Organizacja paramilitarna – rodzaj organizacji, której sposób funkcjonowania i struktura wewnętrzna wzorowana jest na wojsku. Pojęcie szeroko obejmujące zarówno grupy o charakterze zbrojnym, jak i typowo cywilnym. Mimo że niektóre z organizacji paramilitarnych wykazują cechy silnie upodabniające je do formacji wojskowych, nie są one nigdy formalną częścią sił zbrojnych^[1].

Organizacje paramilitarne mogą oferować swoim członkom przeszkolenie wojskowe, stanowiąc bazę rezerw dla właściwych sił zbrojnych (np. Liga Obrony Kraju), a w przypadku braku suwerenności stanowiąc także podstawę do ich utworzenia lub podjęcia walki niepodległościowej (np. Polska Organizacja Wojskowa, Irlandzka Armia Republikańska). Mogą pełnić również istotną funkcję w przysposobieniu społeczeństwa do samoobrony nie tylko w obliczu konfliktów zbrojnych, ale także wobec klęsk żywiołowych, szkoląc swoich członków pod kątem ratownictwa czy pomocy medyczno-sanitarnej (np. organizacje obrony cywilnej). W ramach swojej działalności, niektóre z organizacji podejmują również społeczne prace budowlane, związane z obiektami użyteczności publicznej, umożliwiają zdobywanie kwalifikacji zawodowych (np. Ochotnicze Hufce Pracy), pomagają zabezpieczać mienie obywateli a także uczestniczą w utrzymaniu porządku publicznego (np. ORMO). Organizacje paramilitarne mogą również prowadzić działalność wychowawczo-oświatową, popularyzując role i zadania wojska oraz idee pro-obronne i patriotyczne w społeczeństwie (np. FIA), ale także pełnić istotną funkcję w militaryzacji państwa, propagując idee związane z podbojami i agresją (np. Hitlerjugend)^[1]. Niektóre organizacje paramilitarne ze względu na swoje przeszkolenie i zdyscyplinowanie (połączone niekiedy z dostępem do uzbrojenia) mogą zostać wykorzystane do siłowej realizacji przedsięwzięć politycznych (np. SA).

Do tego typu organizacji zalicza się zarówno nieformalne przedsięwzięcia prywatne, jak i oficjalne organizacje społeczne (np. stowarzyszenia strzeleckie i harcerskie^[2]), niekiedy wskazując że cechy paramilitaryzmu mogą wykazywać również niektóre z organów administracji publicznej (jak np. Straż Graniczna, Straż Ochrony Kolei, Policja czy Straż Leśna)^[3]. Cechy te można również zaobserwować wśród niektórych organizacji religijnych (np. Armia Zbawienia), ale także wśród politycznych bojówek i grup terrorystycznych (np. Al-Muqawama al-Islamiyya Hezbollahu, brygady al-Kassam Hamasu) oraz niektórych zorganizowanych grup przestępczych.

W niektórych państwach organizacje paramilitarne potrafiły zdobyć znaczne wpływy, odgrywając nawet istotną rolę w sprawowaniu władzy. Za przykład może posłużyć niemieckie SS – paramilitarna organizacja nazistowska, która rozrosła się z małego oddziału ochrony założonego w 1925 r. do złożonej struktury, w trakcie II wojny światowej kontrolującej policję, posiadającej własny wywiad (SD) oraz regularne formacje zbrojne (Waffen-SS) stanowiące alternatywę dla oficjalnych sił zbrojnych^[4].

Zobacz multimedia związane z tematem: Organizacja paramilitarna

• militaryzacja
• milicja
• służba mundurowa
• wojsko najemne
• wojska prywatne

• Mała Encyklopedia Wojskowa (K-Q). T. 2. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970.