Ruch Narodowoniemiecki w Liechtensteinie^[a] (niem. Volksdeutsche Bewegung in Liechtenstein, VDBL) – narodowosocjalistyczna partia polityczna z Liechtensteinu, założona w 1938 roku. Nie wprowadziła nigdy swoich posłów do Landtagu. Partia została zlikwidowana w 1945 roku.

Pierwsze ugrupowanie nazistowskie pojawiło się w Liechtensteinie w 1933 roku. Dzięki staraniom posłów Landtagu, ale również Księcia udało się uniknąć przejęcia władzy przez nazistów i wplątania Księstwa w II wojnę światową.

 Osobny artykuł: Liechtensteińska Służba Ojczyźnie.

W roku 1933, kiedy Adolf Hitler przejął władzę w Niemczech, na terenie Liechtensteinu powstało pierwsze nazistowskie ugrupowanie – Liechtensteińska Służba Ojczyźnie (niem. Liechtensteiner Hiematdienst, LHD), tworzony przez ruchy o podłożu antykapitalistycznym^[1]. Ideologicznie partia dość szybko skierowała się ku ideom nazizmu. Propagandowa prasa partyjna LHD głosiła poglądy proniemieckie i antysemickie^[1][2]. Ugrupowanie to jednak nie istniało długo na scenie politycznej w Liechtensteinie, ponieważ w 1936 roku połączyło się Chrześcijańsko-Społeczną Partią Ludową, będącą w sporym kryzysie, tworząc Unię Patriotyczną^[1][2].

Mimo likwidacji partii nazistowskiej (poprzez fuzję z Partią Ludową) idee narodowosocjalistyczne nadal rozwijały się w Liechtensteinie. Po anschlussu Austrii przez III Rzeszę, liechtensteińscy naziści znów urośli w siłę i 31 marca 1938 roku powstało nowe ugrupowanie, nazwane Ruchem Narodowoniemieckim w Liechtensteinie (niem. Volksdeutsche Bewegung in Liechtenstein, VDBL)^[3]. Partia opowiadała się za całkowitą aneksją Księstwa przez III Rzeszę lub utworzenie unii celnej z Rzeszą i liczyła sobie około 150-200 członków^[3]. Ruch prowadził ponadto działalność młodzieżową i sportową^[3].

Działania nazistów w Liechtensteinie były źródłem wewnętrznych niepokojów w przededniu II wojny światowej oraz w jej trakcie. Działacze VDBL prowadzili agitację na różne sposoby, m.in. przez salut rzymski, palenie swastyk, namawianie do nienawiści, ale również ataki na Żydów, polityków FBP i harcerzy.^[3]

Działalność ugrupowania nazistowskiego osiągnęła punkt kulminacyjny w pierwszej połowie 1939 roku. 24 marca 1939 roku VDBL zorganizowało zamach stanu nazywany puczem liechtensteińskim.^[3] Celem zamachu było zmuszenie władz Księstwa do poddania się pod zwierzchnictwo Rzeszy.^[4] Liechtensteińscy naziści z Theodorem Schädlerem na czele zaplanowali zamach wspólnie z niemieckimi zwierzchnikami z Feldkirch^[4]. Plan VDBL zakładał, że podczas przemarszu nazistów przez kraj miały zostać sprowokowane zamieszki, podczas których wezwano by do pomocy żołnierzy niemieckich^[4]. Zamach stanu się nie powiódł^[2], ponieważ nazistom nie udało się go zachować w tajemnicy. Wszyscy Żydzi uciekli z kraju do Szwajcarii w przeddzień planowanego zamachu (powrócili w następnych dniach), zamieszki podczas przemarszu udało się powstrzymać i ostatecznie naziści nie dostali oczekiwanej pomocy od stacjonujących w Austrii oddziałów niemieckich^[4]. Część z organizatorów nieudanego puczu zbiegła do Austrii (około 36 osób), natomiast w kraju zatrzymano i przesłuchano 76 osób, a około 50 postawiono zarzuty, jednak ze względu na naciski ze strony niemieckiej wszystkich tymczasowo zwolniono z aresztu pod warunkiem opuszczenia Liechtensteinu. Procesy wznowiono po zakończeniu wojny w 1945, a w styczniu 1946 roku skazano siedmiu nazistowskich przywódców^[4].

Wydarzenia z marca 1939 roku spowodowały wprowadzenie zmian w systemie wyborczym – wprowadzono ordynację proporcjonalną oraz podwyższono próg wyborczy do 18%. Postępowa Partia Obywatelska oraz Unia Patriotyczna zawarły koalicję, której celem było niedopuszczenie ruchów nazistowskich do władzy^[2]. Po wyborach w 1939 roku 8 mandatów zdobyło FBP, a 7 mandtatów VU, zatem nazistom nie udało się wejść do Landtagu. Aby nie dopuścić nazistów do zdobycia władzy w kolejnych wyborach (w 1943 roku) książę Franciszek Józef II anulował wybory i przedłużył kadencję Landtagu do odwołania.^[3]

Ruch Narodowoniemiecki funkcjonował w Liechtensteinie praktycznie do końca II wojny światowej. Władze księstwa ograniczały działalność VDBL, ale nie zdecydowały się wcześniej na likwidację partii i zakazanie jej działalności, w obawie przed reakcją strony niemieckiej.^[3] Ostatecznie partię zlikwidowano 8 maja 1945 roku.^[3]

• Nazizm
• III Rzesza
• Ustrój polityczny Liechtensteinu
• Liechtensteińska Służba Ojczyźnie

• Krzysztof Koźbiał: System polityczny księstwa Liechtensteinu. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2013. ISBN 978-83-233-3523-8.
• Andrzej Jureczko, Ewa Wac: Historia Liechtensteinu. W: Historia małych krajów Europy. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 2007. ISBN 978-83-04-04937-6.