierpnia 1915 zepchnęło ją do roli pomocniczej^[16].

1 września 1915, po miesiącu działalności Straży Obywatelskiej w Warszawie, przedstawiciele prasy żydowskiej złożyli na ręce ks. Zdzisława Lubomirskiego, prezesa Komitetu Obywatelskiego miasta stołecznego Warszawy, memoriał w sprawie braku reprezentacji społeczności żydowskiej w Straży i popełnianych przez Straż nadużyć na tle antysemickim (w tym pobić, wymuszeń i bezpodstawnych aresztowań), zilustrowanych 35 przykładami^[17]. Pogrzeb zabitego na posterunku żydowskiego członka Straży Bernarda Wiernego miał według wspomnień jednego z weteranów Straży przyczynić się później do zatarcia początkowego przeświadczenia o antysemityzmie formacji^[18].

W drugiej połowie 1915 formacja osiągnęła liczebność 8 tys. członków^[2].

Negocjacje podjęte przez Komitet Obywatelski z doradcą gubernatora Hansa Beselera Bogdanem Hutten-Czapskim doprowadziły do przekształcenia Straży Obywatelskiej – na mocy umowy prezesa KO Zdzisława Lubomirskiego z szefem policji niemieckiej Ernstem von Glasenappem(inne języki) – w sprofesjonalizowaną Milicję Miejską 1 lutego 1916. Jej naczelnikiem został w miejsce Popowskiego książę Franciszek Radziwiłł, który przeszedł z obozu rosyjskiego do środowiska aktywistów i był od początków sierpnia 1915 jednym z szesnastu urzędników do specjalnych poruczeń w Komendanturze Straży^[19].

W zaborze austriackim

Po wybuchu I wojny Miejska Straż Obywatelska powstała także we Lwowie w Galicji pod zaborem austriackim^[20].

Zobacz też

Przypisy

↑ Bernacka 2018 ↓, s. 81–82.
↑ ^a ^b ^c ^d AndrzejA. Misiuk AndrzejA., Polskie organizacje bezpieczeństwa w okresie I wojny światowej, „Przegląd Policyjny”, 1996 [dostęp 2018-01-29] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-29] (pol.).
↑ Bernacka 2018 ↓, s. 82.
↑ ^a ^b ^c Stawiszyńska 2015 ↓, s. 109.
↑ Stawiszyńska 2015 ↓, s. 113–114.
↑ Stawiszyńska 2015 ↓, s. 131.
↑ Stawiszyńska 2015 ↓, s. 114.
↑ Stawiszyńska 2015 ↓, s. 115.
↑ ^a ^b Stawiszyńska 2015 ↓, s. 113.
↑ Stawiszyńska 2015 ↓, s. 116–118.
↑ Stawiszyńska 2015 ↓, s. 115–116.
↑ Stawiszyńska 2015 ↓, s. 124.
↑ Stawiszyńska 2015 ↓, s. 130.
↑ ^a ^b Brudek 2020 ↓, s. 90.
↑ Kroński 1934 ↓, s. 5–6, 33–34.
↑ Brudek 2020 ↓, s. 91.
↑ Wróbel 1992 ↓, s. 654.
↑ Kroński 1934 ↓, s. 33.
↑ Brudek 2020 ↓, s. 90–93.
↑ Miejska Straż Obywatelska. „Słowo Polskie”. Nr 420, s. 3, 20 września 1914.

Bibliografia

Straż Obywatelska m. st. Warszawy
MagdalenaM. Bernacka MagdalenaM., Opowieść o Kazimierzu Srokowskim – drugim redaktorze naczelnym „Przeglądu Górniczo-Hutniczego”, „Przegląd Górniczy”, 74 (10), 2018, s. 80–83 .
PawełP. Brudek PawełP., W służbie stolicy i okupantów: Milicja Miejska m.st. Warszawy 1916–1918, „Dzieje Najnowsze”, 52 (3), 2020, s. 89–110 .
AleksanderA. Kroński AleksanderA., Straż Obywatelska m. st. Warszawy 1915 roku, Warszawa: Związek b. członków Straży Obywatelskiej m. st. Warszawy 1915 r., 1934 .
AnetaA. Stawiszyńska AnetaA., Działalność Milicji Obywatelskiej w Łodzi (sierpień 1914 – lipiec 1915 r.), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica”, 94, 2015, s. 109–132 .
PiotrP. Wróbel PiotrP., Żydzi polscy w czasie I wojny światowej, „Przegląd Historyczny”, 83 (4), 1992, s. 633–665 .

[CITEREFBernacka201881–82-1] Bernacka 2018 ↓, s. 81–82.

[AM-2] AndrzejA. Misiuk AndrzejA., Polskie organizacje bezpieczeństwa w okresie I wojny światowej, „Przegląd Policyjny”, 1996 [dostęp 2018-01-29] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-29] (pol.).

[CITEREFBernacka201882-3] Bernacka 2018 ↓, s. 82.

[CITEREFStawiszyńska2015109-4] Stawiszyńska 2015 ↓, s. 109.

[CITEREFStawiszyńska2015113–114-5] Stawiszyńska 2015 ↓, s. 113–114.

[CITEREFStawiszyńska2015131-6] Stawiszyńska 2015 ↓, s. 131.

[CITEREFStawiszyńska2015114-7] Stawiszyńska 2015 ↓, s. 114.

[CITEREFStawiszyńska2015115-8] Stawiszyńska 2015 ↓, s. 115.

[CITEREFStawiszyńska2015113-9] Stawiszyńska 2015 ↓, s. 113.

[CITEREFStawiszyńska2015116–118-10] Stawiszyńska 2015 ↓, s. 116–118.

[CITEREFStawiszyńska2015115–116-11] Stawiszyńska 2015 ↓, s. 115–116.

[CITEREFStawiszyńska2015124-12] Stawiszyńska 2015 ↓, s. 124.

[CITEREFStawiszyńska2015130-13] Stawiszyńska 2015 ↓, s. 130.

[CITEREFBrudek202090-14] Brudek 2020 ↓, s. 90.

[CITEREFKroński19345–6,_33–34-15] Kroński 1934 ↓, s. 5–6, 33–34.

[CITEREFBrudek202091-16] Brudek 2020 ↓, s. 91.

[CITEREFWróbel1992654-17] Wróbel 1992 ↓, s. 654.

[CITEREFKroński193433-18] Kroński 1934 ↓, s. 33.

[CITEREFBrudek202090–93-19] Brudek 2020 ↓, s. 90–93.

[20] Miejska Straż Obywatelska. „Słowo Polskie”. Nr 420, s. 3, 20 września 1914.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

PROFILPELAJAR.COM

Straż Obywatelska (1914–1915)

Powstanie i działalność

W Zagłębiu Dąbrowskim

W Łodzi

W Warszawie

W zaborze austriackim

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

Read other articles:

Waseley Hills High School and Sixth Form Centre

دوري النيجر الممتاز 2016–17

Heart failure

1848 en France

Thermopilai

محاولة انقلاب 1991 في الاتحاد السوفيتي

Odile Defraye

Division (militaire)

Mallorca Open 2018

Mall @ Alam Sutera

Visa Inc.

Філософія

European Liberal Youth

Rudolf Rahn

Konser Piss 30 Kota

الآنسة ترانشبول

和平运动

Christ taking leave of his Mother

Matzah ball

Alberto Marchesan