Rymanów-Zdrój

wieś
Szpital uzdrowiskowy Eskulap
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	krośnieński
Gmina	Rymanów
Liczba ludności (2021)	1316[2]
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-481[3]
Tablice rejestracyjne	RKR
SIMC	0358990[4]
Położenie na mapie Polski Rymanów-Zdrój
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Rymanów-Zdrój
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego Rymanów-Zdrój
Położenie na mapie gminy Rymanów Rymanów-Zdrój
49°32′50″N 21°50′58″E/49,547222 21,849444[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Rymanów-Zdrój – wieś uzdrowiskowa w południowo-wschodniej Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Rymanów^[4]. Leży nad rzeką Tabor, ok. 2 km na południe od miasta Rymanów, przy DW887.

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim.

Siedziba rzymskokatolickiej parafii św. Stanisława Biskupa.

W 1872 r. Anna Potocka i Stanisław Potocki, którzy podpisali kontrakt kupna Rymanowa, stali się założycielami Rymanowa-Zdroju. 16 sierpnia 1876 r. podczas spaceru Anny Potockiej (autorki „Mojego pamiętnika”) z dziećmi jeden z synków Józef odkrył źródło lecznicze wody. Badania jej użyteczności trwały do 1879.

• 
  Widok ogólny, 1928
• 
  Łazienki, przed 1939
• 
  Pijalnia, przed 1939
• 
  Dom Zdrojowy, przed 1939
• 
  Lwowska kolonia lecznicza

Odkrycie źródeł mineralnych 16 sierpnia 1876 dało początek dziejom Rymanowa-Zdroju. Występowanie od wieków wód leczniczych w sąsiednim Iwoniczu-Zdroju skłoniło zamieszkałych od 1870 w Rymanowie właścicieli dóbr Annę i Stanisława Potockich do szukania podobnych źródeł w okolicznych górach i dolinie rzeki Taba (dziś Tabor). Wyjątkową okazję dał pobyt na dworze rymanowskim chemika Tytusa Sławika. Wykonana przez niego pobieżna analiza źródła nad brzegiem rzeki Taba, wykazała silne stężenie jodu i żelaza. Przeprowadzenia dokładnych badań chemicznych odkrytej wody dokonał w 1877 prof. dr Wesselshy, chemik wiedeński. Analiza w zupełności potwierdziła cenne zalety źródła. Rozpoczęto budowę pierwszych pensjonatów. Wykonano nową obudowę ujęć wodnych według wskazań prof. dr. Bolesława Lutostańskiego, rozdzielono spływające do jednej studni źródła mineralne na odrębne zdroje.

• 
  Pijalnia wód mineralnych
• 
  Park zdrojowy, deptak
• 
  Fontanna i willa Opatrzność

W 1881 dr Bronisław Radziszewski dokonał trzeciego w historii uzdrowiska badania chemicznego składu zdrojów mineralnych. Nowo powstałe uzdrowisko odznaczone zostało na wystawie przyrodniczej w Krakowie w 1882 srebrnym medalem. W 1885 wybudowano pierwszą kolonię „Lwowską” inaugurującą lecznictwo dziecięce. W 1888 w parku zdrojowym w widłach Taboru i Czarnego Potoku wzniesiono gmach „Dworca Gościnnego”. Pełnił funkcję domu zdrojowego. Powstało też wiele stylowych willi i pensjonatów. Wśród nich wyrażające się piękną architekturą secesyjną pensjonaty-wille „Pod Matką Boską” według projektu Jana Sas-Zubrzyckiego^[6] (obecnie sanatorium „Maria”), „Pogoń” i „Leliwa”. Na przyległym do zakładu terenie i w okolicznych lasach wytyczono chodniki i ścieżki spacerowe. W pierwszej dekadzie XX w. stanowisko lekarza zdrojowego zajmował dr Eugeniusz Wajgiel. Syn Stanisława Antoniego Potockiego i Anny z Działyńskich Potockiej – Jan Nepomucen Potocki h. Pilawa (1867–1942 w Rymanowie-Zdroju) – został właścicielem Zakładu Zdrojowego w Rymanowie.

W okresie działań I wojny światowej trzykrotnie przesuwała się przez Rymanów-Zdrój linia frontu. Przed końcem września 1914 dotarły tu wojska rosyjskie, które dokonały zniszczeń obiektów zdrojowych i stacjonujące tu w 1915 wojska rosyjskie, doprowadziły do całkowitej dewastacji uzdrowiska. Ponowne uruchomienie uzdrowiska nastąpiło w 1926. Oddano do użytku nowy zakład przyrodoleczniczy, a rok później nowy obiekt dziecięcy.

Pierwszą, drewnianą kaplicę dla kuracjuszy wybudowano na prawym brzegu Taboru poniżej Łazienek Zdrojowych. Budowę kaplicy murowanej rozpoczętą jeszcze przed I wojną światową ukończono w 1926. Poświęcenia świątyni dokonał ks. bp Karol Józef Fischer.

• 
  Tężnia solankowa
• 
  Fontanna Tytus, Celestyna, Klaudia
• 
  Park zdrojowy

W 1928 Rymanów-Zdrój został uznany za uzdrowisko posiadające charakter użyteczności publicznej^[7].

Na wschodnim stoku góry Mogiła otworzono w 1929 nowe sanatorium Związku Kasy Chorych „Gozdawa”. Powstał nowy obiekt „Polskiego Towarzystwa Higienicznego” oraz wiele willi prywatnych. W latach poprzedzających II wojnę światową leczyło się tutaj w sezonie około 5 tysięcy osób. II wojna światowa doprowadziła uzdrowisko do ponownej ruiny. W dniu 7 września 1939 wkroczyły do uzdrowiska oddziały słowackie wspomagające Niemców. Od 1940 do 1942 uzdrowisko było nieczynne, zostało ponownie otwarte w 1943 i w tym czasie przebywała w nim krótkotrwale Emmy Göring, żona Hermanna Göringa^[8]. Pod koniec wojny spłonął reprezentacyjny dom gościnny, wybudowany jeszcze przez Potockich – kwaterujący w nim węgierscy żołnierze wywołali ogień. W latach 1936–1938 willa „Opatrzność” była siedzibą kurii Apostolskiej Administracji Łemkowszczyzny. W sąsiedniej willi „Gołąbek” zamieszkali po wojnie dawni właściciele uzdrowiska, Potoccy, których wypędzono z pałacu w Rymanowie. Po ustaniu działań wojennych przystąpiono do remontów ocalałych obiektów, zachowując ich dotychczasowy styl. Z sezonowego niegdyś kurortu, Rymanów-Zdrój już w pierwszym dziesięcioleciu powojennym stał się dziecięcym uzdrowiskiem czynnym przez cały rok. Przeprowadzono modernizację zakładu przy80rodoleczniczego wyposażając go w nowoczesne urządzenia zabiegowe. W 1965 w rozbudowanym gmachu dawnych „Łazienek Mineralnych” uruchomiono sanatorium „Eskulap” dla dorosłych na 120 łóżek.

• 
  Kościół parafialny św. Stanisława Biskupa
• 
  Budynek transformatora
• 
  Willa Biały Orzeł

W południowej części uzdrowiska wzniesiono nowe sanatorium dla dzieci „Polonia”, a bardziej na wschód, na południowym zboczu Zamczyska, 300-łóżkowe sanatorium dziecięce „Zimowit”. Powstały sanatoria branżowe, ośrodki Funduszu Wczasów Pracowniczych, spółdzielcze i turystyczne. W 1980 oddano do użytku nowo wybudowaną rozlewnię wód mineralnych, zlokalizowaną w Desznie (obecnie część wsi), na południe od uzdrowiska. Zakład prowadzi butelkowanie rymanowskich wód leczniczych „Tytus”, „Klaudia” i „Celestyna” oraz napojów owocowych na bazie czystej wody („Celestynka”). Rymanów-Zdrój istnieje faktycznie od 1876, ale dopiero 16 sierpnia 1996, w sto dwudziestą rocznicę odkrycia zdrojów mineralnych, uchwałą Rady Miejskiej w Rymanowie utworzono wieś Rymanów-Zdrój składającą się z obszarów dotychczasowych wsi Deszno, Wołtuszowa i południowej części wsi Posada Górna (nazwanej Rymanów-Zdrój) o powierzchni 1625 ha.

Sanatorium „Gozdawa”, „Krystyna” oraz jeden z najstarszych obiektów sanatoryjnych, drewniana willa „Leliwa” są od kilku lat wyłączone z użytku, ich los nie jest rozstrzygnięty, prawdopodobnie trafią w ręce prywatne.

1. Szczyty położone w widłach Taboru i Czarnego Potoku: Żabia Góra (481 m n.p.m.) i dwuszczytowy Dział (673 m n.p.m. – kulminacja wschodnia i 668 m n.p.m. – kulminacja zachodnia).

2. Szczyty wyrastające na zachód od uzdrowiska: Mogiła (606 m n.p.m.) z Glorietką (572 m n.p.m.), Sucha Góra (611 m n.p.m.).

3. Szczyty otaczające uzdrowisko od strony wschodniej: Zamczyska (568 m n.p.m.), Kopiec (635 m n.p.m.).

Wśród kuracjuszy nie brakowało licznych dostojników, między innymi bawił w Rymanowie-Zdroju arcyksiążę Albrecht, stryj cesarza Franciszka Józefa. Leczył się tutaj również Stanisław Wyspiański, a także kompozytor Ludomir Różycki.

W pierwszym dziesięcioleciu XX w. Rymanów-Zdrój nie ustępował swoim wyposażeniem, ani frekwencją innym krajowym uzdrowiskom. Latem 1901 i 1903 przebywał tu wraz z rodziną Stanisław Wyspiański i pozostawił trwały ślad pobytu w pisanych tu, a także w Krakowie wierszach.

W księgach kuracjuszy odnotowane są nazwiska pisarzy: Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Kornela Makuszyńskiego, Janusza Meissnera. Kwitło też życie towarzyskie i kulturalne. Na scenie „Dworca Gościnnego” występowali: Hanka Ordonówna, Zula Pogorzelska, Adolf Dymsza, Mieczysław Fogg i inni.

• 
  Założyciele uzdrowiska
• 
  Park zdrojowy, rzeka Tabor
• 
  Ławeczka Anny Potockiej

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Rymanowem-Zdrojem.

• Stanisław Potocki i Anna z Działyńskich Potocka – założyciele Rymanowa-Zdroju.
• Jan Nepomucen Potocki (1867–1942) h. Pilawa – właściciel uzdrowiska Rymanów-Zdrój, poseł, działacz społeczny.
• Ignacy Potocki (1906–1994) h. Pilawa – jeden ze spadkobierców uzdrowiska, od 1930 r. pełnił funkcję sekretarza Komisji Zdrojowej w Rymanowie-Zdroju, kierownika technicznego uzdrowiska i zarządcy majętności Rymanów-Zdrój^[9]. Wybitny polski balneolog, działacz społeczny.
• dr Jan Dankiewicz (1893–1940), lekarz internista w uzdrowisku Rymanów-Zdrój, ofiara zbrodni katyńskiej
• dr Jan Woytkowski, lekarz zakładowy w uzdrowisku
• prof. Andrzej Staruszkiewicz, ur. 15 stycznia 1940, w Rymanowie-Zdroju – sformułował kwantową teorię ładunku elektrycznego.

Wody dostępne w pijalni

• „Tytus” – dla upamiętnienia ojca Anny z Działyńskich Potockiej. Charakterystyka wody: 0,85% szczawa chlorkowo-sodowa, żelazista, bromkowa, jodkowa, borowa. Suma rozpuszczonych składników stałych 8496,3 mg/dm³. Wskazania lecznicze: choroby układu oddechowego, choroby wieku dziecięcego, układu krążenia, przemiany materii, zaburzenia gruczołów wydzielania wewnętrznego.
• „Celestyna” – dla upamiętnienia matki Anny z Działyńskich Potockiej. Charakterystyka wody: 0,85% woda kwasowęglowa, chlorkowo-wodorowęglanowo-sodowa, bromkowa, jodkowa, borowa. Suma rozpuszczonych składników stałych 8529,4 mg/dm³. Wskazania lecznicze: choroby wieku dziecięcego, nieżyty żołądka, jelit, wadliwa przemiana materii, choroby skóry, miażdżyca tętnic, zmiany gośćcowe mięśni i nerwów, niedomogi gruczołów dokrewnych.
• „Klaudia” – dla upamiętnienia matki Stanisława Antoniego Potockiego. Charakterystyka wody: 0,82% szczawa chlorkowo-sodowa, bromkowa, jodkowa, borowa. Suma rozpuszczonych składników stałych 8247,1 mg/dm³. Wskazania lecznicze: choroby wieku dziecięcego, nieżyty żołądka, choroby skóry, miażdżyca tętnic, zmiany gośćcowe, niedomogi gruczołów dokrewnych.

Inne

• „Staś” – 0,02% woda niskozmineralizowana wodorowęglanowo-wapniowa miękka. Suma rozpuszczonych składników stałych ok. 210 mg/dm³. Wskazania empiryczne: łagodne nadkwaśne nieżyty żołądka, kamica dróg moczowych i żółciowych.
• „Marysieńka” – 0,02% woda słabo zmineralizowana miękka. Suma rozpuszczonych składników stałych ok. 220 mg/dm³. Wskazania empiryczne: woda smaczna do przygotowywania posiłków w gospodarstwie domowym, kamica dróg moczowych, skaza moczanowa – dna.
• „Ignacy” – 0,42% woda chlorkowo-wodorowęglanowo-sodowa borowa. Suma rozpuszczonych składników stałych ok. 4207 mg/dm³. Wskazania krenologiczne: schorzenia górnych dróg oddechowych, choroby dróg żółciowych,kamica dróg moczowych i żółciowych, nieżyty żołądka. Przeciwwskazania: niewydolność krążeniowo-oddechowa, nadciśnienie.
• „Jan” – źródło siarczkowe; 0,17% woda wodorowęglanowo-sodowa-wapniowa, borowa, siarczkowa. Suma rozpuszczonych składników stałych ok. 1700 mg/dm³. Wskazania empiryczne: kamica dróg moczowych z wyjątkiem fosforanowej, przewlekłe zapalenia dróg moczowych.
• „Naftusia” – 0,82% woda wodorowęglanowo-chlorkowo-sodowa, fluorkowa, jodkowa, borowa. Suma rozpuszczonych składników stałych ok. 8236 mg/dm³. Wskazania lecznicze: choroby górnych i dolnych dróg oddechowych, nadkwaśne nieżyty żołądka, dwunastnicy, zapalenia i kamica dróg żółciowych. Przeciwwskazania: zapalenie trzustki i jelit, choroby serca z niewydolnością, nadciśnienie tętnicze.
• „Anna” – 0,06% woda średniozmineralizowana, wodorowęglanowo-wapniowa. Suma rozpuszczonych składników stałych 560 mg/dm³. Wskazania: nadkwaśne nieżyty żołądka, stany zapalne dróg moczowych, nieżyty górnych dróg oddechowych.
• „Krokusowe” – 0,63% woda chlorkowo-wodorowęglanowo-sodowa, żelazista, bromkowa, jodkowa, borowa. Suma rozpuszczonych składników stałych ok. 6350 mg/dm³. Wskazania lecznicze: choroby górnych i dolnych dróg oddechowych, nadkwaśne nieżyty żołądka, choroby wrzodowe żołądka, dwunastnicy, zapalenia i kamica dróg żółciowych. Przeciwwskazania: zapalenie trzustki i jelit, choroby serca z niewydolnością, nadciśnienie tętnicze.
• „Mieczysław” – 0,63% woda wodorowęglanowo-chlorkowo-sodowa, fluorkowa, jodkowa, borowa. Wskazania lecznicze: choroby górnych i dolnych dróg oddechowych, nadkwaśne nieżyty żołądka, schorzenia pęcherzyka żółciowego i kamica dróg żółciowych, stany po zatruciach zawodowych i lekowych, dyskinezy dróg żółciowych. Przeciwwskazania: marskość wątroby, choroba nowotworowa.
• „Danuta” – 0,35% woda kwasowęglowa chlorkowo-wodorowęglanowo-sodowa, jodkowa, borowa. Używana do butelkowania naturalnej wody mineralnej „Celestynka”. Wskazania krenologiczne: schorzenia górnych dróg oddechowych, schorzenia dróg żółciowych i moczowych w tym kamica. Przeciwwskazania: niewydolność krążeniowo-oddechowa, nadciśnienie.

• Główny Szlak Beskidzki. Trasa: Rymanów-Zdrój – Iwonicz-Zdrój około 2,5 godziny.

Szlaki lokalne (spacerowe):

• Rymanów-Zdrój – Iwonicz-Zdrój (przez Klimkówkę). Czas przejścia 2,5 godziny,
• Rymanów-Zdrój – Iwonicz-Zdrój (przez Przymiarki). Czas przejścia 2,5 godziny.

Ścieżki spacerowe wokół Rymanowa-Zdroju:

• ścieżka do Królowej Wołtuszowej,
• ścieżka na Beskidzką Połoninę,
• ścieżka Łemka.

Ścieżka przyrodnicza i ścieżka zdrowia:

• ścieżka przyrodnicza „Rymanów-Zdrój”. Długość ścieżki 5,5 km. Czas przejścia 2-4 godzin. Różnica wzniesień 160 m. Obecnie 17 stanowisk edukacyjnych:

1. Historia Rymanowa-Zdroju
2. Torfowisko
3. Góra Zamczysko lub Zamczyska (561 m n.p.m.)
4. Mrowisko
5. Punkt widokowy
6. Paprocie
7. Uprawa leśna
8. Kopalnia
9. Daglezja
10. Karmisko dla zwierzyny leśnej
11. Skrzypy
12. Leśna klasa dydaktyczna: szkółka leśna, pułapki feromonowe, różne gatunki roślin zielnych, drzew i krzewów.
13. Polana „Horodziska”
14. Polana „Wilcza”
15. Barwinek pospolity
16. Wołtuszowa
17. Punkt czynnej ochrony płazów

• ścieżka zdrowia: Żabia (481 m n.p.m.), Wołtuszowa, Polana „Wilcza”, Polana „Horodziska”

• Rowerowy szlak etnograficzny – 31 km. Pętla: Rymanów-Zdrój, Rymanów, Bartoszów, Sieniawa, Mymoń, Pastwiska, Rudawka Rymanowska, Wisłoczek, Rymanów-Zdrój.
• Szlak między Zdrojami – 24 km. Pętla: Rymanów-Zdrój, Bałucianka, Iwonicz-Zdrój, Klimkówka, Rymanów, Rymanów-Zdrój.
• Familijna ścieżka rowerowa – obejmuje m.in.: punkt czynnej ochrony płazów, krokusową łąkę, leśną klasę dydaktyczną.

• Nazwy miejscowości z łącznikiem
• Nazwy miejscowości z członem Zdrój
• Rymanów

• Jerzy Wowczak: Jan Sas-Zubrzycki. Architekt, historyk i teoretyk architektury. Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, 2017. ISBN 978-83-65080-63-9.

• Rymanów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 95 .
• Uzdrowisko Rymanów S.A.
• Rymanów-Zdrój na starej pocztówce (galeria)
• Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona