Skala twardości Mohsa − dziesięciostopniowa skala twardości minerałów charakteryzująca odporność na zarysowania materiałów twardszych przez materiały bardziej miękkie. Została stworzona w 1812 roku przez niemieckiego mineraloga Friedricha Mohsa. Twardość poszczególnych minerałów nie jest ułożona proporcjonalnie i liniowo i ma charakter porównawczy. Minerały są ustawione od najbardziej miękkiego do najtwardszego. Każdy minerał może zarysować minerał poprzedzający go na skali (bardziej miękki) i może zostać zarysowany przez następujący w skali po nim (twardszy). Jest to jedynie skala orientacyjna, a klasyfikacja polega na tym, że jeżeli badany minerał będzie w stanie zarysować powierzchnię minerału wzorcowego, a ten sam wzorcowy zarysuje powierzchnię badanego, to badany będzie zaklasyfikowany z twardością wzorcowego. Przykładowo, jeżeli minerał badany zarysuje powierzchnię kwarcu, będąc jednocześnie rysowany przez niego, będzie miał taką samą twardość. Jeżeli minerał badany będzie w stanie zarysować np. kwarc, a ten nie będzie w stanie zarysować materiału badanego, to twardość próbki jest uznawana za co najmniej 7,5 (porównanie z topazem mówi, czy nie jest większa).
Twardość minerałów jest własnością kierunkową tzn., że może być odmienna w różnych kierunkach (przykładem takiej anizotropii twardości jest minerał kyanit (zwanym dawniej dysten co znaczy dwie twardości) o wzorze chemicznym Al2SiO5. Wzdłuż osi krystalograficznej Z wykazuje twardość ok. 3,5 w skali Mohsa, natomiast prostopadle do tej osi twardość wynosi około 7.
W warunkach laboratoryjnych twardość absolutną można mierzyć za pomocą sklerometrów, które zapewniają dokładniejsze wyniki. Skala Mohsa nadal cieszy się popularnością ze względu na możliwość szybkiego wyznaczenia przybliżonej twardości minerałów (również w warunkach polowych), przy pomocy prostych narzędzi.
Pomiar twardości metodą Mohsa opisują normy PN-EN 101, DIN 18155, BS 6431-13 i ASTM MNL46.
Twardość (skala Mohsa)
|
Minerał wzorcowy
|
Twardość absolutna
|
Obraz
|
Test
|
1
|
talk (Mg3Si4O10(OH)2)
|
1
|
|
minerał daje się zarysować z łatwością paznokciem
|
2
|
gips (CaSO4·2H2O)
|
2
|
|
minerał daje się zarysować paznokciem
|
3
|
kalcyt (CaCO3)
|
9
|
|
minerał daje się zarysować z łatwością miedzianym drutem
|
4
|
fluoryt (CaF2)
|
21
|
|
minerał daje się zarysować z łatwością ostrzem noża
|
5
|
apatyt (Ca5(PO4)3(OH-,Cl-,F-)
|
48
|
|
minerał daje się zarysować z trudem ostrzem noża
|
6
|
ortoklaz (KAlSi3O8)
|
72
|
|
minerał daje się zarysować stalą narzędziową (np. pilnikiem)
|
Minerały nie dające się zarysować nożem ani stalą narzędziową
|
7
|
kwarc (SiO2)
|
100
|
|
rysuje szkło
|
8
|
topaz (Al2SiO4(OH-,F-)2)
|
200
|
|
rysuje szkło z łatwością
|
9
|
korund (Al2O3)
|
400
|
|
tnie szkło, daje się zarysować diamentem
|
10
|
diament (C)
|
1600
|
|
rysuje korund, daje się zarysować tylko innym diamentem
|
Zobacz też
Bibliografia
- J. Janeczek, K. Kozłowski, J. Żaba, Zbieramy minerały i skały, Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa 1991.